فرهنگ‌سازی بانکداری الکترونیک و چالش‌های پیش رو

انسان موجودی است كه تنها با غرایز و تجربیات خود زندگی نمی‌كند. انسان برای زندگی در اجتماع خود نیازمند الگوهای رفتاری است. انسان باید مهارت‌ها، دانش‌ها و راه‌های مورد قبول جامعه‌ای را كه قرار است در آن زندگی كند را بیاموزد. مجموعه‌ای از الگوهایی كه انسان نیازمند آموختن آن است فرهنگ نام دارد. در حقیقت فرهنگ طرح یا نقشه زندگی است. درك مشتركی برای هماهنگ كردن كارهای جمعی. فرهنگ ظرفی است كه همه تولیدات مادی و غیرمادی را در خود جای می‌دهد. فرهنگ شامل چگونگی فكر كردن، عمل كردن و چیزهایی است كه می‌سازیم و از آنها استفاده می‌كنیم.
فرهنگ بانكداری الكترونیك به عنوان بخشی از این فرهنگ مادی (در مقابل دیگر بعد فرهنگ یعنی فرهنگ معنوی) امروز مورد توجه قرار گرفته است. یعنی آموزش الگویی رفتاری خاص برای زندگی در جامعه امروز. الگویی برای بهره‌گیری از ابزارها و قواعد نو در نظام اقتصادی و بانكی. الگویی كه برای جامعه ما دیگر یك انتخاب نیست بلكه یك ضرورت است. ضرورت از آن نظر كه ابزارها و الگوهایی ساخته می‌شوند و انسان باید زندگی خود را با آن وفق دهد. از سوی دیگر به دلیل ساخته شدن این ابزارها و الگوها در صورت كم‌توجهی بدان فرهنگ استفاده‌ای همراه با پیدایششان شكل می‌گیرد كه ممكن است با اهداف و فلسفه وجودی این الگوها فاصله داشته باشد. فاصله‌ای كه نه تنها ما را از مزایای این الگوها بی‌بهره می‌سازد می‌تواند هزینه‌های بسیاری را نیز به ما تحمیل كند.
در مقوله بانكداری الكترونیك به عنوان مثال وقتی كار فرهنگی و آموزشی لازم صورت نگیرد این بانكداری مترادف كارت الكترونیكی در ذهن مردم شكل می‌گیرد. برداشتی سطحی كه هیچ‌گاه ما را به اهداف موردانتظارمان نمی‌رساند. در حالی كه كارت تنها كلید و شناسه ورود به این دنیای جدید است. اما كار تنها به ضرورت داشتن این الگوها و یاددادن آن ختم نمی‌شود. در عمل ما با مشكلات بسیاری در این راه مواجه هستیم.
مهم‌ترین آن جامعه‌ای سنتی است كه امروز برای همسویی و هماهنگی با جهان نیازمند استفاده از الگوها و قواعد مدرن و جدید است. جامعه‌ای كه بی‌سوادی چه با تعریف قدیمی‌اش (نداشتن قدرت خواندن و نوشتن) چه با تعریف جدیدش كه شامل مهارت كار با كامپیوتر نیز هست كارنامه درخشانی ندارد. جامعه‌ای كه توان استفاده از تكنولوژی كامپیوتر را ندارد از ابزارهای جانبی آن هم بی‌بهره خواهد بود. حتی یكی از چالش‌های دنیای مدرن عدم انطباق مردم با این الگوها نه به دلیل نداشتن توانایی استفاده از آن بلكه به دلیل تحولات و سرعت خلق تكنولوژی‌های جدید است.
كار فرهنگی در قالب یك سیستم پاداش شكل می‌‌گیرد بدین معنی كه ما الگوها و قواعدی را معرفی می‌كنیم، محسنات آن را برمی‌شماریم، مردم از آنها استفاده می‌كنند و از مزایای آن بهره‌مند می‌شوند و در نهایت به‌كارگیری مداوم و مستمر آن به عنوان الگویی كه دیگر بدان نمی‌اندیشند هر روز آن را به كار می‌گیرند.
