اقتصاد هسته ای ؛ برگ برنده ایران

امروزه نقش انرژی در جهان یك عامل راهبردی است كه اغلب كشورهای جهان، بخصوص كشورهائی كه به دنبال اعمال اراده قدرت خود در خارج از مرزها می باشند، از این دریچه به مقوله انرژی می نگرند.
اما دغدغه اصلی جهان كه عادت به مصرف انرژی پیدا كرده، ناشی از هزینه های سنگین تولید آن است كه عمدتاً منابع مورد استفاده، از منابع فسیلی است و هزینه ها و خسارتهای اقتصادی جنبی ناشی از آلاینده های گازی این منابع با آثار سوء زیست محیطی و پیامدهای وحشتناك و جبران ناپذیری آن، دغدغه ها را افزون می كند.
براساس اعلام آژانس جهانی حفاظت محیط زیست، آمریكا به تنهایی منشأ تولید دو سوم دی اكسید سولفور و یك سوم جیوه و یك چهارم اكسید ازت جهان، طی یكسال می باشد كه موجب آلودگی جهان می شود.
انرژی یكی از شاخص های توسعه پایدار كشورها است، كه استفاده مطلوب از آن می تواند نشانگر شاخص مطلوب رشد اقتصادی باشد. به این معنی كه اگر ۵۰تا ۶۰درصد انرژی در بخش تولید بكارگیری شود، شاخص تولید و اقتصاد مثبت خواهد بود.
ضرورت انكارناپذیر توسعه اقتصادی، بدون دسترسی به انرژی میسر نیست. باتوجه به هدف توسعه اقتصادی كه افزایش رفاه برای افراد جامعه است، و بهره گیری منابع انرژی فسیلی برای توسعه، موجب تولید و انتشار بیشتر گازهای آلاینده و آلودگی محیط زیست شده.
لذا چون خطر حیات بشری را درپی دارد، متناقض با هدف توسعه پایدار است. بنابراین توسعه پایدار توسعه ای است كه با كمترین یا بدون تخریب محیط زیست باشد.
علاوه بر آنچه بیان شد، هزینه های اضافی غیر از قیمت مستقیم (قانونی یا بازاری) در بحث اقتصاد انرژی مطرح است.
مثلاً قیمت بنزین در ایران ۸۰۰ریال است كه مصرف یك لیتر آن موجب تولید آلاینده هائی در جامعه است كه مشكلات بهداشتی و بیماریهائی همانند بیماریهای ریوی و تنگی نفس را در جامعه بوجود می آورد.
این مشكلات، هزینه هائی را به دولت و مردم تحمیل می كند كه بایستی به ۸۰۰ریال قیمت بنزین اضافه گردد. براین اساس برای كاهش هزینه های جنبی ناشی از آلاینده های تولیدی متصاعد از مصرف انرژی فسیلی و جلوگیری از تغییر آب و هوای جهان، ناشی از گازهای گلخانه ای و حفظ توسعه پایدار، باید بدنبال انرژی جایگزین بود تا از آثار زیانبار ناشی از گرم شدن سطح زمین و تغییر سیستم اكولوژی كه برای نسل آتی عواقبی را درپی خواهد داشت جلوگیری گردد، تحقق چنین امری، مستلزم جایگزین كردن تكنولوژی هسته ای است. زیرا مزیتهای تكنولوژی هسته ای بر كسی پوشیده نیست یعنی علاوه بر پاكیزه بودن آن، منابع سوخت فسیلی پایان پذیر است. اما هیدروژن كه از اصلی ترین عناصر انرژی هسته ای است، از منابع تجدیدپذیر است كه این از مزیتهای بسیار بالای تكنولوژی هسته ای است.
از این گذشته در اقتصاد انرژی مباحثی چون تركیب انرژی مطرح است كه انتخاب تركیب و سهمی از انواع انرژی را منوط به محاسبه پارامترهای مختلف و متغیرها می كنند. براین اساس، هیچ كشوری از لحاظ استراتژیك، انرژی موردنیاز خود را، وابسته به یك منبع نمی كند. حتی كشوری كه خود دارای منابع سرشار از یك انرژی باشد، همچون آمریكا كه دارای منابع نفتی است ولی انرژی خود را از دیگر منابع همانند انرژی هسته ای و... تأمین می كند.
لذا توجیهی كه اروپائیان و در رأس آن، آمریكائیان می كنند، كه ایران دارای ذخایر بزرگ نفت و گاز است، پس نیاز به استفاده از انرژی هسته ای ندارد. غیرعلمی، غیرعقلی و غیرمنطقی است.
هرچند سرمایه گذاری اولیه انرژی هسته ای نسبت به فسیلی بالا است یعنی هزینه سرمایه گذاری یك نیروگاه هسته ای ۱۰۰۰مگاواتی بالغ بر ۱/۵تا ۲/۵میلیارد دلار است اما هزینه های پایین راهبردی و تعمیرات انرژی هسته ای نسبت به فسیلی مزیتی است كه كشورها را ترغیب به استفاده از تكنولوژی هسته ای می كند.
