تلفن همراه سبک زندگی ما را تغییر داده است‌

تکنولوژی‌های جدید در دو دهه اخیر تاثیرات بسیاری بر زندگی ما داشته‌اند و تا حد زیادی سبک زندگی را تغییر داده‌اند. این کالاهای اقتصادی پدیده‌های دنیای مدرن هستند. حتی از نوع کالاهایی که سبک زندگی را در دهه ۶۰ میلادی تغییر دادند تاثیرشان بیشتر بوده است. علتش شاید این باشد که افراد به دلیل رشد فناوری‌های اطلاعاتی هرچه بیشتر بازتابی‌تر شده‌اند یعنی اینکه درجه باز‌اندیشی‌شان بالا است.
به بیان دیگر ما در جامعه‌ای هستیم که شرایط زندگی ما در آن به نحو روز افزون محصول کنش‌های خود ماست. قطعاً اثرات نوع جدید تلفن‌های همراه که به «نسل سوم» (Third Generation) معروفند، متفاوت‌تر خواهد بود چون سمعی و بصری است.
در سال ۱۹۸۵ که ارنی وایز اولین مکالمه را با تلفن موبایل در بریتانیا انجام داد کسی فکر نمی‌کرد که این پدیده اینقدر بر زندگی و طرز و سبک رفتار ما بعد از دو دهه تاثیر بگذارد. الان در دنیا از هر ۶‌نفر یک نفر تلفن موبایل دارد. آیا این نوع ارتباط انسانی که به شدت رشد کرده است یک نوع ارتباط ضروری بود؟
در ابتدای ظهور این کالا واژه جدیدی توسط جامعه شناسان ابداع شد تا مصرف کننده این کالا را که نوعا جوان و عضو طبقه متوسط جدید شهری بود نشان دهند، یعنی .yapee بعد این کالا همه گیر شد و به مصرف انبوه رسید. یعنی همان فرایندی که کالاهای لوکس دارند: کالاها نخست برای طبقه متوسط تولید می‌شود بعد توده‌ای می‌شود. سپس نوع جدیدی از همان کالا به بازار می‌آید مانند تلفن همراه کوچک‌تر با کارکردهای بیشتر که باز نخست طبقه متوسط مصرف کننده اولش است.
ما همگی روزانه شاهد این تغییرات هستیم. به کرات می‌بینیم که در ماشین یا اتوبوس زنان یا مردان با تلفن موبایل بدون توجه به دیگران بلند صحبت می‌کنند. بقیه هم ناخواسته به مکالمه آنها گوش می‌دهند. بعضی وقت‌ها صدایشان آنقدر بلند است که گویی می‌خواهند برای جمعی سخنرانی کنند. اگر قرار بود با دوست بغل دستشان صحبت کنند قطعاً آهسته‌تر حرف می‌زدند. برخی آنقدر غرق حرف زدن می‌شوند که فراموش می‌کنند که در میان مردم هستند. آیا این نوع ارتباطات و مکالمه‌ها بی‌پایه نیستند؟ بیشتر مکالمه‌های بعدازظهرها تنها به چند کلمه ختم نمی‌شود. کجایی؟ توی ماشین هستم. نزدیک فلان ایستگاه و... چند دقیقه دیگر می‌رسم، بعضی بی‌ملاحظه میان مردم دروغ می‌گویند. برخی آنقدر در مورد خود جزئیات می‌دهند که می‌توانید بیوگرافی‌شان را بنویسید.
برخی موقع‌ها که در اتوبوس و ترن توی حال خودتان هستید این زنگ‌های تلفن موبایل چقدر آزاد دهنده است. تا صدای تلفن موبایل در می‌آید همه دست به جیب و کیف می‌برند. شاید ناخودآگاه می خواهند بگویند که ما هم داریم! در کشورهایی که مردم بیشتر تلفن همراه دارند اگر تا آخر مسیر راه زنگ تلفن موبایل کسی به صدا در نیاید چقدر احساس بدبختی به او دست می‌دهد که کسی به یاد او نیست. یا کسی را ندارد که منتظرش باشد. واقعا باید به این مساله فکر کرد که نوع جدید فناوری‌ها چگونه‌اند که تاثیرات بلافصلی بر سبک زندگیش می‌گذراند. گویی حصارهای انسان‌ها برداشته شده، افراد بدون توجه به وجود دیگران در معابر عمومی جزئیات زندگی خود را که قبل از آن از بیانش اجتناب می‌کردند راحت و بی‌دغدغه بیان می‌کنند.
