آغاز عصر مصدق

در این بین حزب دموکرات کردستان نیز تشکیل جمهوری مستقل کردستان را اعلام داشت وبه دلیل بی لیاقتی نمایندگان وعدم درک لازم از مصالح ملی واحترام به قومیت ها، کشور در آستانه تجزیه قرار گرفت. قوام حزب دموکرات را تشکیل داد و اصلاحات وسیع اقتصادی، اجتماعی و اداری را در برنامه حزب گذاشت و سعی کرد در مجلس پانزدهم اکثریت خوبی کسب کند. مجلس پانزدهم (۱۳۲۶-۱۳۲۸) به سه فراکسیون تقسیم می شد که قوام به خواسته خود رسیده و اکثریت دموکرات ها بودند، که هشتاد کرسی را از آن خود کردند. اعضای حزب از محافظه کاران زمین دار تا روشنفکران رادیکال و مذهبیون تشکیل می شد. بیش از یک سوم نمایندگان این دوره در دوره رضاخانی زندانی بودند و این نشان دهنده ارزش انتخابات آزاد است. سلطنت طلبان همچنان با همان نام اتحاد ملی فعالیت می کردند واکثریت فئودالهای زمین دار بودند و گروه هوادار انگلیس که اقلیتی بودند و تحت نام فراکسیون ملی کار می کردند. بدین ترتیب مجلس پانزدهم نیز با اکثریت ضدسلطنت آغاز به فعالیت کرد. شاه همچنان مقامی تشریفاتی مانده و حتی مجلس درخواست خانواده سلطنتی را برای انتقال جنازه رضاشاه به منظور تشییع جنازه را وتو کرد. اما چون قوام برای کوبیدن حزب توده و شاه انبوهی از عناصر متضاد را گردهم آورده بود، از روشنفکر و مذهبی تا رادیکال جمهوریخواه و این عناصر نتوانستند کنار هم همه برنامه ها را عملی کنند. حزب لایحه شامل تقسیم اراضی دولتی، حق رای زنان، انجمن های ایالتی، ریشه کن کردن بیکاری، ساختن درمانگاه و آبیاری روستاها را تقدیم مجلس کرد. اما به خاطر مسئله حق رای زنان سه نماینده بازار از حزب کناره گیری کردند و هنگامی که حزب به تفاوت طبقاتی اصرار کرد، مالکان و زمین داران گفتند این گونه طبقات به جان هم می افتند و آنها نیز پشت حزب را خالی کردند. به دلیل افزایش طرفداران محمدرضا در مجلس وی در سال ۱۳۲۷ علنا در امور جاری دخالت می کرد ونه تنها وزرا بلکه نخست وزیر را هم عزل و نصب می کرد. قوام مجبور به استعفا شد و شاه ساعد را به نخست وزیری انتخاب کرد، این امر آشوبی را در پارلمان ایجاد کرد.شانس دیگری که شاه آورد تا به سلطنت خود پایان داده و وارد حکومت و کشورداری شود ترور نافرجام وی در ۱۵ بهمن ۱۳۲۷ بود که باعث شد حکومت نظامی اعلام کند. همه روزنامه های مخالف دربار را برچید، حزب توده را غیرقانونی اعلام کرد و کاشانی را تبعید نمود. در این اثنا مجلس به خاطر فشارهای زیاد با اکثریت کمی به شاه اختیار داد هر زمان که بخواهد، مجلس را منحل کند. شاه در چند ماه آخر مجلس پانزدهم و بدون حضور نمایندگان آزادیخواه به کسب امتیاز ادامه داد. قانون مطبوعات برای اولین بار در این مجلس تصویب شد وطبق آن هر گونه مطلبی که قانون ونظم عمومی را مختل کند و به انتقاد از حکومت و اعضای خاندان سلطنت می پرداخت، مجازات سنگینی داشت و به رضاشاه لقب کبیر اعطا کرده و جسدش را برای تشییع رسمی به تهران آوردند. قانون اساسی در مجلس پانزدهم اصلاح شده و اختیارات شاه افزایش یافت، تقریبا قدرت سلطنت یک بار دیگر به سالها قبل از ۲۰برگشت.
پس از پایان مجلس پانزدهم، مصدق و چندین نفر دیگر که بعدها هسته جبهه ملی شدند در اعتراض به اینکه انتخابات آزاد نیست، تجمع کرده تا دربار که به وحشت افتاده بود قول داد ترتیب یک انتخابات آزاد و آرام را بدهد. پس از قول دربار هسته اصلی به خانه مصدق رفته و جبهه ملی را تشکیل دادند و در اولین بیانیه خود خواستار انتخابات عادلانه، لغو حکومت نظامی و آزادی مطبوعات شدند. در انتخابات مجلس شانزدهم شرکت کردند و مجلس در بهمن ۱۳۲۸ گشایش یافت، این مجلس اکثریتی شاه دوست داشت اما مصدق گفت چون نماینده ملتیم پس مرعوب نخواهیم شد و این نشان دهنده کارکرد اقلیت در تمام مجالس است. در سال ۲۹ و پس از پیشنهاد تجدید نظر قرار داد نفت ایران و انگلیس، توجه مجلس از مسائل داخلی متوجه مسائل بین المللی شد و در ۲۹ اسفند همان سال با رای مجلس وحمایت حداکثری مردم شرکت نفت ملی اعلام شد و چون تنها مصدق بود که می توانست به عنوان نخست وزیر این قانون را عملی کند در اردیبهشت ۱۳۳۰ نخست وزیر ایران شد.

نویسنده : مهدی گروسی

منبع : روزنامه مردم سالاری