رمضان ماه خدا

«شهر رمضان الذی انزل فیه القرآن هدی للناس و بینات من الهدی و الفرقان»
ماه رمضان، ماه رحمت و مغفرت است، رمضان ماه خداست، رمضان بهترین ماه های سال است. رمضان ماه توبه است و اینكه رمضان ماه نزول قرآن است. در نوشتار زیر به طور مختصر مطالبی در باب عظمت ماه رمضان، فضیلت روزه و روزه داران، مراتب و درجات روزه، فلسفه و اثرات روزه، بهترین اعمال در ماه رمضان و ... آمده است.
عظمت ماه مبارك رمضان
عظمت ماه رمضان به این است كه قرآن در این ماه نازل شده است و یكی از احكامی كه در قرآن بیان شده، روزه است. در حقیقت، عظمت را به اصل نسبت می دهند كه همان نزول قرآن باشد. روایات در باب فضیلت این ماه بسیار می باشدكه برخی از آنها بدین شرح است:
* رمضان اسمی از اسماء الهی است. عن ابی جعفر(ع) قال: لا تقولوا هذا رمضان، ولاذهب رمضان، ولاجاء رمضان، فان رمضان اسم من اسماء الله عزوجل.امام محمد باقر(ع) فرمود: نگویید این ماه رمضان، رمضان رفت یا رمضان آمد، چرا كه رمضان نامی از نام های خداوند متعال است.
* رمضان ماه رحمت و مغفرت است. عن ابی عبدالله(ع) قال: من لم یغفرله فی شهر رمضان لم یغفر له الی قابل الا ان یشهد عرفه.
امام صادق (ع) فرمود: هر كس در ماه مبارك رمضان مورد رحمت خداوند واقع نگردد و بخشیده نشود، تا رمضان آینده آمرزیده نمی شود. مگر این كه در سرزمین عرفه حاضر شود.
بر همین اساس رسول خدا(ص) فرمود: «انما سمی الرمضان لانه یرمض الذنوب» ماه رمضان را رمضان نامیدند، چون گناهان را از بین می برد. قال النبی(ص): اعطیت امتی فی شهر رمضان خمساً لم یعطن امه نبی قبلی: اما واحده فاذا كان اول لیله من شهر رمضان، نظرالله عزوجل الیهم، و من نظرالله الیه لم یعذبه ابدا.
و اما الثانیه: فان خلوف افواههم حین یمسون عندالله عزو جل اطیب من ریح المسك.
و اما الثالثه: فان الملائكه یستغفرون لهم فی لیلهم و نهارهم.
و اما الرابعه: فان الله عزو جل یأمرجنته ان استغفری و تزینی لعبادی، فیوشك ان یذهب بهم نصب الدنیا و اذاها، و یصیروا الی جنتی و كرامتی. و اما الخامسه: فاذا كان آخر لیله غفرلهم جمیعاً، فقال رجل: فی لیله القدر یا رسول الله (ص)؟ فقال: الم تر الی العمال اذا فرغوا من اعمالهم و فوا.پیامبر خدا(ص) فرمود: به امت من در ماه رمضان پنج چیز داده شده كه به امت هیچ پیامبر پیش از من داده نشده است:
اما عطای اول: پس هر گاه شب اول ماه رمضان فرا رسد خداوند عز و جل به سوی بندگان نظر می كند و كسی كه خدا به او نظر كند، تا ابد عذاب نمی شود.
دوم: بوی بد دهان آنان كه در نزد خدا شب زنده داری می كنند، خوشبوتر از بوی مشك می شود.
سوم: ملائكه برای ایشان در شب و روز استغفار می كنند.
چهارم: همانا خداوند- عزو جل- بهشت خویش را امر می كند تا استغفار كند برای بندگان و برای آنان آراسته شود، پس نزدیك است كه سختی ها و رنج های دنیا آنها را با خود ببرد و روند به سوی بهشت من و كرامت من.
پنجم: پس هر گاه شب آخر فرا رسد، خداوند همه بندگان را می آمرزد.
