ژنتیک در هزاره سوم

نهمین كنگره ژنتیك ایران در حالی برگزار شد كه دومین كنگره ژنتیك ایران پس از انقلاب اسلامی است. در سال های اخیر به رغم پیشرفت های زیاد رشته ژنتیك شاهد تاخیر در برگزاری كنگره های علمی این رشته بوده ایم، پیشرفت هایی كه در برخی موارد حتی ایران را در رتبه اول جهانی قرار می دهد. در رابطه با برخی از این پیشرفت ها دكتر محمد حسین صنعتی رئیس سابق پژوهشگاه ملی مهندسی ژنتیك و زیست فناوری اظهار كرد: «از پیشرفت خوبی كه در رشته ژنتیك در این سال ها داشتیم راه اندازی و بهره برداری روش های تشخیص مولكولی بیماری های ژنتیكی است. تاكنون ۱۶ هزار نوع نقص ژنتیكی در انسان شناخته شده اند كه برای هیچ یك از آنها درمانی نیست. در حال حاضر این امكان فراهم شده است كه بیماری جنین قبل از تولد تشخیص داده شده و در نتیجه از تولد فرزندان معلول و ناقص كه مبتلا به بیماری های ژنتیكی هستند جلوگیری می شود. حتی می توانیم طی مشاوره های ژنتیكی كه انجام می دهیم قبل از ازدواج افراد حضور پیدا كرده و در خانواده هایی كه یك یا چند بیماری ژنتیك وجود دارد از تولد فرزندان بیمار ممانعت به عمل می آوریم.
با این شیوه نامحسوس كاهش صد درصدی بیماری های ژنتیكی نظیر تالاسمی، هموفیلی، سندرم دوشن، بیماری x شكننده، ناشنوایی، انواع نابینایی ها را داشتیم.
و اما از دیگر پیشرفت های مهندسی ژنتیك كشور ما تولید مواد بیولوژیكی است كه برخی از آنها مصارف دارویی دارند نظیر اینترفرون، گاما اینتر فرون، هورمون رشد، اریتروپوئیتن و هپاتیت B كه البته هنوز محصولات نهایی برخی از این تولیدات در بازار موجود نبوده و طی یكی، دو سال اخیر وارد بازار خواهند شد. علاوه بر این در رابطه با تولید برنج اصلاح ژنتیكی شده، كود های بیولوژیك و فروشویی میكروبی عناصر از معادن پیشرفت های خوبی داشتیم.
لازم به ذكر است در كنار این پیشرفت ها كارهای مدیریتی قوی هم انجام شده است، كارهای برنامه ریزی و مدیریتی صنعت ملی زیست فناوری به تصویب هیات دولت رسیده و مورد بهره برداری قرار گرفته است.»
• • •
از آنجایی كه از اهداف كنگره ها گردآوری محققان و متخصصان، ارائه تحقیقات و پیشرفت های كشور است در ادامه سعی كردیم به تشریح مختصر دو دستاورد جدید مهندسان ژنتیك ایرانی بپردازیم كه در نهمین كنگره ژنتیك ایران كه به مدت سه روز از تاریخ ۳۰/۲/۸۵ تا از
۱/۳/۸۵ در بیمارستان میلاد برگزار شد از مباحث قابل توجه كنگره محسوب می شدند.
• برنج اصلاح ژنتیكی شده
از جمله كارهای محققین مهندسی ژنتیك تولید برنج اصلاح ژنتیكی شده است كاری كه در حد تحقیق نبوده و به مرحله رها سازی (مرحله اطمینان كامل برای مصرف كننده) رسیده است. با این دستاورد نوین ایران توانست نام خود را به عنوان اولین تولید كننده انبوه برنج اصلاح ژنتیكی شده جهان و اولین كشور تولید كننده محصولات اصلاح ژنتیكی شده در بین كشور های اسلامی و منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا به ثبت برساند. بهزاد قره یاضی متخصص مهندسی ژنتیك و ایمنی زیستی، دانشیار پژوهشكده بیوتكنولوژی كشاورزی و مجری طرح برنج اصلاح ژنتیكی شده می گوید: «برنج اصلاح ژنتیكی شده محصولی است كه نوعی مقاومت در مقابل كرم ساقه خوار برنج دارد كه یكی از معضلات برنج كاری در شمال كشور است و باعث می شود كشاورزان برای مبارزه با آن از سم استفاده كنند. سمی كه محیط زیست و انسان را در معرض عوارض زیادی قرار می دهد. چرا كه این سم با ورود به آب های مزارع و محیط زیست چرخه زیستی را برهم زده و در كشاورزانی كه در این آب ها مشغول نشاكاری برنج هستند ناراحتی های مزمن ایجاد می كند، در حالی كه با ورود برنج اصلاح ژنتیكی شده نه تنها از این عوارض ذكر شده پیشگیری می شود بلكه صرفه جویی ارزی در نتیجه كاهش واردات سم رخ خواهد داد و در عین حال ۲۰ درصد بر تولید محصول كشور اضافه می شود.
بنابراین اگر زمین های زراعی را به كشت این محصول اختصاص بدهیم ۵۰ درصد به خودكفایی برنج تولیدی كشور نزدیك می شویم.»
بنابر اظهارات وی در این شیوه پروتئینی به نام