به عنوان مثال یك نیروگاه ۱۰۰۰مگاواتی فسیلی، به ۱۰میلیون بشكه نفت یا معادل آن از سوخت فسیلی دیگر نیاز دارد كه با قیمت ۶۷دلار، بالغ بر ۶۷۰میلیون دلار می باشد.
این درحالی است كه برای یك نیروگاه هسته ای ۱۰۰۰مگاواتی، نیاز به ۳۰تن اورانیم غنی شده می باشد كه هزینه آن در شرایط مناسب با خوش بینی ۱۰میلیون دلار و بدبینانه ۲۵میلیون دلار است؛ پس هزینه سوخت نیروگاه هسته ای بسیار كمتر از فسیلی است.
از طرفی، به استناد آمارهای اعلامی، مرگهای ناشی از خطرات انرژی هسته ای از یك درصد مرگهای ناشی از آلاینده های سوختن زغال سنگ، جهت تولید برق كمتر است. با این مقایسه درمی یابیم كه ضریب خطر چقدر كمتر است. پس می توان بیان داشت كه جنبه ایمنی تكنولوژی هسته ای چندین برابر بیشتر از دیگر تكنولوژی تولید انرژی است. همانطور كه اشاره شد، به لحاظ اینكه تكنولوژی هسته ای بیشترین میزان تولید را با كمترین آثار مخرب بر گونه های حیات و بر ساكنان زمین، منابع و هوا دارد.
اقتصادی ترین نوع انرژی است. بطور مثال استفاده از انرژی هسته ای بین سالهای ۱۹۷۳ تا ۲۰۰۲ موجب شد تا از انتشار ۵/۷۴ میلیون تن دی اكسیدگوگرد و ۳/۳۷ میلیون تن اكسیدهای ازت در فضا جلوگیری گردد.
بسیاری از كارشناسان اقتصادی جنبه تكنولوژیكی انرژی هسته ای را از جنبه اقتصادی آن مهمتر می دانند. زیرا، همچنان كه خودروسازی را به دلیل صنعت پیچیده آن، میعادگاه صنعت می دانند، انرژی هسته ای را به دلیل بالاترین محدودیتها و استاندارهای مهندسی، میعادگاه تكنولوژی های دیگر می دانند.
علاوه بر آنچه بر اهمیت اقتصاد انرژی بیان شد، به انرژی هسته ای باید نگرش استراتژیك داشته باشیم. كه نگرش استراتژیك دارای دو مشخصه میان رشته ای یا فرابخشی بودن (جامع بودن) و طولانی مدت بودن است. با این نگاه، بحث های اقتصادی استفاده از تكنولوژی هسته ای در عین بااهمیت بودن، كم رنگتر مورد توجه قرار می گیرد. ولی ضرورت و اهمیت آن در چارچوب نظام و مسائل حفظ امنیت ملی و منابع اجتماعی لحاظ می گردد.
از طرف دیگر تعاملات و همكاریهای جهانی در قالب كنوانسینهای متعدد از جمله كنفرانس ریو در سال ۱۹۹۲ میلادی، با شعار «یك زمینی داریم كه آن برای همه است» و كنوانسیون كیوتو و دیگر كنوانسیونها و كنفرانسها، همه برای آن بوده و هست كه اگر یك نقطه از دنیا آلودگی بوجود آید، این آلودگی منحصر به آن منطقه نیست بلكه همه دنیا را متأثر می كند.
لذا در این كنفرانسها همه به این تصمیم رسیده اند كه مصرف انرژی ناشی از سوختهای فسیلی را كاهش دهند. و مكانیزمی برای آن تعریف كرده اند. از جمله، مقرر شد و البته كشورهای عضو نیز تعهد سپردند كه، كشورهای در حال توسعه را بررسی كنند تا جاهائی را كه می شود مصرف انرژی ناشی از انرژی فسیلی را كاهش داد، را شناسایی كنند.
در حال حاضر یكی از مسائل مهم، خودداری از تخریب محیط زیست و ایجاد آلودگی است كه سازمانها و كنفرانسهای بین المللی كه بعضاً با حضور سران بوده، كشورها را تشویق به این می كنند كه بسوی استفاده از انرژیهای تمیز و تجدیدپذیر، همانند انرژیهای خورشیدی، بادی و هسته ای كه آلودگی ایجاد نمی كنند، بروند.
از جمله آنها، پیام اخیر رئیس آژانس انرژی اتمی سازمان ملل بود كه با توجه به خطر جدی گرم شدن زمین به كشورها تأكید كرد برای تأمین انرژی مورد نیاز خود به سمت استفاده از انرژی هسته ای بروند.
همچنان كه با گذر زمان، آب از مباحث مهم آینده جهان است، انرژی نیز به عنوان یكی از بحثهای كلیدی در دهه های آینده خواهد بود. كه موضوعات سیاسی، اقتصادی و اجتماعی فراوانی را در پی خواهد داشت.
