غزه؛ اقتصاد در محاصره

رشد اقتصادی منفی، زندگی بیش از ۵۰ درصد مردم زیر خط فقر، تورم ۳۰درصدی، نابود شدن تولید و نرخ بیکاری ۳۰درصدی، مهم‌ترین شاخص‌های اقتصادی کنونی نوار غزه در فلسطین اشغالی است.
غزه، روزگاری یکی از پررونق‌ترین شهرهای تجاری و ترانزیتی منطقه خاورمیانه محسوب می‌شد، اما اکنون این شهر نماد فقر مردم، گرسنگی کودکان، زندگی دشوار سالخوردگان و مبارزه همه روزه جوانان با اشغالگران صهیونیست است. مردم بی‌گناه غزه بیش از یکسال است که به‌طور مداوم انواع فشارها و اقدامات غیرانسانی صهیونیسم بین‌ا‌لملل را متحمل می‌شوند و حیات و زندگی عادی کودکان، زنان، سالخوردگان و بیماران ساکن این شهر به‌علت محاصره و انسداد مسیر واردات کالاهای اساسی و مورد نیاز عموم و قطع برق، در معرض خطر جدی قرار گرفته است.
وضع رفاهی و امکانات اولیه زندگی ساکنان غزه به‌علت سیاست‌های تروریستی رژیم صهیونیستی و با حمایت قدرت‌های سلطه‌طلب و برخی دولت‌های بی‌مسئولیت منطقه، بسیار بحرانی شده است. فارغ از مباحث مهم سیاسی مربوط به اشغال فلسطین و جنایات صهیونیست‌ها، بحران در غزه، بیش از هر چیز متوجه مردم غیرنظامی است.
● تاریخچه غزه
غزه باستانی یک مرکز پررونق تجاری و محل توقفگاه مسیر کاروان‌های عبوری بین مصر و سوریه بوده‌ است. این شهر در قرن پانزدهم پیش از میلاد توسط مصر اشغال شد. قرن‌ها بعد، به‌دنبال شکست نیروهای امپراتوری عثمانی از بریتانیا در طول جنگ جهانی اول، دولت وقت بریتانیا در ۲۵ آوریل ۱۹۲۰ میلادی کنترل نوار غزه را برعهده گرفت و با تشکیل یک سیستم حکومتی تحت قیومیت بریتانیا بر فلسطین، به کنترل نوار غزه و دیگر سرزمین‌های فلسطین پرداخت.
پس از جنگ استقلال رژیم صهیونیستی در سال ۱۹۴۸ میلادی در بخشی از سرزمین‌های تحت قیومیت بریتانیا و تصرف نوار غزه توسط ارتش اردن، پیمان صلح موقت ۱۹۴۹ میان رژیم اشغالگر و مصر، اردن، سوریه و لبنان به امضا رسید که بنابر مفاد آن مرزهای رژیم صهیونیستی و فلسطین مشخص شده و نوار غزه تحت کنترل کشور اردن قرار داشت. این عهدنامه تا آغاز جنگ شش روزه در سال ۱۹۶۷ و شکست اعراب ادامه داشت که بعد از آن، غزه تحت اشغال نظامی رژیم اشغالگر قدس درآمد.
● موقعیت جغرافیایی
باریکه غزه ناحیه‌ای است نوارگونه که در کنار دریای مدیترانه و در منطقه خاورمیانه قراردارد. نوار غزه از جنوب غربی با مصر و از شمال و شرق با سرزمین‌های اشغالی هم‌مرز است. منطقه نوار غزه ۴۱ کیلومتر طول و در بخش‌هایی از ۶ تا ۱۲ کیلومتر عرض دارد. مساحت کلی نوار غزه، ۳۶۰ کیلومتر مربع است. نوار غزه نامش را از شهر غزه گرفته است. هم‌اکنون کنترل نوار غزه در دست نیروهای جنبش مقاومت اسلامی (حماس) است.
● جمعیت
حدود یک میلیون و ۳۰۰ هزار فلسطینی در باریکه غزه و ۴۰۰ هزار نفر در شهر غزه زندگی می‌کنند. غزه بزرگترین شهر منطقه است و خان یونس با ۲۰۰ هزار نفر و رفح با ۱۵۰هزار نفر دیگر شهرهای بزرگ نوار غزه محسوب می‌شوند.بیشتر فلسطینیان ساکن باریکه غزه را بازماندگان پناهندگانی تشکیل می‌دهند که در طول جنگ اعراب و رژیم صهیونیستی در سال ۱۹۴۸ از سرزمین‌های مادری خود‌ بیرون رانده شدند. آوارگان فلسطینی عمدتا در ۸ اردوگاه غزه زندگی می‌کنند.