* رمضان ماه خدا، بزرگان دینی اول سال را اول ماه رمضان می دانند. اگر كشاورزان اول سال را پاییز می دانند و تجار و كسبه اول بهار را اول سال می دانند، اهل سیر و سلوك و زنده دلان اول سال را اول ماه مبارك رمضان می دانند.از ماه مبارك رمضان در روایات به شهرالله یاد شده است. پیامبر اسلام(ص) فرمود: «قد اقبل الیكم شهر الله» ماه رجب ماه ولایت است و ماه شعبان ماه رسالت و ماه رمضان ماه خداست و اگر كسی بخواهد وارد این ماه شود باید از درب ولایت وارد شود.
* رمضان، بهترین ماه های سال است. عن ابی عبدالله (ع) قال: ان عده الشهور عندالله اثناعشر شهراً فی كتاب الله عزو جل یوم خلق السماوات و الارض فغره الشهور شهرالله شهر رمضان، و قلب شهر رمضان لیله القدر و نزل القرآن فی اول لیله من شهر رمضان فاستقبل الشهر بالقرآن.امام صادق (ع) فرمود: شمار ماه ها نزد خداوند در كتاب شریف قرآن دوازده ماه است كه آسمان ها و زمین را خلق كرد، و سرور و آقای این ماه ها ماه خدا و ماه رمضان است و قلب ماه رمضان، شب قدر است. پس با قرآن به استقبال ماه رمضان آیید.
* رمضان ماه توبه، قال رسول الله(ص): شهر رمضان شهرالله عزو جل ، و هو شهر یضاعف الله فیه الحسنات، و یمحو فیه السیئات و هو شهر البركه، و هو شهر الانابه، و هو شهر التوبه، هو شهر المغفره، و هو شهر العتق من النار، و الفوز بالجنه.پیامبر (ص) فرمود: ماه رمضان ماه خداوند عزو جل است. و ماهی است كه خداوند حسنات و نیكی ها را زیاد می كند و بدی ها را برطرف می نماید و این ماه ، ماه بركت و توبه و برگشت به سوی خداست ، ماه آزادی از آتش و رسیدن به بهشت است.
* ماه رمضان ماه نزول قرآن، «شهر رمضان الذی انزل فیه القرآن.»
ماه رمضان ماهی است كه قرآن در آن نازل شده است.
روزه از نظر لغت و اصطلاح و شرع
روزه از نظر لغت به معنی امساك و ترك مطلق چیزها اعم از خوردنی ها و آشامیدنی ها و یا از هر عملی و سخنی است. «امسك الشیء علی نفسه» یعنی خود را از هر چیزی باز داشت. از نظر اصطلاحی و شرعی: الصیام الامساك عن المفطرات، حقیقه فی وقت مخصوص بنیه من اهلها، صوم به معنای بازداشتن نفس از كل مفطرات حكمی و حقیقی است. كه در وقت محدود و با نیت و شرایطی خاص كه در رسائل عملیه ذكر شده است و مقصود امساك از مفطرات حقیقی مثل خوردنی ها و آشامیدنی ها و آمیزش و هر چیز دیگری كه داخل بدن شود. از راه منافذ طبیعی مثل خوردن دارو و غذا و یا به طور تزریق و عناوین دیگر مبطل و مفطر روزه است. اما اگر در حال نسیان و فراموشی بخورد یا بیاشامد، روزه اش صحیح است، اما اهل تسنن بر مبنای قیاس باطل می دانند.
واژه رمضان و معنای اصطلاحی آن
همان طور كه اشاره شد رمضان اسمی از اسماء الهی است و نباید به تنهایی ذكر شود، مثلاً بگوییم رمضان آمد یا رمضان رفت، بلكه باید گفت ماه رمضان آمد، یعنی ماه را باید به اسم اضافه كرد.
