تغذیه و افزایش فشار خون

بیماری افزایش فشارخون (هیپرتانسیون)، بیماری شایعی است که از عوامل خطر بروز بیماریهای عروق قلبی می‌باشد. نوع تغذیه تأثیرات بسزایی بر فشار خون دارد. نکاتی که باید در رژیم غذایی مبتلایان به بیماری افزایش فشار خون رعایت شوند عبارتند از:
▪ محدودیت مصرف نمک (کم کردن نمک دررژیم غذایی، حدود ۶ گرم نمک طعام یا ۴/۲ گرم سدیم روزانه).
▪ مصرف ترکیبات و غذاهای حاوی پتاسیم (حدود ۳۵۰۰ mg/d) کلسیم و منیزیوم.
▪ افزایش مصرف فیبر در رژیم غذایی (سبزی‌ها و میوه‌ها حدود ۴۰۰ گرم روزانه).
▪ کاهش مصرف چربی و خصوصاً چربیهای اشباع شده (جامد) و در صورت مصرف چربی، استفاده از چربیهای اشباع نشده (مثلاً روغن زیتون به علت دارا بودن چربی غیر اشباع، فشار خون را کاهش می‌دهد) و یا کاهش چربی‌های خون با تجویز دارو.
▪ مصرف روغن ماهی و اسیدهای چرب Omega ۳ (n۳)، غیراشباع (البته ماهیهای آبهای آزاد دارای این خواص هستند). توصیه می‌گردد ۱۱۴ گرم ماهی، ۴ بار در هفته مصرف شود.
▪ محدودیت ‌مصرف پروتئین در برخی موارد خاص مانند بیماریهای کلیه.
▪ به نظرمی‌رسد مصرف قند و شکر تصفیه شده در افزایش فشار خون مؤثر باشند در حالی که قندهای مرکب تمایل به کاهش فشار خون دارند.
▪ مصرف آنتی‌اکسیدان‌ها مانند ویتامین C که باعث بهبود اتساع عروق می‌شوند ولی به نظر نمی‌رسد مصرف ویتامین E در کاهش فشار خون مؤثر باشد.
▪ کمتر مصرف کردن قهوه، چنانچه هولتر مانیتورینگ فشار خون (ثبت فشار خون ۲۴ ساعته با دستگاه) در منزل، نشان دهنده‌ی حساسیت فشار خون بیمار به قهوه باشد باید افراد مبتلا به بیماری ‌افزایش فشار خون از مصرف قهوه و ترکیبات حاوی کافئین خودداری نمایند.
▪ مصرف سیر (۷/۲ گرم روزانه) و برخی داروهای گیاهی.
▪ مصرف بادام ۶۸ گرم روزانه، با کاهش فشار خون همراه بوده است.
▪ مصرف شکلات سیاه(dark) حدود ۱۰۰ گرم روزانه، با کاهش خطر بروز بیماریهای عروق قلبی (۲۱%) همراه می‌باشد.
محدودیت نمک در رژیم غذایی آثار بسیار مفیدی در کنترل بیماری هیپرتانسیون دارد. شامل:
▪ بهبود کفایت درمان طبی فشار خون
▪ کم کردن دفع پتاسیم ناشی از مصرف داروهای مدر
▪ برگشت هیپرتروفی (افزایش ضخامت) دیواره‌ی قلب
▪ کاهش دفع پروتئین از ادرار
▪ کاهش دفع کلسیم از ادرار
▪ کاهش استئوپوروز
▪ کاهش شیوع سرطان معده
▪ کاهش شیوع سکته‌ی مغزی
▪ کاهش شیوع آسم
▪ کاهش شیوع آب مروارید
▪ حفاظت در برابر شیوع بیماری افزایش فشارخون البته به جز نمک، املاح کلسیم و پتاسیم هم بر فشار خون اثر دارند. بهتر است مبتلایان به بیماری‌افزایش فشار خون رژیم‌ کم نمک ولی با کلسیم و پتاسیم کافی و مناسب را رعایت کنند. به رغم این واقعیت که افزایش کلسیم یونیزه‌ی خون از طریق افزایش کلسیم داخل سلولی باعث افزایش فشار خون ناشی از افزایش انقباض عروق می‌شود، رژیم‌غذایی حاوی کلسیم (اگزوژن) باعث کاهش فشار خون می‌گردد (البته در این رابطه نتایج ضد و نقیضی گزارش شده است).
مرکبات از نظر پتاسیم کاملاً غنی هستند و لذا مصرف گریپ فروت توصیه می‌شود.
املاح مؤثر دیگر بر فشارخون عبارتند ازمنیزیوم وسرب. تماس دراز مدت با سرب باعث افزایش فشار خون می‌شود و یک نسبت معکوس بین میزان منیزیوم دریافتی از طریق رژیم غذایی با فشار خون وجود دارد.
لازم به ذکر است که هنوز تجویز رژیم غذایی غنی از پتاسیم و کلسیم برای کاهش فشار خون، به طور روتین‌ و متداول توصیه نمی‌گردد. لازم به ذکر است که حساسیت به نمک در تمامی موارد هیپرتانسیون وجود ندارد بلکه اکثر موارد افزایش فشار خون، به نمک حساس هستند (ولی نه همه موارد). در عین حال کلاً برای تمام بیماران فشار خونی باید رژیم کم نمک (یعنی عدم افزودن نمک اضافی به غذا، سر سفره) رعایت شود.
رژیم غذایی کم نمک به معنای حذف نمک به طور کامل از غذاها نمی‌باشد و افزودن نمک هنگام طبخ غذا بلامانع است (معادل ۴ تا ۶ گرم نمک طعام روزانه).
● نکته:
به طور کلی نمی‌توان رابطه‌ی علت و معلول قطعی بین میزان دریافت نمک و ایجاد فشار خون در نظرگرفت. هیپرتانسیون حساس به نمک (salt- sensitive) در واقع حالتی از هیپرتانسیون اسانسیل می‌باشد که در آن متعاقب salt-challenge، افزایشی بیشتر از ۱۰ میلی‌مترجیوه در متوسط فشار خون شریانی مشاهده می‌گردد. افراد مقاوم به نمک کسانی هستند که متعاقب انجام یک salt-challenge، تغییرات ناچیزی در فشار خون نشان دهند. به نظر می‌رسد که فشار خون برخی از افراد، بیشتر به نمک حساس باشد به عنوان مثال:
۱) سیاهپوستان آفریقایی، آمریکایی.
۲) افراد مسن
۳) دیابتی‌ها
۴) موارد مقاوم به انسولین (سندرم مقاومت به انسولین غالباً در افراد چاق، دارای چربی خون و قند بالا مشاهده می‌‌گردد).

دکتر رضا افشار
دکتر سوزان ثانوی
نفرولوژیست

منبع : هفته نامه پزشکی امروز