حالا در جهان خیلی‌ها تلفن موبایل دارند. نزدیک یک میلیارد و ۴۰۰ هزار تلفن موبایل در جهان است. این تقریبا ارتباطات تازه‌ای را ایجاد کرده است. حتی در کشورهای آفریقایی، مثلا در اتیوپی که تنها ۲۰ هزار خط تلفن ثابت دارد ۱۵۰ هزار نفر تلفن موبایل دارند.
در گذشته اگر می خواستید مکالمه کسی را گوش دهید باید تلاش زیادی می‌کردید و اساسا عمل خوبی محسوب نمی‌شد، اما اینک به راحتی ما لهجه خود، کارهای روزانه، نقشه‌مان برای پایان هفته و خلاصه همه چیزمان را با دیگران در معابر عمومی شریک می‌کنیم. به عبارت دیگر بخشی از جهان شخصی‌مان را خیلی عمومی کرده‌ایم. استفاده از تلفن موبایل حالا مانند ایستادن در صف صندوق سوپر مارکت‌ها شده است. مردم در صف صندوق سوپر مارکت‌ها متوجه می‌شوند که دیگران چه کالایی مصرف می‌کنند، ماست بی‌چربی یا شیر پرچربی یا چیپس بزرگ ... روزی در یکی از سوپر مارکت‌های انگلیسی مردی از من که چرخ خریدم پر بود از بسته‌های برنج و نان ارزان قیمت، پرسید آیا شما رستوران دارید؟ او می‌توانست با دقت بیشتری پی ببرد که الگوی مصرف یک خانواده ایرانی چیست.
تنوع محصولات و مصرف کالاهای مختلف ممکن است نشان دهنده خواسته‌های غیر‌اقتصادی افراد باشد.
ما با کمی دقت می‌توانیم ذوق و سلیقه آدم‌ها را از نوع موبایل، از نوع زنگی که برای آن انتخاب می‌کنند و نیز برخی خصوصیات آنها را حدس بزنیم. گویی ما در صفی ایستاده‌ایم که می‌توانیم برخی از خصوصیات زندگی مردم را گوش دهیم.
حالا آدم‌هایی که وقت ندارند تا به همسرشان در خانه ابراز محبت کنند ممکن است در سر راه اداره این کار را کنند و البته در حضور دیگران. اگر وقت ندارند از احوال بچه‌ها بپرسند در راه این کار را می‌کنند. اخیرا شرکت اورنج (Orange) در انگلستان گفته است که ۸۰ درصد فرزندان هم به والدین خود از طریق همین تلفن‌ها در میان روز سلام و احوالپرسی می‌کنند.
نوع جدید تلفن موبایل که ارتعاش (Vibration) ایجاد می‌کند هم جالب است. در سر ایستگاه ایستاده‌اید ناگهان می‌بینید مردی که آرام کنار شما ایستاده گویی چیزی او را گزیده با سرعت دست می‌کند در جیبش و بعد تلفن موبایلش را در می‌آورد. بعد گویی تنها یک متن (Text) جوک دریافت کرده می‌زند زیر خنده.
دیگر مردم با تلفن موبایل تا کمی دیر به سر قرار می‌رسند یک پیام کتبی می‌فرستند، قبل از اینکه طرف فکر کند که شما دیر کرده‌اید یا نگران شود. دیگر باید در غم غربت روزهایی باشید که نیم ساعت سرقرار دیر می‌رسیدید و طرف شما ناراحت و دلواپس بود و ناگهان می‌زدید پشتش و او خوشحال از دیدن شما و معذرت خواهی‌و ... آن روزها گویا دیگر گذشته است!
تلفن موبایل ارتباطات را بیشتر کرده است و بیشتر از اینها هم می‌کند. ما وقتی که ارتباط کمتری داشتیم برای ملاقات بیشتر مصمم بودیم. حالا همیشه ارتباط داریم و همیشه تعارف دیدن همدیگر را می‌کنیم اما کمتر ملاقات صورت می‌گیرد.
بی‌بی‌سی سال گذشته گزارش کرده بود که یکی از علمای سنگاپور فتوی داده که مردان نمی‌توانند با فرستاده پیام الکترونیکی Text زن خود را طلاق دهند. اما دادگاهی در دبی رای داد که تنها کافی است سه بار بنویسید: «من تو را طلاق می‌دهم» و برای همسرتان بفرستید.