رمضان از مصدر «رمض» به معنای شدت گرما و تابش آفتاب بر رمل ... معنا شده است. انتخاب چنین واژه ای به راستی از دقت نظر و لطافت خاصی برخوردار است. چرا كه سخن از گداخته شدن است و شاید به تعبیری دگرگون شدن در زیر آفتاب گرم و سوزان نفس و تحمل ضربات بی امانش، زیرا كه رمضان ماه تحمل شدائد و عطش است، عطشی ناشی از آفتاب سوزان یا گرمای شدید روزهای طولانی تابستان و عطش دیگر حاصل از نفس سركشی كه پیوسته می گدازد و سوزشش به راستی جبران ناپذیر است. در مقایسه این دو سوزش، دقیقاً رابطه عكس برقرار است، بدین مفهوم كه نفس سركش با چشیدن آب تشنه تر می شود هرگز به یك جرعه بسنده نمی كند، و پیوسته آدمی را در تلاش خستگی ناپذیر جهت ارضای تمایلات خود وامی دارد، اما از سوی دیگر عطش ناشی از آفتاب سوزان سیری پذیر است و قانع كننده
فضیلت روزه و روزه داران
* روزه از اركان دین؛ در روایات اسلامی روزه به عنوان یكی از اركان اسلامی معرفی شده است. در حدیثی كه زراره از امام باقر(ع) نقل كرده چنین آمده است: اسلام بر پنج چیز بنا شده است: نماز، زكات، حج، روزه و ولایت (معرفت امام) و پیامبر(ص) فرمود: سپر و مانع از آتش است. بیان این پنج ركن اسلام به دلیل اهتمام شارع مقدس به این امور است.
* خدا، خود پاداش روزه است؛ خداوند تبارك و تعالی فرمود: روزه برای من است و من مزد و پاداش او را می دهم.
* مزد و پاداش؛ حضرت رسول(ص) فرمود: كسی كه یك روز روزه مستحبی بگیرد، اگر تمام زمین را پر از طلا كنند، پاداشش داده نشود تا این كه روز قیامت ثواب و پاداش به او داده شود.
* دعای فرشتگان برای روزه داران؛ خداوند سبحان فرشتگانی را قرار داده كه برای روزه داران دعا كند.
* روزه عبادت نمونه؛ علیك بالصوم فانه لاعدل له، بر تو باد به روزه گرفتن، به راستی كه همتایی برای روزه نیست.* روزه عامل مقاومت در مشكلات؛ امام صادق(ع) در قول خداوند كه فرمود از صبر یاری بجویید، فرمود: صبر، روزه است و فرمود: اگر بر شما مشكلات و دشواری روی آورد، روزه بگیرید، چون خداوند می فرماید «واستعینوابالصبر» ، مفسران در ذیل آیه شریفه آورده اند كه، رسول گرامی اسلام(ص) هرگاه با مشكلی مواجه می شدند، از نماز و روزه مدد می گرفتند.
* روزه دار همیشه در عبادت است؛ پیامبر اسلام(ص) فرمود: شخص روزه دار در عبادت خداست ولو این كه در بستر استراحت باشد، مادامی كه مسلمانی را غیبت نكند.
امام صادق نیز در این زمینه می فرماید: خواب روزه دار عبادت حساب می شود و سكوتش تسبیح و عمل او مورد قبول و دعای او برآورده شده است.
* پاداش روزه در دنیا و آخرت؛ از امام جعفر صادق(ع) نقل است كه برای شخص روزه دار دو خوشحالی است: یكی وقت افطار و دیگری هنگام ملاقات خداوند متعال.
سبب خوشحالی موقع افطار به این دلیل است كه شخص توانسته است تكلیف الهی را به پایان برساند و غلبه كند بر هوای نفس خود و توانسته است در میدان تكلیف پیروز شود و سبب خوشحالی او در روز قیامت به این دلیل است كه وقتی جزا و پاداش عمل خود را می بیند كه خدا چه احسان ها و خیراتی را برای او آماده كرده است، خوشحال می شود.