زمانی بحث آب و انرژی اهمیت بیشتری پیدا می كنند كه در كنار بحث محیط زیست و اكولوژی قرار گیرند. یعنی انرژی بایستی تولید و مصرف گردد.
منتهی به گونه ای كه بقای بشر و موجودات تضمین گردد. چنانكه تولید برقی كه قرار است از ظرفیتهای در دست بهره برداری جهان از نیروگاه های هسته ای صورت گیرد، از نیروگاه با خوراك زغال سنگ استفاده گردد.
سالانه بالغ بر ۱۸۰۰ میلیون تن دی اكسیدكربن و میلیونها تن گاز خطرناك دیگر همچون دی اكسید گوگرد، نیتروژن و قریب به ۷۰ میلیون تن خاكستر و ۹۰ هزار تن فلزات سنگین در فضا و زیست بشر منتشر می شد. لذا چاره ای نیست جز اینكه انرژی موردنیاز را از تكنولوژی تحصیل كنیم كه سریع ترین، كارآترین، اقتصادی ترین و در عین حال دارای كمترین آثار مخرب زیستی داشته باشد، كه در این عصر تكنولوژی هسته ای دارای این خصیصه می باشد.
لذا كشوری پهناور با جمعیت و مصرف زیاد همچون ایران چاره ای جز، بهره گیری از این تكنولوژی ندارد.
اما موضع گیری، رفتار و عكس العمل كشورهای صنعتی دارای این دانش فنی، در جهت محدود كردن این دانش، در حوزه پنج كشور دارای توان هسته ای غیرصلح آمیز كه اخیراً كره شمالی به آنان افزوده شده و به تعبیری، هفت كشور دارنده دانش غنی سازی اورانیم، مثل آمریكا، برزیل، پاكستان، هند و... هستند كه در صورت تحقق این رویكرد سیاسی، در ۳۰ تا ۴۰ سال آینده شاهد چه اتفاقی خواهیم بود؟ با توجه به اهمیت انرژی كه چالشهای دهه های آینده است، بویژه برای كشورهای در حال توسعه، كاهش حجم ذخایر نفت جهان قطعاً شاهد نوع جدیدی از وابستگی كشورها خواهیم بود.
رأس كشورهای دارای ایده محدود كننده انرژی اتمی، كشور آمریكا است كه تراژدی مرموزی را پیگیری می كند. بطوری كه رئیس كمیسیون انرژی مجلس سنای آمریكا بیان داشته «ما باید تلاش كنیم كه به هر طریق ممكن، دانش فنی تولید انرژی هسته ای را در محدوده همین كشورهایی كه در حال حاضر توانمند هستند، نگه داریم «در این راستا علی رغم مقرراتNPT كه خود را ملزم به كمك به كشورهای عضو دانسته تا به تكنولوژی هسته ای دست رسی پیدا كنند، آمریكا طرحی را در NPT مطرح كرد كه حتی استفاده صلح آمیز از انرژی هسته ای را محدود كند هرچند مورد مخالفت قرار گرفت.
اما تلاشهای گسترده غربیها بویژه فرانسه، انگلیس و آمریكا در مقابله با مسئله هسته ای ایران در همین راستا است. این كشورها می دانند كه اگر بتوانند جلوی پیشرفت هسته ای ایران را بگیرند. خودبخود مانع دیگر كشورهائی كه تصمیم به این امر دارند خواهند شد. چرا كه ایران خط مقدم مبارزه با استكبار و سلطه است كه كشورهایی همانند اندونزی، مصر و... به آن اشعار داشته اند.
به این دلایل است كه تمام فشارها بر ایران تحمیل می شود و اگر حمایتهای برخی كشورهای در حال توسعه از جمله غیرمتعهدها از ایران را مشاهده می كنیم بیشتر بخاطر هموار كردن راه برای خودشان است. و كشورهایی كه خواستار استقلال و عدم وابستگی هستند، بویژه آن كشورهائی كه عبارت غیرمتعهدها را به یدك می كشند بایستی از حركت و حمایت لاك پشتی خارج شوند و بصورت جدی، قوی و قاطع تر، نقش مؤثری در مقابله با كشورهای اروپایی و آمریكا ایفا كنند.
در عین حال ایران اسلامی نبایستی به حمایت احتمالی دیگر كشورها، دل ببندد و به آنها امید داشته باشد زیرا از هر اقدامی كه منافعشان را به خطر اندازد، حذر خواهند كرد. حتی كشورهای قدرتمندی چون روسیه و چین. بعضی از تحلیلگران به فراتر از آن معتقدند كه روس و چین به لحاظ منافع و تقابل سیاسی و اقتصادی كه با اروپا و آمریكا دارند خود تحریك كننده و در پی گرفتن ماهی از آب گل آلود از مسأله هسته ای ایران با اروپا هستند.
این تحلیگران معتقدند اگر روسیه و چین در بحث هسته ای ایران با اروپا نبودند، با دیپلماسی قوی كه ایران از آن برخودار است شاید زودتر و آسانتر با اروپا به نتیجه می رسید.

مهدی چقایی اراكی
مدرس دانشگاه

منبع : روزنامه کیهان