ایدئولوژیک ، تکنولوژیک یا استراتژیک

سیاست نگاه به شرق ایران در عرصه انرژی با چه چالش ها و نتایجی همراه بوده است؟ آیا این سیاست ناشی از اشتراک فکری ، فرهنگی ایران با کشورهای شرق خود از پاکستان ، هند ، مالزی ، چین ، ویتنام و حتی ژاپن است (اشتراک ایدئولوژیک)، یا برخاسته از توان فنی و اقتصادی هم وزن ایران با این کشورهاست (اشتراک تکنولوژیک) و یا این که انتخاب بر اساس منافع و مصالح در هم تنیده سیاسی ، اقتصادی و فرهنگی با جبهه شرقی هاست. در مواجهه با جبهه غرب (اشتراک استراتژیک) ؟ مهم هر چه باشد، ایران با تشدید فشارهای سیاسی غرب با محوریت ایالات متحده آمریکا در بحران هسته ای تصمیم گرفت تا با نزدیکی استراتژیک به شرق آسیا ، تحریم ها و فشارها را که به طور عمده صنایع نفت و گاز را هدف قرارداده است ، خنثی سازد.سیاست نگاه به شرق ایران البته معطوف به دو نیازمند اصلی جهان آینده به انرژی یعنی چین و هند نبوده است بلکه در این سیاست می توان حتی حضور روسیه ، بلاروس ، ترکیه و حتی برخی کشورهای اروپایی نظیر سوئیس و کرواسی و اتریش را گنجاند که علاقه مندند در غیاب شرکت های غربی در صنایع پایین دستی و بالادستی نفت و گاز ایران بخت خود را بیازمایند.این گزارش به سیر تحولات دیپلماسی نفتی ایران در ٢سال اخیر و چالش های پیش رو اشاره دارد:
▪ یادداشت تفاهم های کاغذی
با این همه ایران در مذاکرات نفت و گاز خود چندین تفاهم نامه مهم با ترکیه و روسیه نیز امضا کرده است که به دلیل وجود پاره ای مشکلات مالی ، فنی و سیاسی هنوز به نتیجه قطعی نرسیده است . این ابهام ها باعث شده تا ایران پیشنهاد مشارکت روس ها در آزادگان شمالی را پس بگیرد و به چینی ها واگذار کند.از سوی دیگر قرارداد ایران و ترکیه نیز برای صادرات گاز به اروپا از طریق خط لوله پرشین به دلیل وجود خط لوله رقیب یعنی نوباکو همچنان روی کاغذ مانده است اما ...
▪ سکوت دهلی نو در برابر هشدار تهران
مقامات هندی با گذشت چند هفته از اعلام رسمی نهایی شدن مذاکرات ایران و پاکستان درباره خط لوله صادرات گاز ایران به پاکستان و هند موسوم به خط لوله صلح ، با اتخاذ سیاست سکوت منتظر هستند تا ببینند آیا این قرارداد بدون حضور آن ها نهایی می شود یا خیر؟ مذاکرات ١٥ساله مقامات سه کشور ایران ، پاکستان با هند تاکنون بدون نتیجه مانده است و ایران آشکارا هشدار داده است دیگر منتظر هند نخواهد ماند و قرارداد دوجانبه با پاکستانی ها امضا می کند. ٢٢بهمن ماه سیف ا... جشن ساز، معاون وزیر نفت و رئیس شرکت ملی نفت ایران، از نهایی شدن قرارداد فروش گاز طبیعی به پاکستان بدون حضور هند خبر داد و گفت: علاوه بر پاکستان مذاکرات مختلف دیگری برای صادرات گاز به سایر کشورها در برنامه های صادراتی گاز کشور قرار دارد. ٣روز بعد سفیر ایران در هند پیام تهران را به گوش مقامات دهلی نو رساند و گفت: دهلی نو باید به سرعت درخصوص مشارکت خود در پروژه خط لوله صلح تصمیم بگیرد و درغیر این صورت پروژه به صورت دوجانبه با پاکستان اجرا خواهد شد. مهدی نبی زاده با اشاره به موارد اختلاف بر سر خط لوله صلح گفت: مسئله قیمت گذاری گاز و امنیت خط لوله به راحتی از طریق مذاکره قابل حل است. او تاکید کرد: ایران درحالی که در انتظار پاسخ هند باقی مانده است، مذاکرات خود را به صورت دوجانبه با پاکستان ادامه می دهد و توافق ما با پاکستان به گونه ای طراحی شده است که جا برای پیوستن هند در آینده وجود خواهد داشت، ولی امیدواریم این تصمیم گیری به قدری طول نکشد که جایی برای مشارکت هند باقی نمانده باشد.