* روزه سبب دوری شیطان می شود؛ پیامبر اسلام(ص) به اصحابش فرمودند: آیا من شما را آگاه نكنم از چیزی كه اگر شما انجام دهید شیطان از شما دور می شود، مانند دوری مشرق از مغرب؟ عرض كردند: بلی یا رسول الله. فرمود: روزه گرفتن سبب سیاهی صورت شیطان می شود.
روزه واقعی چیست
شخص روزه دار نه تنها از خوردن و آشامیدن و نیز از مفطراتی كه بیان شده است باید امساك كند، بلكه روزه واقعی آن است كه تمام اعضا و جوارح او امساك داشته باشند.پیامبر(ص) به جابربن عبدالله فرمود: ای جابر در این ماه رمضان هر كس روز را روزه بگیرد و پاره ای از شب را به عبادت بگذراند و شكم و فرج و لسانش را از گناه حفظ كند، از گناهانش خارج می شود مثل خارج شدن انسان از این ماه، جابر عرض كرد یا رسول الله(ص) چه حدیث خوبی است، پیامبر فرمود: ای جابر، چه شروط سختی است.امام صادق(ع) فرمود: روزه تنها جلوگیری از خوردن و آشامیدن نیست، بلكه سزاوار است كه روزه دار زبان خود را از سخن بیهوده و ناراست در ماه رمضان و غیررمضان حفظ كند.
پیامبر گرامی اسلام نیز می فرمایند: هر كس ماه رمضان را روزه بگیرد و در آن از حرام و بهتان دوری كند، خداوند از او خشنود می شود و بهشت را بر او واجب می گرداند.
مراتب و درجات روزه
برای كسی كه روزه می گیرد، درجه ومراتبی را بیان كرده اند:
اول، روزه عوام: این روزه با خودداری از مبطلات و مفطرات روزه كه فقها و مراجع تقلید- كثرالله امثالهم در رساله های عملیه خود نوشته اند، تحقق می یابد؛ یعنی اگر كسی در ایامی كه روزه می گیرد، از چیزهایی كه روزه را باطل می كند خودداری كند، این درجه برای او در نظر گرفته می شود.
دوم، روزه خواص: این درجه و رتبه از مرتبه اولی بالاتر است و آن این كه علاوه بر انجام اموری كه در روزه عوام گفته شد، باید اعضای بدن خود را از مخالفت با خداوند بازدارد.
سوم، روزه خواص خواص (خاص الخاص): این روزه برای كسانی مقدور است كه از غیر خدا هر چه هست اجتناب كنند؛ آنهایی كه غیر از خدا كس دیگر را به دل راه نمی دهند و قلب خود را مهیای دستورهای الهی می دادند و مصداق «قلب المؤمن عرش الرحمن» است.
البته هر قسم گفته شده موجب اسقاط تكلیف می شود، اما روزه قسم سوم، برترین و سودمندترین قسم روزه برای انسانهاست.
فلسفه و اثرات روزه
در رابطه با فلسفه احكام در روایات اهل بیت(ع) حكمت ها و علل گوناگونی مطرح شده است. همچنین در باره فلسفه روزه و وجوب آن حكمت های مختلفی بیان شده كه چشیدن مزه گرسنگی در اغنیا، شكستن شهوات، سلامتی بدن، آزمایش اخلاص مردم، یادآوری زندگی پس از مرگ و آرامش قلب و دل، از جمله آنهاست.
انواع روزهروزه چهار قسم است: واجب، مستحب، مكروه و حرام، كه در این نوشتار فقط به شرح روزه های واجب می پردازیم.
روزه هایی كه واجب است ده وجه است: ماه رمضان، روزه كفاره، دوماه روزه برای قتل خطا كه قادر بر پرداخت دیه نباشد، روزه كفاره ظهار برای كسی كه قادر بر آزاد كردن بنده نیست و آن دو ماه است، كفاره قسم كه سه روز روزه است كه اگر قدرت بر اطعام مساكین نداشت، سه روز روزه برای كسی كه قبل از قربانی در منی به علت سردرد و بیماری سرش را تراشید كه آن به طور قربانی می باید انجام می گرفت، سه روز روزه بعد از عمره تمتع برای مرتكب صید و یا كسی كه آمیزش انجام دهد كه هفت روز هم بعد ازمراجعت از مكه در وطن باید بگیرد، روزه هایی كه باید به قدر قیمت صید بگیرد، روزه نذر و عهد و قسم و روزه اعتكاف، در صورتی كه وارد عمل شده باشد واجب است به پایان برساند.