تلفن موبایل‌های ده سال پیش شبیه پاره آجر بود شاید هم بدتر. کسی فکر نمی‌کرد چقدر انواع جدیدتری به بازار بیاید و هر کدام چقدر در رفتار ما تاثیر داشته باشد.
گفته‌اند وقتی پلیس کسی را که مدت‌ها تحت تعقیب بود دستگیر می‌کرد وی سیم کارت تلفن موبایلش را بین دندانهایش گذاشت و جوید تا اطلاعات آن از بین برود. درست است این نوع تکنولوژی تمامی اطلاعات ما را در خود دارد. تقریبا می توان گفت که ما وارد دنیایی می‌شویم که که اطلاعات در دست سازمان‌ها متمرکزتر هم می‌شود. اگرچه ممکن است در مورد اینترنت این‌طور نباشند.
در کشورهای اروپایی تقریبا دارد مرسوم می‌شود که وقتی با کسی حرف می‌زنید و می‌خواهید به او بگویید که منتظر کس دیگری هستید یا از مصاحبت با او راضی نیستید این است که به صفحه تلفن موبایل خود نگاه کنید. درست مانند گذشته که به روی شانه طرف نگاه می‌کردند.
دوستی می‌گفت در ژاپن آنقدر آدم‌هایی را می‌بینید که سر را کج کرده و به شانه فشار داده و دارند با تلفن همراه حرف می‌زنند که تو گویی تمامی ژاپنی‌ها غیر از شکل چشم‌هایشان سرشان هم به تازگی کج شده است.
تلفن موبایل در گزارش‌های خبرنگاران هم تاثیر داشته است. چویس مور آمریکایی فلسطینی الاصل نوشته است: وقتی به اردوگاه جنین رسیدم مردم در مورد کسی حرف می‌زدند که زیر آوار خانه‌اش دفن شده است. می‌گفتند تا دیروز با تلفن موبایلش می‌توانست تماس بگیرد اما دیگر تلفن موبایلش جواب نمی‌دهد. همسایه‌اش گفت شاید باتری تلفن موبایلش تمام شده باشد و او هنوز زنده باشد!
وقتی از مردم می‌پرسی چه چیز این تلفن موبایل را دوست دارید، می‌گویند با داشتنش احساس امنیت می‌کنیم. با این تلفن‌ها شما آنقدر احساس امنیت دارید که می‌توانید در آخرین لحظات مرگ هم با کسی که دوستش دارید تماس بگیرید و یا پیغام بدهید.
داستان زنی که در هواپیمای ربوده شده آمریکایی با تلفن موبایل توانست در آخرین لحظات زندگی‌اش با همسرش آخرین صحبت‌هایش را داشته باشد و به او بگوید دوستش دارد در آمریکا موضوع مشهوری است.
از این نوع داستان‌ها در این ایام زیاد شنیده می‌شود، داستان کسی که در اتاقی گیر افتاده است و اگر تلفن موبایل نبود، شاید مدت‌ها کسی به او کمک نمی‌کرد. یا بسیاری کسان دیگر که جانشان را مدیون نقش تلفن موبایل خود هستند. سال گذشته دختری انگلیسی که در جنگل‌های استرالیا گم شده بود به وسیله دوستش در انگلستان نجات پیدا کرد چون توانست به او پیغام کتبی بفرستد.
تلفن موبایل به‌ویژه در حوادثی مانند گروگان‌گیری تاثیر بسیاری داشته است. مثلا در همین حادثه مسکو، تماس گروگان‌ها با رادیو و تلویزیون‌ها، خود مشکلات زیادی ایجاد کرده بود و دست و پای مقامات را بسته بود، چون آنها دائما درخواست می‌کردند که حمله نکنید گروگان‌گیرهای چچنی اینجا را منفجر می‌کنند. لذا در این موارد تعاملات طرف‌های درگیر بیشتر می‌شود و اجرای هر عملی با تاخیر و خطر زیادی صورت می‌گیرد.
تلفن موبایل به هرحال از بسیاری جنبه‌ها مهم بوده است: نظارت دولت را بر اعمال شهروندان بیشتر کرده است و تا حد بسیاری این برخلاف آزادی‌های مدنی است. اما رابطه دو دوست را که می‌خواهند به هم جوک رد و بدل کنند یا مادری که می‌‌خواهد احوال پسرش را مرتبا تحت کنترل داشته باشد یا راننده‌ای که در خیابان به مکانیک احتیاج پیدا می‌کند یا بیماری که به دکترش احتیاج فوری دارد، والدینی که می‌خواهند وسیله‌ای الکترونیکی به فرزندشان متصل کنند تا حرکات و رفت و آمدهای او را کنترل کنند. اینها سمبل در رسیدن به دنیایی است که در آنها مکان و زمان شدیدا به هم فشرده شده‌اند. برخی می‌گویند ما با مرگ فاصله (Death of distance) روبه‌رو هستیم.
