چینه‌شناسی

چینه‌شناسی Stratology مشكل از دو واژه یونانی Strata به معنای چینه و Logy به معنی شناسایی است.
چینه‌نگاری Stratigraphy شكل از دو واژه یونانی Strata و graphy به معنای شكل نگاشتن و ترسیم است.
همان‌طور كه از معنای دو كلمه بر می‌آید این دو تعریف با هم متفاوتند. در واقع زمین‌شناس ابتدا چینه‌ها را شناسایی و مطالعه می‌كند (چینه‌شناسی) و سپس با توجه به آنچه از چینه‌ها بدست آورده مبادرت به نگارشتن و ترسیم می‌نمایند (چینه نگاری Stratigraphy) اما با اینحال این دو تعریف مكمل و در كنار هم بكار برده می‌شود.
چینه‌شناسی در تعریف عام، علم مطالعه و شناسایی چینه‌هاست اما در تعریف علمی عبارت است از علم بررسی و مطالعه چینه‌ها و طبقات مختلف زمین و تعیین ارتباط بین آنها می‌باشد، كه البته در این تعریف مطالب زیادی می‌گنجد از جمله، ارتباطات تكتونیكی، حوادث زمین، تاریخ این حوادث و تكامل موجودات زنده و ...
امروزه تعاریف دیگری نیز برای چینه‌شناسی در نظر گرفته‌اند :مطالعه شناخت رخساره‌ها در زمان‌های و مكانهای مختلف و ارتباط آنها با یكدیگر.
- رخساره (Facies) یك سنگ رسوبی بر اساس تعریف گرسلی (Gressly) مجموعه اختصاصات سنگ‌شناسی و فسیل‌شناسی سنگهای رسوبی گفته می‌شود. رخساره‌ها گاه به دو گروه تقسیم می‌كند:
۱) Lithofacies كه تنها به بررسی اختصاصات سنگی می‌پردازد.
۲) Biofacies كه به بررسی صفات و خصوصیات زیستی پرداخته می‌شود.
رخساره‌ها معمولاً در دو مقیاس ما‌كرو و میكرو مطالعه می‌شود كه مطالعه رخساره‌های میكروسكپی یا میكروفاسیس (Microfacies) اولین بار در سال ۱۹۵۲ توسط پروفسور ژان كوویلیر Jean Covillier فرانسوی پیشنهاد شده است.
▪ چینه Stratumطبق تعاریف، بر طبقه‌ای از سنگ اطلاق می‌شود كه در شرایط معینی در محیط رسوبی تشكیل شده است.
▪ لایهBed: اگر ضخامت چینه بیشتر از ۱ سانتیمتر باشد بنام لایه یا خوانده می‌شود و معمولاً در فرهنگ چینه‌شناسی واژه لایه و لایه‌بندی Beddingرا مترادف چینه و چینه‌بندی در نظر گرفته می‌شود.
اما به عقیده خسرو تهرانی واژه‌های stratum و Bed و Bedding با Stratification از نظر علمی با هم متفاوت هستند و نمی‌تواند كاملاً یكسان باشد چون:
۱) چینه الزاماً همیشه رسوبی نیست در حالیكه لایه رسوبی است.
۲) لایه ضخامتی معین از رسوب است در صورتیكه چینه اگر رسوبی باشد چگونگی ساختمان رسوبی آن Architecture نیز از نظر دانه‌بندی، یا چینه‌بندی مورب Cross bedding و لامیناسیون و غیره مدنظر قرار دارد.
۳) گر چه چینه‌بندی نوعی لایه‌بندی است ولی چگونگی منظره و نوع لایه‌بندی را نیز مشخص می‌نماید. به عنوان مثال ممكن است تغییرات خاصی لایه‌های رسوبی نوعی چینه‌بندی بین انگشتی interfingering را بوجود آورد.
▪ لامینه: اگر چینه ضخامتی كمتر از ۱ سانتیمتر داشته باشد به نام لامینه خوانده می‌شود و اگر مجموعه‌ای از لامینه‌ها داشته باشیم بنام لامیناسیون Lamination خوانده می‌شود.
لایه ها را بر اساس ضخامت به انواع زیر تقسیم می‌كند:
۱) ۱-۳ cm very thin bedded
۲) ۳-۱۰cm Thin bedded
۳) ۱۰-۳۰ cm Medium bedded
۴) ۳۰-۱۰۰ cm Thick bedded
۵) >۱۰۰ cm Very Thick bedded
نكته قابل ذكر در این تقسیم‌بندی این است كه، تا زمانیكه لایه‌بندی را با ضخامت بیشتر از ۱۰۰سانتیمتر (یك متر) می‌بینیم اصطلاح Very thick bedded را بكار می‌بریم. اما در مواقعی كه طبقات لایه‌بندی از خود نشان نمی‌دهند و ضخامتشان بیشتر از یك متر است بنام توده‌‌ای (Massive) خوانده می‌شود.
گاه ممكن است سنگها حالت یكدست و بدون لایه و حالت دیواره‌ساز یا اصطلاحاً پیشانی ‌ساز پیدا می‌كند در این حالت آن را Cliff forming می‌نامند (معمولاً توده اینها پیشانی‌ساز نیز می‌باشد) این حالت را در سازند لار (از آهكهای توده‌ای دیواره‌ساز) قابل مشاهده است.

منبع : سازمان آموزش و پرورش استان خراسان