احكام روزه
روزه نیز چون سایر فرائض احكامی دارد كه نخستین آن صوم الفرض است. صوم الفرض نیز دو قسم است: اول، فرض معین؛ مثل روزه ماه مبارك رمضان كه بر هر مكلف است روزه بگیرد. دوم، فرض غیرمعین؛ چون روزه قضاء ماه رمضان برای كسی كه معذور است از روزه گرفتن در ماه رمضان و یا عمداً افطار كرد و اینك متنبه شده باید قضا كند و كفاره هم بدهد.
و روزه كفارات: مثل كفاره قسم، نذر، كفاره ظهار، قتل خطا و روزه از برای كسی كه در منی از قربانی عاجز است كه این نوع روزه ها فرض الله است كه در قرآن صریحاً نام برده شده و بیان گشته است.
دوم از اقسام روزه، صوم الواجب است و برای روزه واجب نیز اقسامی است.
روزه نذر مطلق: مثل كسی كه نذر كند در ایام الله مطلقاً روزه بگیرد.
روزه نذر مقید: كه بگوید مثلاً اگر فلان حاجتم برآورده شده پنج روز روزه بگیرم و پس از رسیدن به حاجت واجب است كه پنج روز روزه را بگیرد.
سوم و چهارم: نذر طاعت و معصیت.
بهترین اعمال در ماه رمضان
هنگامی كه پیامبر گرامی اسلام(ص) در خطبه شعبانیه فضائل ماه رمضان و روزه را برشمرد، امیر المؤمنین علی(ع) سؤال كرد: بهترین اعمال در این ماه چیست؟ در پاسخ پیامبر(ص) فرمود: «الورع عن محارم الله» یعنی پرهیز و اجتناب از معاصی و گناهان است، بنابراین روزه عامل بازدارنده از گناه و عامل سركوب كننده نفس عصیان گر است، كه روزه دار با انجام این دستورالهی به نحو احسن كه از شرایط كمال روزه است ،روح تقوا و پرهیزكاری را در خویش زنده می كند، زیرا كه با روزه در ماه مبارك رمضان، اصلاح نفس و تربیت آن و تقوا پیشه كردن به مراتب آسان تر است. گرسنگی و تشنگی و دیگر محرومیت های روزه، شعله های سركش غرایز حیوانی و هواهای نفسانی را خاموش می سازد.
فضیلت اعمال مستحبی در ماه مبارك رمضان
* دعا و استغفار؛ حضرت علی(ع) در این باره می فرماید: بر شما باد در ماه رمضان به استغفار و دعای زیاد. اما دعا، بلا را از شما دفع می كند و اما استغفار، از بین برنده گناهان شما است.
از وظایف روزه داران در این ماه دعا و درخواست نیازمندی ها از ایزد متعال است.
* تلاوت قرآن؛ بهترین اعمال در شب ها و روزهای ماه مبارك رمضان، تلاوت قرآن است. اگر چه تلاوت قرآن در تمام اوقات ثواب دارد، ولی در این ماه كه ماه نزول قرآن است، اجر زیاد تری دارد و لازم است روزه داران محترم حداقل روزی یك جزء از قرآن را تلاوت كنند و چه نیكوست كه این تلاوت به صورت اجتماع در مساجد برگزار شود.
* افطاری و صدقه دادن؛ امام باقر(ع) در این باره می فرماید: هر كس در ماه رمضان صدقه ای بدهد، خداوند هفتاد نوع بلا را از او دور می كند.
* منابع در دفتر روزنامه موجود است.
علی اصغر محمدی

منبع : روزنامه همشهری