بودا از دیدگاه معتقدان مختلف

در آیین بودیسم، بودا (Buddha) میتواند به هر موجود زنده ای که به طور کامل بیدار و آگاه (هدایت) شده و نیروانا (Nirvana) را تجربه کرده باشد، اطلاق شود.
در کتاب مقدس پالی کانون (Pali Canon) و مکتب تراوادا (Theravada)، اصطلاح "بودا" معمولا برای کسی که به طور مستقل و بدون داشتن معلمی که دارما ()Dharma –قانون حکمفرما به طبیعت- را برایش توضیح داده باشد،دارای فکری روشن و هدایت شده باشد (یعنی چشمانش به سوی آگاهی یا دارما گشوده شده باشد) و آنچه میداند به دیگران بیاموزد، به کار میرود.
گاهی بودا در سطح وسیعتر برای اشاره به تمام کسانی که موفق به رسیدن به مرحله نیروانا شده اند استفاده میشود. در مقابل، افرادی که تحت تعالیم بودا به مرحله بیداری رسیده اند، آراهانت (Arahant) نامیده میشوند، عنوانی که به بوداها نیز اطلاق شده است. آراهانت ها و بوداها در رابطه با نیروانا از جهات بسیاری یکسانند اما در شیوه رسیدن به این کمال یا پارامیس (paramis) با هم تفاوت دارند.
در آیین ماهایانا (Mahayana)، تعریف بودا درباره هر موجودی که کاملا آگاه شده باشد صدق میکند و در اینجا، آراهانتهای آیین تراوادا نیز به نوعی بودا محسوب میشوند. بودیستها اعتقاد ندارند که سیدارتا گواتاما (Siddhartha Gautama) تنها بودای موجود است. کتاب پالی کانون به بوداهای بسیاری قبل از او اشاره داشته است در حالی که آیین ماهایانا نیز به جای بوداهایی در تاریخ، از بوداهایی به شکل صور فلکی یاد کرده است. یک اعتقاد رایج در میان تمام پیروان بودیسم، این است که بودای بعدی کسی است که مایتره آ (Maitreya) یا مه ته یا (Metteyya) نام دارد.
● انواع بودا
در پالی کانون به دو نوع بودا اشاره شده است: سامیاکسام بودا (samyaksambuddha) و پراتیکا بودا (pratyekabuddha). یک نوع سوم بودا هم در تفاسیر این کتاب آمد است که ساواکا بودا (savakabuddha) نام دارد.
۱) سامیاکسام بودا کسانی هستند که به مقام بودا رسیده اند و سپس تصمیم گرفته اند حقیقتی که کشف کرده اند را به دیگران بیاموزند. آنها با آموختن دارما، در زمان یا موقعیتی که این تعالیم فراموش شده اند، دیگران را به سوی بیداری هدایت میکند. سیدارتا گواتانا نیز یکی از این سامایاکا بودا ها به شمار می آید.
۲) پراتیکا بودا که گاهی بودای خاموش نیز خوانده میشود، از این جهت به سامیاکسام بوداها شباهت دارد که آنها هم به مرحله نیروانا میرسند و بسیاری از قدرتهای سامیاکسام بوداها را نیز به دست می آورند اما قادر به تدریس آنچه کشف کرده اند نیستند. آنها از نظر رشد روحی، نسبت به گروه قبل در رده دوم قرار دارند و میتوانند به دیگران فرمانهایی بدهند اما قدرت آنها تنها در حد هدایت به سمت اعمال خوب و مناسب است. پراتیکا بوداها در بعضی از متون به عنوان افرادی که از طریق کوششهای ودشان موفق به درک دارما شده اند توصیف میشوند که فاقد علم لایتناهی و چیرگی بر ثمره یافته های خود هستند.
۳) ساواکا بوداها پس از شنیدن تعلیمات سامیاکسام بودا (مستقیم یا غیر مستقیم) به مرحله نیروانا میرسند. مرید یا شاگرد سامیاکسام بودا، سایاکسا –به معنای شنونده یا پیرو- نامیده میشوند و پس از رسیدن به مرحله آگاهی، به آنها آراهانت میگویند.
● ویژگیهای بودا
عده ای از پیروان بودیسم، بودا را با نه صفت ممیزه درنظر می آورند:
۱) شخصی شایسته
۲) دارای آگاهی کامل و خودیافته
۳) در دانش و رهبری به حد کمال
۴) موفق
۵) دانای بی رقیب جهان
۶) رهبر بی رقیب گمراهان
۷) معلم خدایان و انسانها
۸) هدایت شده
۹) خوشبخت
در پالی کانون بارها به این ویژگیها اشاره شده است و هر روز در صومعه های بودایی به شکل یک سرود خوانده میشود.
● ادراک روحانی
تمام آیینهای بودایی اعتقاد دارند که بودا، ذهن خود را به طور کامل از هوسها، امیال، نفرت و جهل پاک کرده است و دیگر در بند زنجیره تناسخ قرار ندارد. یک بودا کاملا آگاه و بیدار است و حقیقت غایی و نهایی را درک کرده است و بنابراین، رنج و عذابی که در دوران زندگی گریبانگیر افراد ناآگاه است را برای خویش به پایان رسانده است.
● سرشت بودا
مکاتب مختلف بودیست، تعاریف مختلفی از سرشت بودا دارند.