برخی از این اردوگاه به مرور زمان به شهرهای اطراف، پیوسته‌اند و یکی‌ شده‌اند. هجوم آوارگان فلسطینی به نوار غزه موجب شده که این منطقه هم‌اکنون یکی از بالاترین تراکم‌های جمعیتی در سطح جهان را داشته باشد. تا سال ۱۹۶۷، جمعیت باریکه غزه ۶ برابر شد‌ و از آن زمان این جمعیت همواره در حال رشد است. از دهه ۱۹۷۰ به بعد، ۲۱ شهرک یهودی‌نشین در حوالی نوار غزه احداث شد، اما این شهرک‌ها در سال ۲۰۰۵ تخلیه شد. بیش از ۹۹درصد از ساکنان باریکه غزه را مسلمانان و حدود یک درصد از جمعیت این منطقه را اقلیت مسیحیان فلسطینی تشکیل می‌دهند.
● خدمات شهری صفر
محاصره غزه همچنین موجب فروپاشی بخش خدمات شهری و رفاهی همچون آب، فاضلاب و جمع‌‌آوری زباله آن نیز شده است. درآمد عوارض نهادهای شهری صفر است و لاجرم خدماتی نیز نمی‌توانند به شهروندان ارائه کنند. نهادهای شهری همچنین به‌علت عدم‌امکان واردات لوازم یدکی، قادر به تعمیر شبکه آسیب دیده آب و فاضلاب و خدمات بهداشت شهری نیستند. به همین دلیل، روزانه ۶۰۰ تن زباله در خیابان‌های غزه رها می‌شود.
● مبادی ورودی و خروجی
دیوارهای امنیتی فلزی ساخته شده توسط رژیم صهیونیستی، مرز حائل میان باریکه غزه و سرزمین‌های اشغالی است. رژیم اشغالگر در امتداد این دیوارها، چندین گذرگاه مرزی به‌شدت حفاظت‌شده ایجاد کرده که توسط نیروهای نظامی این رژیم محافظت می‌شوند. نوار غزه ۶ پایانه تجاری (مبادی ورودی و خروجی) برای عبور افراد و واردات و صادرات کالا دارد که ۴ پایانه در کنترل رژیم اشغالگر است.
● برق وابسته
‌۶۰درصد برق‌غزه توسط رژیم صهیونیستی تامین می‌شود. حدود ۱۲۰مگاوات از ۲۰۰مگاوات برق مصرفی ســالانه غزه را‌ به‌طور مستقیم ‌رژیم صهیونیستی‌ و ۱۷مگاوات را مصر تامین می‌کند و ۶۳مگاوات نیز توسط نیروگاه غزه تولید می‌شود. نیروگاه‌ غزه نیز سوخت خود را از رژیم صهیونیستی می‌گیرد و این رژیم هرگاه اراده می‌کند‌‌ اقدام به قطع برق غزه می‌کند.
● اقتصاد صفر درجه
بازده اقتصادی باریکه غزه در طول سال‌های بین ۱۹۹۲ و ۱۹۹۶ یک سوم کاهش یافت. این سقوط به‌علت سوء مدیریت یاسر عرفات، بسته شدن مرزهای باریکه غزه توسط رژیم صهیونیستی و اعمال کنترل گسترده بر مرزها از سوی صهیونیست‌ها بود. دوره کوتاه مدت بهبود وضعیت اقتصادی در سه ماهه آخر سال ۲۰۰۰ و با آغاز انتفاضه‌الاقصی پایان یافت.
انتفاضه‌الاقصی منجر به بسته شدن مرز غزه با سرزمین‌های اشغالی توسط ارتش رژیم صهیونیستی ‌شد و در نتیجه به‌شدت جابه‌جایی تجاری و نیروی کار را مختل کرد. در سال ۲۰۰۱ و حتی شدیدتر از آن در سال ۲۰۰۲، اقدامات نظامی رژیم صهیونیستی‌ منجر به تخریب اقتصاد غزه‌ و کاهش شدید تولید ناخالص داخلی این منطقه شد. وضعیت اقتصادی غزه به تبعیت از کل اقتصاد فلسطین ‌ از اواسط سال ۲۰۰۶ و بعد از آنکه حماس در انتخابات فلسطین پیروز شد و غربی‌ها دولت منتخب فلسطین را بایکوت کردند، دچار بحران شدیدی شد. بلافاصله بعد از آن رژیم صهیونیستی دارایی‌های مالی دولت فلسطین را بلوکه کرد، از رسیدن کمک‌های بین‌المللی به منطقه ممانعت به عمل آورد و پرداخت حقوق حدود ۱۶۰ هزار کارگر فلسطینی را به حالت تعلیق درآورد.