● مذاکرات احمدی نژاد با پاکستان و هند
؛به گزارش خراسان مذاکرات خسته کننده و طولانی بر سر خط لوله صلح از اردیبهشت ماه امسال با سفر چند ساعته محمود احمدی نژاد به دو کشور پاکستان وهند روند امیدوارکننده ای پیدا کرد اما هند به تدریج انگیزه خود را برای تداوم مذاکرات به دلیل فشارهای سیاسی واشنگتن و تشدید اختلاف های سیاسی با پاکستان از دست داد ، هر چند مقامات دهلی نو می گویند آنان فشار های سیاسی آمریکا را نمی پذیرند و به عنوان یک کشور مستقل تصمیم می گیرند .١٠اردیبهشت ماه محمود احمدی نژاد در جریان سفری کوتاه به کشور سری لانکا چند ساعتی در دو کشور پاکستان و هند با مقامات دو کشور مذاکره و اعلام کرد به زودی بر سر یک پروژه چند میلیارد دلاری برای کشیدن یک خط لوله گاز از ایران به هند توافق حاصل خواهد شد.رئیس جمهور ایران پس از دیدار با مانموهان سینگ، نخست وزیر هند، گفت کلیه مسائل باقی مانده بر سر این خط لوله گاز ظرف ٤٥روز آینده حل خواهد شد و طرح آن برای تصمیم گیری نهایی تسلیم رهبران ایران، هند و پاکستان می شود. با این وجود مقامات هندی ساعتی بعد اعلام کردند : این پروژه ٧میلیارد و ٥٠٠میلیون دلاری قابل انجام است اما باید از نظر مالی به صرفه و تضمین هایی نسبت به عدم قطع جریان گاز آن وجود داشته باشد.تیرماه ١٣٨٧غلامحسین نوذری وزیر نفت ایران از برطرف شدن اختلافات هند و پاکستان برای صادرات گاز ایران به این دو کشور موسوم به "خط لوله صلح "خبر داد و گفت به زودی مذاکرات در این زمینه از سر گرفته می شود. او در حاشیه نشست تولید کنندگان و مصرف کنندگان عمده نفت در عربستان با مورلی دئورا، وزیر نفت هند دیدار و اعلام کرد: "طبق اعلام این مقام هندی (وزیر نفت هند) مسائل هند و پاکستان به منظور انتقال گاز ایران حل شده است و با دعوت ایران طی سه هفته آینده، مذاکرات خط لوله صلح برای نهایی کردن کار دنبال خواهد شد.اما مذاکرات مورد نظر به نتیجه نرسید تا اینکه پرناب موکرجی وزیر خارجه هند ١١آبان ماه راهی تهران شد و پس از مذاکره با وزیر نفت ایران بود که نوذری اعلام کرد : از هندی ها خواسته ایم با پروژه صادرات گاز ایران از طریق پاکستان به هند جدی تر برخورد کنند .وزیر نفت ایران گفت: "با توجه به این که فرصت های زیادی را در پروژه خط لوله صلح به دلیل تعلل هند از دست داده ایم، به این کشور اعلام کرده ایم که فعالتر برخورد کند.نوذری تصریح کرد: "امنیت این پروژه در هر کشور با آن کشور خواهد بود و مذاکرات صورت گرفته شرایطی را ایجاد می کند که به ما اطمینان می دهد این امنیت برقرار خواهد شد."
