پیشگیری از پوکی استخوان با میوه ها و سبزی ها

● گفت و گو با سمیرا ابراهیم اف متخصص رژیم درمانی
با پیشرفت علم پزشكی و دسترسی آسان به خدمات بهداشتی درمانی، شیوع بیماری های عفونی و مرگ و میر ناشی از آنها كاهش چشمگیری یافته اما بیماری های غیرواگیر و مزمن همچنان شیوع بالایی داشته و ۵۹ درصد مرگ های سالانه در جهان به علت این بیماری ها است. استئوپروز نیز یكی از این بیماری های غیرواگیر شایع در دوران سالمندی است كه شیوع زیادی در جوامع مختلف دارد. شكستگی های استخوانی كه از عوارض بالینی شایع این بیماری است، هزینه های درمانی و مراقبتی زیادی را به جامعه تحمیل می كند.
با توجه به آمار موجود در زمینه سن جمعیت و احتملاً بروز شكستگی، حدود ۲۰۴۳۱۴۹ زن و مرد ایرانی بالای ۵۰ سال در معرض خطر شكستگی هستند. هزینه دوره حاد بیمارستانی برای هر شكستگی لگن در بیمارستان های دولتی حداقل ۸۰۰-۵۰۰ هزار تومان است. اگر فقط ۲ درصد این افراد به شكستگی لگن دچار شوند، ۳۲۶۹۰۴۰۰۰۰۰-۲۰۴۳۱۵۰۰۰۰۰ تومان فقط صرف هزینه جراحی آنها می شود كه با محاسبه هزینه های ناشی از عوارض شكستگی، دوران نقاهت، ویزیت های بعدی سرپایی، فیزیوتراپی، عوارض روانی، هدر رفتن وقت اطرافیان، معلولیت و.... این رقم بسیار بیشتر خواهد شد.
مهمتر از هزینه های مادی ذكر شده، موارد مرگ و میر و خسارات مادی و معنوی طولانی مدتی است كه در رابطه با شكستگی ها باید در نظر گرفت. براساس پیش بینی های جهانی شیوع این بیماری تا سال ۲۰۵۰ افزایش قابل ملاحظه ای خواهد داشت كه علت آن نه تنها افزایش سن جمعیـت بلكه تغییرات نامطلوب در شیوه زندگی و رژیم غذایی است. اهمیت شیوه زندگی در پیشگیری از این بیماری تا حدی است كه انجمن بین المللی پوكی استخوان سال ۲۰۰۵ را سال ورزش و پوكی استخوان و سال ۲۰۰۶ را سال تغذیه و پوكی استخوان نامگذاری كرده تا بر اهمیت ابعاد مختلف شیوه زندگی بر سلامت استخوان ها تاكید كند.
همه ما در مورد تاثیر مصرف لبنیات بر پیشگیری از پوكی استخوان مطالبی را شنیده ایم اما مطالعات جدید به اهمیت مصرف سایر مواد غذایی از جمله میوه و سبزی ها در پیشگیری از این بیماری پرداخته اند. به همین بهانه با سمیرا ابراهیم اف كارشناس ارشد كلینیك تغذیه و رژیم درمانی دانشگاه علوم پزشكی شهید بهشتی كه تحقیقاتی در زمینه تاثیر مصرف میوه و سبزی ها بر پوكی استخوان انجام داده است، مصاحبه ای انجام داده ایم و نظرات او را در مورد راهكارهای تغذیه ای برای پیشگیری و درمان این بیماری جویا شدیم.
● مصرف میوه ها و سبزی ها در رژیم غذایی تا چه اندازه اهمیت دارد؟
▪ یكی از اركان مهم رژیم غذایی سالم مصرف كافی میوه و سبزی ها است و مصرف روزانه ۵ واحد یا معادل ۴۰۰ گرم از این مواد غذایی برای رشد كودكان و حفظ و ارتقای سطح سلامت بزرگسالان توصیه می شود. طبق گزارش سازمان بهداشت جهانی، مصرف كم میوه و سبزی ها یكی از پنج علت مهم مرگ و میر ناشی از بیماری های غیرواگیر است كه سالانه موجب۷/۲ میلیون مرگ در جهان می شود. مصرف كافی میوه و سبزی ها از ۳۱ درصد از موارد بروز بیماری ایسكمیك قلب، ۱۱ درصد از سكته مغزی، ۱۲-۵ درصد از كل سرطان ها و۳۰-۲۰ درصد از سرطان های قسمت فوقانی دستگاه گوارش پیشگیری می كند.
● آیا مصرف میوه و سبزی در پیشگیری از پوكی استخوان نیز موثر است؟
▪ برای پاسخ به این سئوال باید ابتدا درباره راهكارهای پیشگیری از پوكی استخوان توضیح دهم. به طور كلی دو راهكار برای پیشگیری از پوكی استخوان وجود دارد. یكی افزایش تراكم معدنی استخوان در سنین كودكی و نوجوانی و دیگری كاهش تحلیل استخوان در سنین بزرگسالی و سالمندی. مصرف میوه و سبزی ها بر هر دو راهكار موثر است. مطالعات نشان داده اند تراكم معدنی استخوان كودكانی كه روزانه بیش از سه واحد میوه و سبزی مصرف می كنند، بیشتر از كودكانی است كه این مواد غذایی را كمتر مصرف می كنند.