دیگر کم‌کم کسی سراغ کیوسک‌های تلفن را نمی‌گیرد. شرکت ای ایAutomobile Association در انگلستان مانند همین امدادرسانی‌های جدید اتایسی وطن خودمان است که خدمات مکانیکی سیار به ماشین‌‌ها می‌دهد و قبل از جنگ دوم در بریتانیا تاسیس‌ شده و احداث تلفن‌های بین جاده‌ای هم مربوط به آنها بوده کم‌کم مشغول جمع‌آوری آنها است.
از تغییراتی که تلفن موبایل به شیوه و سبک زندگی ما داشته‌اند یکی هم این است که حالا مردان بیشتر از زنان با تلفن حرف می‌زنند. دیگر این کالایی مخصوص نوجوانان و جوانان نیست و در بریتانیا ۴۰‌درصد افراد بالای ۶۰ سال هم از تلفن موبایل استفاده می‌کنند.
در بریتانیا ۷۲ درصد مردان روزی یک ساعت حرف می‌زنند چه با تلفن موبایل و چه از تلفن ثابت درحالی‌که آمار زن‌ها تنها ۵۳ دقیقه است. البته تعداد کمتری از زنان نسبت به مردان هم تلفن موبایل دارند اما روند متوسط طول مکالمات آنها هم نزولی بوده است. شاید این امر به دلیل این باشد که مردان به وسایل تکنولوژیکی بیشتر علاقه دارند. اما در پایان هفته‌ها بسیار طول مکالمه‌ها بالا می‌رود و زنان کمی بیشتر از مردان صحبت می‌کنند.
در ایران شنیده شده است که طول مکالمات با تلفن همراه کمتر شده است.
طبقه و ثروت هم البته در مالکیت تلفن موبایل نقش بازی می‌کند. ۸۰ درصد طبقات بالا و میانه تلفن موبایل دارند درحالی‌که ۵۱ درصد طبقات پایین و طبقات غیر ماهر صاحب تلفن موبایل هستند. در ایران تقریبا داشتن تلفن همراه و یک ماشین از جمله دارایی‌های لازم نشان دهنده تشخص است.
در حال حاضر تلفن موبایل بر طراحی‌های لباس و کیف تاثیر گذاشته است و باید جای مناسب برای تلفن موبایل داشته باشند. نوع تلفن موبایل‌ها برای خانم‌ها بیشتر باید با نوع لباس هماهنگ باشد. اما در اینجا محور تلفن موبایل است. طراحان تلفن موبایل هر‌روز نوع طراحی‌هایشان را تغییر می‌دهند و به دنبال جذب بیشتر مشتری هستند.
اگر به رستوران‌ها و کافه‌ها بروید می‌بینید که اهمیت داشتن موبایل و نوع کوچک و قشنگ‌ترش از داشتن کفش شیک بیشتر شده است و شاخص طبقه بالا بودن دیگر کفش و یا ساعت نیست بلکه تلفن موبایل است
اما شاید از همه مهم‌تر استفاده از مخفف کلمات در ارسال پیام‌های کتبی TXT MESSAGE باشد.
البته اختصارات در اینجا بسیار از آنچه در تلگراف صورت می‌گرفت بیشتر است و البته همانطور که در آغاز گفتیم ماهیتا متفاوت است. مرحوم دکتر زریاب خویی نقل می‌کند که در زمانی که قشون شوروی در جنگ دوم جهانی در ایران بود شخصی از تبریز به برادر خود چنین تلگراف کرد: «تهران، خیابان فلاحت، تیمچه کرامت، اخوی هدایت، اوروس وارد، اموال غارت، ابوی مفقود، جاده‌ها مسدود، والده رحلت، همگی سلامت، قربانت عنایت». (نقل از شاهرخ مسکوب، «روزها در راه») پیام‌های کتبی تلفن همراه خاصیت ایجاد چنین زبانی خاص را بسیار بیشتر دارا می‌باشند.

نویسنده : علی اصغر سعیدی

منبع : مرکز توسعه و تبادل دانش فناوری اطلاعات