بعد از آنکه در اواسط سال ۲۰۰۷ حماس، کنترل غزه را به دست گرفت، رژیم صهیونیستی این منطقه را به محاصره کامل درآورد و کلیه راه‌های مواصلاتی به غزه را بست. در این مدت، ۵/۱میلیون ساکن غزه در این منطقه محصور شدند و با بسته شدن گذرگاه رفح از سوی مصر، ساکنان غزه از ورود به مصر نیز منع شدند. همین مسئله موجب هجوم صدها هزار فلسطینی به گذرگاه رفح و شکستن دیوار مرزی آن در اوایل سال ۲۰۰۸ شد. بحران شدید اقتصادی از یک سو و افزایش جمعیت از سوی دیگر، موجب شده در سال‌های اخیر سرانه تولید ناخالص داخلی در منطقه غزه سال به سال کاهش یابد و هم‌اکنون این رقم یک سوم سال ۱۹۹۹ است.
● رشد اقتصادی منفی
در سال‌های اخیر اقتصاد غزه به تبع اقتصاد فلسطین، روند دائمی سقوط را طی کرده است. سرانه تولید ناخالص داخلی از ۱۶۱۰دلار در سال ۱۹۹۹ با ۳۰درصد سقوط به ۱۱۳۰دلار در سال ۲۰۰۶کاهش یافت. به جز یک دوره رونق کوتاه‌مدت بین سال‌های ۲۰۰۳ و ۲۰۰۵، رشد اقتصادی غزه از سال ۲۰۰۰ تاکنون همیشه منفی بوده و در ۲سال اخیر این روند منفی تشدید شده است.
رشد اقتصادی این منطقه در سال ۲۰۰۶ حدود ۸/۸درصد و در نیمه نخست سال ۲۰۰۷ حدود ۴درصد کاهش یافت، به‌طوری که در پایان سال ۲۰۰۷رشد اقتصادی غزه تقریبا صفر بود و پیش‌بینی می‌شود همین وضعیت در سال‌جاری میلادی نیز ادامه یابد. شاخص قیمت مواد غذایی در غزه در ۱۲ماه منتهی به اواسط سال ۲۰۰۸ به ۲۸درصد رسید. هم‌اکنون ۵۶درصد ساکنان غزه با ناامنی غذایی مواجهند و ۶۶درصد درآمد افراد در این شهر صرف تامین غذا می‌شود.
● نرخ بیکاری ۳۰درصدی
بنابر اعلام بانک جهانی، در ۳ماهه اول سال ۲۰۰۷ نرخ بیکاری در نوار غزه ۸/۲۹درصد بود اما این آمار‌ها به خوبی نمی‌توانند تصویر کاملی از اوضاع بحرانی اقتصاد غزه را نشان‌ دهند چرا که بخش اعظم نیروی کار غزه در کارهایی مشغولند که دستمزد ناچیزی می‌گیرند و بسیاری هم در مشاغل فصلی کار می‌کنند. این آمار همچنین کارگرانی را که از پیدا کردن کار ناامید شده‌اند و دیگر جزو نیروی کار محاسبه نمی‌شوند، مدنظر قرار نداده است. با اضافه کردن این کارگران دلسردشده به آمار بیکاری، نرخ واقعی بیکاری در غزه به ۵/۳۵درصد می‌رسد.
بر اثر بحران اقتصادی، فقر در غزه روز به روز در حال افزایش است به‌طوری که نرخ رسمی فقر از ۹/۴۷درصد در سال ۲۰۰۶ به ۸/۵۱درصد در سال ۲۰۰۷ افزایش یافت. شمار ساکنان غزه که زیر خط فقر شدید قرار دارند نیز کماکان در حال افزایش است و از ۳۳درصد در سال ۲۰۰۶ به ۳۵درصد در سال ۲۰۰۷ رسیده است. براساس آمار بانک جهانی، ۴/۷۹درصد ساکنان غزه زیر خط فقر زندگی می‌کنند.
● تولید صفر شده است
محاصره اقتصادی، بخش خصوصی غزه را از بین برده و تقریبا تولید کالای صنعتی در غزه متوقف شده است. از ۳۹۰۰ واحد تولیدی غزه هم‌اکنون فقط ۲۳واحد همچنان فعالند و بقیه تعطیل شده‌اند. از این ۲۳واحد، ۶ واحد به تولید آرد گندم و یک واحد به تولید لباس مشغولند و مابقی واحدهای صنایع غذایی هستند. حدود ۴۰هزار کشاورز و ۷۰هزار کارگر تاکنون شغل خود را از دست داده‌اند. افراد شاغل در بخش صنعت غزه از ۳۵هزار نفر در سال ۲۰۰۵ هم‌اکنون به فقط ۸۶۰ نفر رسیده و حدود ۷۰هزار کارگر نیز از سایر بخش‌ها، بیکار شده‌اند. دیگر انتظار نمی‌رود حتی بعد از پایان محاصره غزه، این واحدها بتوانند فعالیت دوباره را از سر بگیرند.

حسین لطفی

منبع : روزنامه همشهری