در این مقوله هم ما با مسائل بسیاری مواجه‌ایم. بدین معنی كه با ناهماهنگی و ناكارآمدی سیستم‌های پشتیبان به عنوان مثال سیستم‌های مخابراتی و فرآیندها و نرم‌افزارها و سخت‌افزارهای ناكافی و ناكارآمد تجربیات مردم را به عنوان بازخوردهای این سیستم پاداش با مشكل و عدم اعتماد و اطمینان مواجه می‌كنیم.
در تلاش‌های بعدی باید هزینه‌ و انرژی مضاعفی برای جبران این خاطرات و عدم اعتمادها علاوه بر دیگر هزینه‌های مرتبط خرج كنیم.
در عین اینكه ما از داشتن یك دیدگاه جامع و بلندمدت رنج می‌بریم. این موضوع در مقوله فرهنگ‌سازی نمود و تبلور بیشتری هم دارد.
چراكه فرهنگ‌سازی بیش از هر موضوع دیگری به نگاه جامعه نیازمند است.
زیرا این الگو تحت تاثیر دیگر الگوهای فرهنگی قرار دارد و متقابلا بر روی آنها نیز اثر خواهد گذاشت.
از سوی دیگر این امر اهتمامی بلندمدت است چرا كه موضوع یادگیری كه پیوندی ناگسستنی با مساله فرهنگ دارد امری زمان‌بر است و تا زمانی كه ما تغییری در دانش، نگرش و نهایتا رفتار افراد و گروه‌ها و جامعه نبینیم نمی‌توانیم از یادگیری این الگو سخن به میان آوریم.
مساله بعد نبود نگاه مشترك و حتی تخصصی در جمع صاحبنظران بانكی در خصوص این مقوله است. به عنوان مثال یكی از پیش‌فرض‌های نهادینه كردن این الگو آموزش مفهوم شبكه است كه متاسفانه با برخی ساده‌سازی‌های نشات گرفته از عدم آگاهی، ذهنیت مردم را از این مفهوم دور می‌سازد.
بی‌شك تبلیغات بانكداری الكترونیك را به یاد دارید كه تعدادی عدد با سرعت از درون سیمی منتقل می‌شوند و شما به مدینه فاضله بانكداری الكترونیك می‌رسانند!
مساله دیگر تكمیل نشدن این الگو از جنبه‌های گوناگون است، كه البته این خود باز از مصادیق نبود دیدگاهی جامع در برخورد با مسائل است.
وقتی هنوز مسائل مربوط به امنیت، اعتماد و كارآیی و زیرساخت‌های این الگوها به طور كامل حل و فصل نشده است. چه طور انتظار داریم با فرض برطرف كردن تمام آنچه بدانها اشاره كردیم بتوانیم مردم را تشویق و ترغیب كنیم از الگوهایی كه دارای هیچ‌گونه پشتوانه قانونی و امنیتی نیستند استفاده كنند؟
مساله بعدی اینكه همان‌گونه كه مسوولان و مدیران امر بدان اذعان دارند عدم توانایی كار و نداشتن باور به این الگوها است. آن هم از سوی ارائه‌كنندگان این الگوها یعنی كاركنان بانك! حتی بدتر از احساس خطر از رواج و به‌كارگیری این الگوها برای زندگی شغلی و كاری آنها است. بدین معنی كه این امر ممكن است در درازمدت به بیكاری آنها بیانجامد. با چنین فضایی چه كسی و چگونه می‌تواند به استفاده از این الگوها و ابزارها روی آورد.
اینها همه موضوعاتی به هم پیوسته‌اند كه بر هم اثر می‌گذارند و رند شكل‌گیری فرهنگ اندیشی كه بدان می‌اندیشند و در راه استقرار آن از هیچ كوششی فروگذار نیستند. بیان این مسائل به معنی ناممكن بودن و تلاش برای دلسرد كردن نیست. بیان این موضوعات درخواستی است برای نگاه جامع و بلندمدت به این مقوله و تهیه یك نقشه و حركت حساب شده برای تحقق هدف متعالی بانكداری الكترونیك كه می‌تواند همه جامعه را از بركات و ثمرات خود بهره‌مند سازد.

احسان باقری

منبع : روزنامه دنیای اقتصاد