● پالی کانون: بودا انسانی والاست
مکاتب مختلف دیدگاههای مختلفی نسبت به بودا دارند، در آیین تراوادا، بودا انسانی با قدرت فراوان و بیحد فیزیکی بوده است. بدن و ذهن بودا، مانند انسانهای دیگر، ناپایدار و فانی بوده است. با این حال، یک بودا میتواند سرشت بدون تغییر دارما را تشخیص دهد، که قانونی ابدی و پدیده ای غیر شرطی و بی انتهاست. این دیدگاه در مکتب تراوادا و مکاتب اولیه بودایی معمول است.
هرچند مکتب تراوادا بر خصوصیات فوق طبیعی و جنبه های الهی بودا که در پالی کانون به آنها اشاره شده، تاکید نمیکند، اما ما نشانه هایی از متعالی بودن بودا را در این شرع میبینیم.
مفهوم "بودای ابدی" به طور ضمنی در بسیاری از احکام پالی کانون و جایی که نیروانا با صفات "جاویدان" و "نامیرایی" توصیف میشود، آمده است و از بودا به عنوان" بخشی از وجود برهما" ، خود دانش" و "اساس خلقت" یاد شده است.
در پالی کانون، بودا گواتاما به عنوان موجودی که "معلم خدایان و انسانهاست" یاد شده است. کسی که به خاطر دارا بودن نیروانا از تمام انسانها و دایان بالاتر بوده و از بزرگترین سعادت بهره مند است. در حالی که حتی خدایان در کتاب ودا، همچنان دچار خشم، ترس، ماتم و مانند آن هستند.
● بودای ابدی در آیین ماهایانا
در تعدادی از احکام موجود در ماهایانا، بودا بودا چنین آموزش داده است که لزوما بودا نباید نباید یک انسان باشد بلکه میتواند موجودی به کلی متفاوت باشد و این موجود، در تمام نمودهای متعالی بدن/ذهن، دارای زندگی لایتنهاهی و ابدی است، در همه چیز حاضر است و دارای کیفیتها و خصایص بزرگ و بی اندازه است. بودا در ماهاپاری نیروانا سوترا میگوید: " نیروانا به عنوان چیزی جاودان تعریف شده است، بودا نیز چنین است و به این ترتیب ائو هم جاودانه است و هرگز تغییر نمیکند." این گفته به خصوص از نظر نظریات متافیزیکی و اصول رستگار شناسی در لوتوس سوترا (Lotus Sutra) حایز اهمیت است. بر اساس این احکام، ناتوانی در تشخیص ابدیت بودا یا حتی بدتر از آن، انکار این جاودانگی، مانع عظیمی بر راه دستیابی به آگاهی ایجاد خواهد کرد.
از نظر دولپوپا (Dolpopa)، استاد بودیست تبتی، بودا باید به عنوان جوهر شگفت آور هرچیز و برآورنده آرزوها و خارج از حیطه درک ما، شناخته شود.
● بودا در مقابل خداوند
یک تصور غلط و رایج در میان غیر بوداییان این است که بودا، برای پیروانش نقش خدایی دارد. البته بوداییان خدا پرست نیستند و در کل در مکتب آنان درباره وجود آفریدگار توانا و یا حضور یک وجود عالی رتبه در روند آگاهی، چیزی آموزش داده نمیشود.
بودا راهنما و معلمی است که مسیر آگاهی را نشان میدهد، هرچند که کوشش برای رسیدن به این آگاهی بر عهده شخص است. به طور کلی، تعریف پذیرفته شده خداوند، وجودی است که جهان را خلق کرده و حاکم آن است. در بودیسم، منشاء و آفریننده جهان خدا نیست، بلکه دلایل و شرایط مختلفی برای به وجود آمدن جهان وجود دارد که در طی سالیان از دسترس دور شده و فراموش گشته اند.
در کل، احکام، اسناد، آداب و رسوم و هرآنچه از مکتب بودیسم وجود دارد چنین القا میکند که بودا وجودی حاضر در همه جا، دانای کل، آزادیبخش و حقیقت نامیرای همه چیز است و در نتیجه میتوان گفت این تعریف تا حدی به تعریف معتقدین به آیین وحدت وجود یا پانتئیسم (Pantheism) نزدیک است.
● نشانه های ظاهری
تجسم بودا در بسیاری از تصاویر و مجسمه ها دارای تعدادی نشانه های ظاهری خاص است که نشانه های آگاهی دانسته میشوند. این نشانه ها از مکتبی به مکتب دیگر متفاوتند اما دوتا از آنها در همه موارد دیده میشوند:
▪ یک برآمدگی مشخص پیشانی و بالای سر که نشانه تیزهوشی و قدرت والای ذهن اوست.
▪ لاله گوش بزرگ و بلند که نشانه توانایی درک و دریافت فراوان اوست.
● اشاره های دست
حالات قرارگیری و اشارات دست در مجسمه ها و تصاویر بودا که به ترتیب آسانا (Asana) و مودرا (Mudra) نامیده میشوند، درجای خود بسیار مهم هستند. اما محبوبیت هر آسانا یا مودرای به خصوص، کاملا مختص منطقه و آیین مردمان آن است. برای مثال حالات و اشاراتی که در چین و ژاپن معمول هستند، تقریبا در هند دیده نمیشوند.

wikipedia.org

منبع : سایت فریا