cry ۱ Ab را از باكتری ای به نام باسیلوس تورینجینسیس (Bacillus thuringien sis) كه سابقه ۱۰۰ سال استفاده در آفت كشی دارد جدا می كنند و تحت پیش بری به برنج منتقل می كنند. در نهایت این ژن در بافت های سبز نظیر برگ، ساقه و غلاف تظاهر پیدا می كند و آفاتی را كه در بافت های سبز وجود دارند از بین می برد.
در ادامه وی افزود: «با توجه به اینكه تاكنون عارضه شناخته شده ای برای این دستاورد شناخته نشده است و هزاران سایت در جهان در رابطه با این كشف صحبت می كنند و حتی آن را برابر فناوری هسته ای می دانند وزارت كشاورزی از توزیع بذرهای این برنج بین كشاورزان جلوگیری می كند و مانع توسعه این فناوری شده است. فناوری ای كه بر روی همه انواع برنج ها قابل استفاده است. هنگامی كه سال ۷۴ برنج اصلاح ژنتیكی شده را ما تولید كردیم در جهان خبری از محصولات اصلاح ژنتیكی شده نبود. الان پس از گذشت ده سال از این موضوع نود میلیون هكتار محصول فراریخته در دنیا كشت می شود اما كشت محصول اصلاح ژنتیكی شده در ایران محدود می شود تنها به تولید برنج اصلاح ژنتیكی شده من، كه در مقدار محدودی كشت می شود.»
•شواهد مولكولی تكامل قومیت ایرانی از آغاز پیدایش بشر
بررسی های انجام شده بر روی اقوام مختلف مشخص كرده است قوم های مختلف نسبت به بیماری ها و داروها، حساسیت ها و مقاومت های مختلفی نشان می دهند در حالی كه در یك قوم این قضیه ثابت است.
در رابطه با این تفاوت قوم ها دكتر مسعود هوشمند سرپرست آزمایشگاه ژنتیك پزشكی پژوهشگاه ملی مهندسی ژنتیك و زیست فناوری می گوید: «این تفاوت های موجود در قوم ها مشخص كننده این مطلب هستند كه یك پیشینه ژنتیكی خاصی در هر قوم وجود دارد كه آنها را از یكدیگر متمایز می كند تا جایی كه ممكن است یك قوم نسبت به یك بیماری مقاوم باشند و قومی دیگر برعكس این مقاومت را نشان ندهند. آگاهی از این پیشینه ژنتیكی برای هر كشوری ضروری است چرا كه عدم اطلاع از این موضوع می تواند موجب سوءاستفاده افراد شرور شود و امنیت ملی كشور را به خطر بیندازد. بنابراین ضروری است محققین هر كشوری اطلاعات كافی در رابطه با پیشینه ژنتیكی و تنوع ژنوم انسان در كشور خود داشته باشند. در همین راستا ما حداقل ۲۵ نمونه از هر یك از ۱۷ قومیت مختلف ایرانی شامل فارس (۵ گروه)، ترك، كرد، لر، بلوچ و... جمع آوری كردیم و برای پی بردن به تنوع ژنومی در اقوام ایرانی به آزمایش پرداختیم. در این آزمایش بر روی وراثت مادری كه از ارگانی به نام میتوكندری حاصل می شود و كروموزوم Y كه از پدر به فرزند مذكر منتقل می شد و همچنین جهش های مختلف در ژن های متفاوت شروع به تحقیق كرده و به بررسی بیماری هایی كه علت ژنتیكی آنها مشخص نشده است پرداختیم. نظیر: MS، دیابت، بیماری های قلبی _ عروقی، انواع سرطان ها و بیماری هایی كه نقش میتوكندری در آنها به نحوی معلوم شده است. نهایتاً برای نخستین بار در سطح دنیا ثابت كردیم در بیماری MS یكی از زیرمجموعه های میتوكندری نقص دارد و همچنین در بیماری آتاكسی تالنژكتازی حذف هایی را در DNA میتوكندری پیدا كردیم كه منشاء این بیماری هستند.»
وی در ادامه به منشاء انسان ها اشاره كرده و اظهار كرد تحقیقات نشان می دهند همه ما از انسان هایی كه منشاء آنها در آفریقا بوده به وجود آمده ایم و انسان های Neandertal كه بقایای آن در اروپا پیدا شده است منشاء اصلی انسان های كنونی نبوده است. این انسان هایی كه از آفریقا منشاء گرفته اند حدود ۵۰ هزار سال پیش از شمال آفریقا به آسیا و خاورمیانه كوچ كردند و به تدریج شاخه هایی از آنها از طریق شمال شرقی آسیا به آمریكا و جنوب آمریكا رسیدند. تحقیقات ما نشان می دهند زمینه ژنتیكی ما بیشتر شبیه اروپائیان است و مجموعه جهش های میتوكندری اقوام ما مشابه اقوام اروپای شرقی و غربی است. این تحقیقات ثابت كرده اند كه مهاجرت از ایران و از شمال ایران به طرف اروپا صورت گرفته است.
مشخص شدن علت این مهاجرت ها می تواند در توجیه برخی بیماری ها در اقوام ما كمك كننده باشد.

افسانه بهرامی

منبع : روزنامه شرق