کاشانی پس از کودتای ۲۸ مرداد

ورود ریچارد نیكسون معاون رئیس جمهور آمریكا به تهران در ۱۶ آذر ۱۳۳۲ و همچنین از سرگیری روابط سیاسی ایران و انگلستان كه دو روز پیش از آن صورت گرفت، از تبعات كودتای ۲۸ مرداد می‌باشد، كودتائی كه ۴ ماه پیش از آن صورت پذیرفت.
به مناسبت این دو واقعه تلخ، آیت‌الله كاشانی اعلامیه‌ای صادر كرد و مردم را به پوشیدن لباس سیاه و نصب علامت‌های عزا دعوت كرد. سندهای شماره ۱ و ۲ مربوط به این موضعگیری است و پاره‌ای از اقدامات عملی و درگیری‌های ایشان علیه امریكا و انگلیس را نشان می‌دهد.
سندشماره ۳ مربوط به توزیع اعلامیه آیت‌الله كاشانی در میان كارگران صنعت نفت آبادان و اعلام آمادگی آنان برای اعتصاب و اعتراض به تجدید رابطه سیاسی با انگلستان است.
● سند شماره ۱
تهران مورخ هجدهم آذرماه ۱۳۳۲ شعبه تجسس
ركن دوم ستاد ارتش
گزارش
محترماً معروض می‌دارد: نتیجه فعالیت منزل كاشانی را به شرح زیر به عرض می‌رساند. از شب جمعه ۱۳/۹/۳۲ كه آیت‌الله كاشانی به منزل «گرامی» داماد خود واقع در دروازه شمیران خیابان گرامی رفته تا به حال در آنجا توقف نموده و ملاقات‌های او در منزل نامبرده به عمل می‌آید. ملاقات‌های منزل خود كاشانی چندان مؤثر و قابل توجه نیست و نیز اشخاص با سید محمد كاشانی فرزند او ملاقات می‌كنند. امروز ساعت ۳۰/۱۰ (۱۷/۹/۳۲) صبح، كاشانی اعلامیه‌ای مبنی بر مخالفت با تجدید روابط سیاسی با انگلستان كه متن مصاحبه با مخبر روزنامه منچسر گاردین بود و روزنامه‌ها منتشر نكردند [را] انتشار داده و در آن اشاره نموده است كه مردم لباس سیاه و یا علامت سیاه نصب نمایند و در مغازه‌های خود هم علامت سیاه آویزان كنند. این اعلامیه به وسیله سید‌محمد كاشانی در بین چند نفر از بچه‌ لاتهای پامنار منتشر گردید كه در پامنار منتشر نمایند...۱
● سند شماره ۲
تاریخ: ۱۸/۹/۱۳۳۲ وزارت جنگ
تیمسار فرماندهی نظامی تهران
محترماً معروض می‌دارد: روز گذشته ساعت ۳۰/۱۰ به وسیله ریاست ستاد فرمانداری، در كلانتری ۸ اطلاع حاصل شد عده‌ای جلوی منزل آیت‌الله كاشانی اجتماعی كرده تظاهراتی می‌نمایند اینجانب به معیت سرگرد توكلی فرمانده گردان و سرباز لازم، ‌فوراً به محل پامنار مقابل منزل آیت‌الله كاشانی رفته و مشاهده گردید پاسبان شماره ۲۵۱۰ حاجی منصوری، ابتدای كوچه آیت‌الله كاشانی از طرف كلانتری ۹ مأمور می‌باشد چون هیچ‌گونه آثار و علایمی كه حكایت ازاجتماع و یا دادن شعار باشد، مشاهده نگردید، چگونگی سؤال شد. پاسبان نامبرده در جواب اظهار نمود آیت‌الله كاشانی مدت سه روز است منزل دامادش آقای حسن گرامی در دروازه شمیران، پل چوبی به سر می برد ولی شیخ رضا نامی است كه در منزل آیت‌الله بوده این دو سه روزه هر كس به منزل آیت‌الله مراجعه كرد، دستور داده است كه برای ورود معاون [رئیس] جمهور امریكا باید سیاه بست آنها هم علامت سیاهی به لباس خود دوخته تا امر آیت‌الله اجرا گردد. ۲
● سند شماره ۳
تاریخ:۲۲ آذر ۱۳۳۲
گزارش
مأمور ویژه گزارش می‌دهد: «ضمانت پناه» كارمند بنگاه راه‌آهن و عضو مجمع مسلمانان مجاهد ضمن صحبت در محلی اظهار داشته است از طرف مجمع مزبور مقداری اعلامیه متضمن مصاحبه ۴ آذر ماه آیت‌الله كاشانی برای كارگران آبادان ارسال شده و كارگران مزبور در نامه‌ای به كاشانی نوشته‌اند كه منتظر دستورات مشارالیه بوده و در صورت لزوم، برای اعتراض به تجدید روابط سیاسی با انگلستان مبادرت به دادن اعلامیه و تعطیل و اعتصاب خواهند نمود. نامبرده اضافه نموده كاشانی در جلسه اخیر منزل گرامی، ضمن تمجید از دكتر مصدق و ذكر خدمات او گفته است تاكنون هیچ دولتی به اندازه دولت دكتر مصدق به این كشور خدمت نكرده ولی افسوس كه در اواخر، اطرافیان او را منحرف نمودند. ۳

پی‌نویس‌ها:
۱ـ روحانی مبارز، آیت‌الله سید ابوالقاسم كاشانی به روایت اسناد، مركز بررسی اسناد تاریخی، ج ۲، ص ۶۳۲.
۲ـ همان، ص ۶۳۰.

منبع : موسسه مطالعات و پژوهشهای سیاسی