دور دنیا در ۱۳ روز

در پایان تعطیلات نوروزی، دبیر ستاد تسهیلات سفرهای نوروزی کشور رشد ۲۹ درصدی مسافرت‌های نوروزی نسبت به سال گذشته خبر داد و اعلام کرد که در این مدت ۷۱ میلیون و ۳۶۲ هزار و ۷۴۲ سفر به انجام رسیده است.
جمشید حمزه‌زاده با اشاره به رشد گردشگری در نوروز و توزیع مناسب سفر در استان‌های مختلف گفت: امسال ستاد تسهیلات سفرهای نوروزی نسبت به سال‌های گذشته، چند وجه تمایز مثبت داشت که در عملکرد ستادهای نوروزی استانی تأثیرات بسزایی داشتند.
وی ریاست استانداران بر ستادهای تسهیلات نوروزی را یکی از عوامل عملکرد مثبت و همکاری متقابل دستگاه‌های دولتی در خدمت‌رسانی به گردشگران نوروزی اعلام کرد و ادامه داد: ریاست استانداران موجب همکاری مناسب دستگاه‌های مختلف از جمله هلال احمر، وزارت راه و ترابری، نیروی انتظامی، سازمان‌های بازرگانی و... شد.
حمزه‌زاده به رشد سفر در استان‌های محروم اشاره کرد و افزود: مناسب بودن آب‌وهوا، اطلاع‌رسانی دقیق و عملکرد مناسب ستادهای استانی موجب شد تا در نوروز ۱۳۸۷ شاهد رشد گردشگری در استان‌های کم ‌گردشگر باشیم.
به گفته‌ او، بیشترین رشد گردشگر نوروزی در استان‌های سیستان و بلوچستان، کرمانشاه، کردستان، لرستان، آذربایجان شرقی، کهگیلویه و بویراحمد و قم برآورد شده است. همچنین از نظر آمار ورود گردشگران، استان‌های خراسان رضوی، مازندران و فارس به ترتیب در رتبه‌های اول تا سوم قرار گرفته‌اند که در این آمار نیز نسبت به سال گذشته جابه‌جایی‌هایی دیده می‌شوند.
هرچند که تاکنون مبنای آمارهای ارائه شده و خصوصا شیوه آمارگیری و در نتیجه ضریب خطای آنها از سوی آمار دهندگان مشخص نشده است و شواهدی مبنی بر خطاهای قابل توجه در آمارگیری به چشم می‌آید. (برای مثال به گزارش مورخ ۱۹ فروردین«تهران امروز» درباره آمار مسافران نوروزی استان مازندران مراجعه کنید.) اما افزایش تعداد سفرهای نوروزی که برای چندمین سال متوالی صورت می‌پذیرد، امری مفروض است؛ هرچند که بر سر میزان آن اختلاف‌هایی وجود داشته باشد.
در این حال، مدیران سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری کشور درصد قابل توجهی از افزایش مسافر را به برنامه‌ریزی‌های خود نسبت می‌دهند و تلویحا نقش سایر عوامل و نقش‌آفرینی سایر نهادها را فرع موضوع معرفی می‌کنند.
در همین راستا، علاوه بر سخنان مورد اشاره دبیر ستاد تسهیلات نوروزی، اسفندیار رحیم‌مشایی، رئیس سازمان میراث فرهنگی صنایع دستی و گردشگری کشور نیز در ۱۴ فروردین ماه جاری به روزنامه «ایران» گفت: «وقتی مردم مشاهده می‌کنند که دولت برای مقوله سفر شأنی قائل است و سهمیه‌ای جدا در نظر می‌گیرد برای مردم نیز اهمیت سفر بیشتر می‌شود.»
او افزود: «در سه نوروز گذشته با توجه به سیاست‌های دولت نهم در حمایت از گردشگری شاهد هستیم که هر سال نسبت به سال گذشته به طور محسوس افزایش یافته است.»
اگرچه سیاست‌های سازمان میراث فرهنگی را می‌توان در افزایش تعداد سفرهای نوروزی دخیل دانست، اما غلظت تأثیرگذاری این سیاست‌ها امری است که باید با تأمل بیشتری مورد بررسی قرار گیرد. در این گفتار بررسی در این باره را به عهده کارشناسان و خبرگان صنعت گردشگری وا می‌نهیم و به برخی دلایل افزایش سفرهای نوروزی که در تحلیل‌های موجود کمتر بدان‌ها اشاره می‌شود، اشاره می‌کنیم:
۱) در سال‌های اخیر ( دست کم از ۱۰ سال پیش به این سو) وضعیت اقتصادی بخش‌هایی از مردم بهبود یافته و امکانات رفاهی بیشتری در اختیار آنان قرار گرفته است . این موضوع که با شاخص‌های ارائه شده توسط مراجع اقتصادی و اجتماعی ملی و بین‌المللی تأیید می‌شود، موجب شده تا شهروندان از سطح تأمین نیازهای اولیه شامل خوراک، پوشاک و مسکن گذر کنند و در پی برآوردن نیازهای ثانویه خود از جمله سفر و گردشگری باشند.
بدیهی است که گشایش اقتصادی در کار مردم تحت تاثیر پارامترهای گوناگون داخلی و بین‌المللی قرار دارد و مربوط به برنامه‌ریزی‌های کلیت نظام مدیریت کشور از جمله دولت های پیشین است و نمی‌توان آن را لزوما به برنامه‌های یک سازمان در مدتی نسبتا کوتاه ربط داد. به ویژه آنکه افزایش سفرهای نوروزی موضوعی است که دست کم از سه سال پیش از روی کارآمدن دولت فعلی آغاز شده و اکنون به نقاط اوج خود رسیده است.
