تصویب لایحه کاپیتولاسیون

در این دوره ۸۱ درصد نمایندگان، برای اولین بار به عنوان نماینده به مجلس راه یافته بودند و فقط ۱۸ نفر از نمایندگان سابقه قبلی حضور در مجلس را داشتند. بیشتر نمایندگان با وجود سعی در سکوت در برابر اقدامات حکومت با کمترین انتقادی در دوره بعد رد صلاحیت می شدند. البته این رد صلاحیت به گونه ای بود که عده ای را برای حضور در انتخابات تهدید می کردند و عده ای را نیز با دادن پول ساکت می کردند. همچنین از وکلای این مجلس ۶۹ درصد کارمند دولت یا دارای مدارک تحصیلی دانشگاهی بوده اند و در این دوره بوده که برای اولین بار در تاریخ ادوار مجالس قانون گذاری ایران ۶ نفر از زنان، به مجلس راه یافته اند. موضوع کاپیتولاسیون در ایران برای اولین بار در زمان قاجار مطرح شده است به این صورت که بر اساس فصل هفتم و هشتم معاهده ترکمانچای که در سال ۱۲۰۳ هجری شمسی (۱۸۲۸ میلادی) بین ایران و روسیه به امضا رسیده، پدیده قضاوت کنسولی و نادیده گرفتن حق حاکمیت ملی و استقلال قضایی بر ایران تحمیل شده است به دنبال این امر، کشورهایی نظیر انگلیس، آلمان، فرانسه، آمریکا و عثمانی نیز برای عقب نماندن از قافله و جلوگیری از سلطه کامل روسیه، در این زمینه با دولت ایران وارد مذاکره شده و به تبادل یادداشت همراه با تهدید ضمنی پرداخته اند و اساسا یکی از علل انقلاب مشروطیت همین موضوع کاپیتولاسیون بوده است. اگر چه پس از مشروطه قانون عدلیه موجب لغو کامل و رسمی کاپیتولاسیون نشد، اما در ظاهر قدرت عوامل و ایادی خارجی را محدود کرد تا این که بر اثر پافشاری نمایندگان آزاده و مشروطه خواه سرانجام مجلس شورای ملی در سال ۱۳۰۶ لایحه لغو کاپیتولاسیون را به تصویب رساند و به همه طرف های ذی نفع اعلام کرد که در مدت یک سال وضعیت خود را روشن کرده و با شرایط جدید تطبیق دهند. پس از این مصوبه، دولت فرانسه در زمینه قبول الغای کاپیتولاسیون پیش قدم شد و پس از آن دولت های دیگر نیز به تدریج تسلیم شدند تا این که تحت فشار کاخ سفید، دولت علم در ۱۳ مهر ۱۳۴۲ لایحه مصونیت مستشاران و دیگر اتباع آمریکا (کاپیتولاسیون) را تصویب کرد و با این وصف آن را در زمان حاکمیت دولت خود به مجلس ارائه نداد تا فرصت بررسی این لایحه ننگین در زمان این دولت فراهم نشود اما حسنعلی منصور پس از نخست وزیرشدن بلافاصله لایحه کاپیتولاسیون را به عنوان ماده واحده ای به مجالس شورای ملی و سنا داد و سرانجام در حالی که تعدادی از ماموران سفارت آمریکا در صف تماشاچیان مجلس نشسته بودند، پس از ۸ ساعت بحث و بررسی با ۷۴ رای موافق در برابر ۶۱ رای مخالف آن را به تصویب مجلس بیست و یکم رساند. براساس مستندات تاریخی هنگام رای گیری در مورد لایحه کاپیتولاسیون با وجود تلاش دولت، مع الوصف عده زیادی از نمایندگان در مخالفت با این لایحه رای داده و لایحه طبق اصول و قواعد پارلمانی رد شده چرا که تعداد آرای موافق کمتر از نصف عده حاضر در جلسه بوده است. با این وصف به دلیل این که برخی وکلا از رای دادن به این ماده واحده خودداری کرده بودند، رئیس جلسه آمار آنها را به شمار نیاورد و تصویب لایحه را اعلام کرد.

نویسنده : مهری گروسی

منبع : روزنامه مردم سالاری