حتی بزرگسالانی كه در دوران كودكی میوه و سبزی بیشتر مصرف كرده اند، تراكم معدنی بیشتری از سایر همسالانشان دارند. از طرف دیگر مصرف میوه و سبزی در كاهش تحلیل استخوان نیز موثر است. استخوان بافت زنده و فعالی است كه به طور دائم در حال تخریب و ساخت مجدد است. در دوران كودكی و بزرگسالی برآیند فرآیند تخریب و ساخت مجدد مثبت است و استخوان ساخته شده بیشتر از استخوانی است كه تخریب می شود. از سن ۴۵-۳۵ سالگی تخریب استخوان بیشتر می شود و در همین سنین مصرف میوه و سبزی می تواند میزان تخریب استخوان را كاهش دهد.
● آیا مكانیسم علمی مشخصی برای تاثیر میوه و سبزی در پیشگیری از پوكی استخوان وجود دارد؟
▪ میوه ها و سبزی ها سرشار از ریزمغذی هایی مانند پتاسیم و منیزیم هستند كه محیط بدن را قلیایی می كنند. به طور كلی در اثر مصرف غذاها در بدن مواد قلیایی و اسیدی تولید می شود كه حفظ تعادل بین این مواد برای تداوم فعالیت های بدن ضروری است. علاوه بر كلیه ها، استخوان ها نیز در حفظ تعادل اسید و قلیا در بدن نقش دارند.
در صورتی كه میزان مواد غذایی تولید كننده اسید متابولیك مانند غلات و غذاهای سرشار از پروتئین، از غذاهای قلیایی مثل میوه و سبزی ها، بیشتر باشد، تولید اسید بیشتر از توان بدن در دفع آن از طریق كلیه ها خواهد بود. در این حالت املاح قلیایی استخوان شامل كلسیم، كربنات، سیترات، منیزیم و پتاسیم برای خنثی كردن اسید در بدن مورد استفاده قرار می گیرند. به این ترتیب در درازمدت كریستال های استخوان حل شده تا كلسیم، كربنات و سیترات آنها برای خنثی كردن اسید به كار روند و همین امر منجر به تخلخل استخوان یا پوكی استخوان می شود.
● آیا تاثیر تمام میوه ها و سبزی ها در پیشگیری از پوكی استخوان یكسان است یا بعضی از انواع نسبت به سایرین موثرتر هستند؟
▪ تمام انواع میوه و سبزی ها كم و بیش در قلیایی كردن محیط بدن موثرند اما بعضی از میوه ها و سبزی ها به علت دارا بودن مواد شیمی گیاهی خاص، تاثیر بیشتری از بقیه دارند كه تعدادی از آنها به ترتیب قدرت اثر عبارتند از: سیر، رزماری، جعفری ایتالیایی، مریم گلی، آویشن، جعفری معمولی، شوید، پیاز، آلو، رازیانه، پرتقال، تره فرنگی، سیر وحشی، كلم قرمز، كاهو، براكلی، گوجه فرنگی، كلم چینی و خیار.
● چه میزان مصرف میوه و سبزی در روز می تواند در پیشگیری از پوكی استخوان موثر باشد؟
▪ در صورت دریافت كافی كلسیم، مصرف روزانه ۸ واحد از میوه و سبزی ها برای كاهش تخریب استخوان كافی است اما در صورت دریافت ناكافی كلسیم احتمالاً به دریافت بیشتری برای تاثیرگذاری نیاز خواهد بود.
برای اطمینان از دریافت كافی كلسیم می توان انواع غنی از كلسیم را مانند كلم، براكلی، كرفس، زردآلو، آلو، پرتقال و انجیر حتماً در برنامه غذایی قرار داد. در ضمن هر واحد سبزی معادل یك لیوان سبزی خام یا نصف لیوان سبزی پخته، و هر واحد میوه شامل یك عدد میوه متوسط مثلاً یك پرتقال متوسط یا چهار عدد آلو یا زردآلو و یا دو عدد انجیر است.
● آیا مصرف میوه و سبزی ها به تنهایی برای پیشگیری از این بیماری كافی است؟
▪ در رژیم درمانی و توصیه های تغذیه ای برای پیشگیری از بیماری ها، هیچ گاه مصرف یك یا چند ماده غذایی خاص به تنهایی توصیه نمی شود. بلكه در چارچوب یك رژیم غذایی متعادل و متنوع، مصرف بعضی مواد غذایی بیشتر توصیه می شود. در مورد مصرف میوه ها و سبزی ها برای پوكی استخوان نیز همین مسئله صادق است.
یعنی برای پیشگیری از این بیماری فرد باید در تمام سنین از یك برنامه غذایی متعادل و متنوع شامل تمام گروه های غذایی استفاده كند. كلسیم دریافتی فرد حتماً باید به میزان توصیه شده متناسب با جنس و سن او باشد زیرا تركیبات كلسیم ماده اصلی سازنده استخوان را تشكیل می دهند. پروتئین دریافتی فرد باید در حد اعتدال باشد، دریافت كم یا زیاد پروتئین می تواند تاثیر نامناسبی روی استخوان ها بگذارد. و همچنین مصرف انواع میوه ها و سبزی ها به خصوص انواع موثر، باید در رژیم غذایی گنجانده شود. علاوه بر رعایت موارد تغذیه ای ورزش منظم برای حفظ سلامت استخوان ها بسیار موثر است.

بهنام افخمی

منبع : روزنامه شرق