۲ ) در سال‌های اخیر به سبب همین گشایش‌های اقتصادی و افزایش نسبی رفاه و نیز برخی تسهیلات در نظر گرفته شده از سوی خودروسازان کشور، بخش زیادی از خانواده‌ها – حتی خانواده‌های طبقه پایین – موفق به خرید خودروی شخصی شده‌اند.
در ایران همواره و خصوصا در روزهای پیک سفر (تعطیلات نوروز) محدودیت و مشکلات دسترسی به وسیله رفت و آمد اعم از هواپیما، قطار و شبکه اتوبوسرانی یکی از مهم‌ترین عوامل بازدارنده سفر بوده است؛ چنانکه شب خوابیدن‌های مردم در ایستگاه‌های راه آهن از هفته‌ها پیش از نوروز از یاد نرفته است. اما برخورداری از خودروی شخصی این محدودیت اساسی را تا حد زیادی برطرف ساخته است.
از این گذشته، خودروی شخصی هزینه‌های سفر را به شدت کاهش می‌دهد، هم از این حیث که خانواده‌ها را از پرداخت بهای بلیت هواپیما و قطار معاف می‌سازد و هم به این علت هزینه‌های دیگری را به شکل غیر مستقیم، از دوش مسافران برمی‌دارد.
کسانی که در نوروز به سفر رفته‌اند، مشاهده کرده‌اند که نه فقط در مناطقی چون گیلان و مازندران بلکه حتی در شهرهای بزرگ مثل مشهد، شیراز و اصفهان، مسافران در پارک‌ها یا حاشیه خیابان‌ها اقدام به چادر زدن کرده‌اند.
این گونه مسافران معمولا بخش عمده‌ای از غذای مصرفی در طول سفر را نیز خود طبخ می‌کنند تا در هزینه‌های مسافرت صرفه‌جویی به عمل آید ( گو این که هتل‌های ما نیز ظرفیت این تعداد مسافر را ندارند) در این حالت، تنها خودروی شخصی است که امکان حمل چادر، مواد غذایی، وسایل پخت و پز، پتو و دیگر ملزومات کمپینگ را فراهم می‌سازد و اگر بخش زیادی از مردم فاقد خودروی شخصی باشند، به سبب ظرفیت ناکافی شبکه حمل و نقل عمومی و نیز هزینه‌های هنگفت اقامت و پذیرایی از انجام سفر صرف نظر خواهند کرد. آیا تجهیز عده زیادی از مردم به خودروی شخصی با اسبابی چون رقابت خودروسازان و تسهیلات اعطایی شبکه‌های مالی و در نتیجه افزایش سفر را نیز باید به حساب سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری گذارد؟
۳) در دهه گذشته رسانه‌های گروهی اعم از مطبوعات، خبرگزاری‌ها و صدا و سیما (به عنوان فراگیرترین رسانه) تبلیغات وسیعی را برای معرفی جاذبه‌های تاریخی، فرهنگی، زیارتی و طبیعی نقاط مختلف کشور به ویژه نقاط ناشناخته و دور افتاده صورت داده‌اند که اکنون نتیجه این تبلیغات مستمر و فراگیر نمودهای عینی خود را ظاهر ساخته است. طبیعی است که این تبلیغات نقش انکارناپذیری در تشویق مردم به بیشتر سفر کردن داشته‌اند. البته سازمان میراث فرهنگی و گردشگری کشور نیز با این روند تبلیغی همراهی و همکاری درخور توجهی داشته است و در مواقع بسیاری مشوق و محرک آن بوده است، اما این به سیاست‌ها و برنامه‌های سازمان یادشده طی یک دوره ۱۰ ساله مربوط می‌شود و ضرورتا منحصر به مدیریت فعلی سازمان نیست.
۴) شبکه حمل و نقل جاده‌ای در دو دهه گذشته پیوسته در حال گسترش و بهبود کیفی بوده است. برای مثال، وزارت راه ابتدا مسیر دلیجان به اصفهان را دو خطه کرد ( خط رفت و برگشت ) و سپس در امتداد اتوبان تهران – قم، اتوبان قم – کاشان – اصفهان را مورد بهره‌برداری قرار داد. این اقدام که بنا بر ملاحظات استراتژیک اقتصادی انجام شد، از یک سو کاشان را به عنوان یک مقصد عمده گردشگری مطرح ساخته و از سوی دیگر مسافرت به اصفهان از سمت شمال کشور را تسهیل کرده است. نمونه‌های اینگونه جاده‌کشی‌ها بسیار است و بدیهی است که موجب آمادگی بیشتر و بهتر برای جابه‌جایی مسافران خصوصا در روزهای پیک نوروز شده است.
بدیهی است که در این باره نیز سازمان میراث فرهنگی و گردشگری تنها از میوه درختی ارتزاق کرده که دیگران آن را به بار نشانده‌اند.
در مجموع، آنچه موجب خرسندی است، افزایش سفرهای نوروزی مردم است که هم کام آنان را در این ایام فرخنده شیرین می‌سازد و هم چرخه اقتصادی بزرگ و راهگشایی را به بار می‌آورد. اینکه چه علل و عواملی موجب این افزایش شده‌اند در مرتبه بعدی اهمیت قرار دارد، تعیین دقیق سهم هریک از علل و عوامل نیز برای تحسین یا تخطئه نهادهای ذی‌ربط صورت نمی‌گیرد، بلکه نشان می‌دهد که گلوگاه رونق گردشگری در دست چه علل و عواملی است و از کدام منظر می‌توان به افق پیش رو و پیشرفت‌های آینده نگریست.

منوچهر اصلانی‌

منبع : روزنامه تهران امروز