● وزیر نفت: اگر هند نیاید با پاکستان توافق را نهایی می کنیم
؛پرناب موکرجی، وزیر خارجه هند، در واکنش انفعالی گفت: هند هیچ برنامه ای برای ترک این پروژه ندارد و مذاکرات زیادی درباره تعرفه انتقال و برقراری امنیت در طول خط لوله صلح با پاکستان انجام شده است. نهم دی ماه وزیر نفت ایران باردیگر هشدار داد: اگر هند نیاید با پاکستان قرارداد امضا می کنیم اما بازهم هندی ها این اولتیماتوم تهران را بی پاسخ گذاشتند.به گزارش خراسان مذاکرات سه جانبه ایران ، پاکستان و هند از ششم بهمن ماه ١٣٨٥که نمایندگان سه کشور به «توافق اولیه » دست یافتند پیشرفت محسوسی نداشته است و ایران برای خروج مذاکرات از بن بست سیاست مذاکره دو جانبه با پاکستان را با حفظ حق مشارکت هند در زمان آینده در پیش گرفته است. اختلافات دو کشور هند و پاکستان بر سر حق ترانزیت گاز صادراتی ایران از داخل خاک پاکستان، باعث شده تا مذاکرات به نتیجه نرسد چون هند حاضر به پذیرش درخواست پاکستان برای میزان ترانزیت گاز صادراتی ایران نیست. بر اساس برخی گزارش ها، هند و پاکستان بر سر میزان و نحوه پرداخت ترانزیت به توافق رسیده اند اما هند همچنان در زمینه محلی که گاز را از ایران دریافت کند، با پاکستان اختلاف دارد. هند خواستار دریافت گاز در مرز هند و پاکستان است. وزیر نفت ایران پیش بینی کرده که در آینده ای نه چندان دور توافق نهایی در زمینه خط لوله صلح حاصل شود.طول خط لوله ایران به هند ٢هزارو ٧٠٠کیلومتر است و قرار است گاز صادراتی ایران را از مسیر پاکستان به هند منتقل کند. پیش بینی شده است که در صورت توافق نهایی هزارو ١٠٠کیلومتر از این خط لوله در ایران، هزار کیلومتر در پاکستان و ٦٠٠کیلومتر در هند احداث شود. با تکمیل طرح انتقال گاز ایران روزانه ١٥٠میلیون متر مکعب گاز به هند و پاکستان صادر می شود که ٩٠میلیون متر مکعب آن برای هند و ٦٠میلیون متر مکعب آن برای پاکستان در نظر گرفته شده است. هزینه اجرای این پروژه در برآورد های اولیه ٥/٤میلیارد دلار اعلام شده بود اما اکنون کارشناسان هزینه طرح را حدود ٧میلیارد دلار برآورد می کنند.
● قیمت و امنیت خط دو دغدغه هند
بر اساس توافق نامه اولیه سه طرف مذاکره در بهمن ١٣٨٥در باره فرمول قیمت گذاری گاز صادراتی ایران و نه قیمت مشخص ، بر اساس گزارش شرکت مشاور بین المللی گافنی کلاین به جمع بندی رسیدند و ایران اعلام کرد به هر حال قیمت گاز صادراتی به هند و پاکستان نباید کمتر از قیمت گاز صادراتی این کشور به ترکیه باشد.البته چالش دیگر در حال حاضر به قیمت خرید گاز ایران از ترکمنستان بر می گردد که ایران به هیچ عنوان حاضر نیست گاز خود را ارزان تر از گاز خریداری شده از ترکمنستان، به پاکستانی ها بفروشد هرچند مقامات اسلام آباد از تهران تخفیف بیشتری خواسته اند .آیا ایران اولتیماتوم خود را عملی می سازد مقامات تهران تاکید دارند این کار را خواهند کرد اما کی و چگونه مشخص نیست.برخی از منابع آگاه می گویند با توجه به تعیین مهلت چهار ماه از سوی رئیس جمهور سفر اردیبهشت ماه او به هند و پاکستان و سپری شدن این مهلت ، تهدید تهران جدی است و دولت کنونی ایران مصمم است تا قبل از پایان عمر خود پرونده خط لوله صلح را پس از ١٥سال به سرانجامی روشن برساند.
اظهارات وزیر اقتصاد و رئیس کل بانک مرکزی در اجلاس بانک جهانی

رضا کربلایی

منبع : روزنامه خراسان