در سایه ای از تردید

تردیدهایی که اقبال مردمی را نسبت به رئیس جمهور سابق ناچیز توصیف می کنند، بانی دست به عصا حرکت کردن و بهانه قطار کردن و شرط و شروط گذاشتن کسی شد که پیشتر حامیان امروزش از او عبور کرده بودند. شرط و شروط هایی که البته چندان مورد استقبال یاران او قرار نگرفت و دامنه انتقاداتی را از معاون پارلمانی دولت اصلاحات تا شمس الواعظین ها و رادیو زمانه ها و... فراهم آورد.
رادیو زمانه در مطلبی همراه با طنز و کنایه در این خصوص نوشت: «اصولاً خاتمی همیشه در حال فال قهوه و استخاره با تسبیح و اخیراً گرفتن فال ورق کامپیوتری است و هر روز بر اساس نتایج فال های اول صبح نظر جدید می دهد. ستاد انتخاباتی "ممد! جون مادرت نامزد شو" اعلام کرد خاتمی با مردم شرط گذاشته که انتظار زیادی از او نداشته باشند.»
ماشاءالله شمس الواعظین روزنامه نگار و سردبیر روزنامه های توقیف شده جامعه، توس، نشاط و عصر آزادگان نیز طی مصاحبه ای، پیش شرط گذاشتن از سوی خاتمی را نشانه ننربازی او دانست. او ضمن طرح این پرسش از خاتمی که "اگر اختیارات رئیس جمهور کم است، پس چرا دوباره می خواهید کاندیدا شوید؟" در خصوص شرط های خاتمی گفت:«از شخصیتی مثل آقای خاتمی که ۸ سال ریاست جمهوری این کشور را بر عهده داشته، بعید است که این حرف ها را بزند. اگر ایشان می خواهد از این تیپ حرف ها بزند، به نظر من وارد عرصه انتخابات نشود، بهتر است.»
چندی پیش خاتمی در خصوص کاندیداتوری در انتخابات گفته بود: «پیش شرط اول این است که بتوانم با ملت بر سر خواسته هایشان تفاهم کنم.» و ادامه داده بود: «اگر بر سر این موضوع بتوانم با جامعه به تفاهمی روشن دست یابم و این خواسته ها در میان اقشار مختلف جامعه جنبه خودآگاهی یابد، به پیش شرط نخست خود دست یافته ام.»
در واقع اولین نگرانی خاتمی برای حضور در انتخابات، نداشتن تفاهم با مردم و نبود تصویری روشن از اهداف و آتیه حضور او است. البته خاتمی توضیح نداده است که در این عدم تفاهم، آیا او و دوستانش در نشناختن مطالبات مردم مقصرند و باید در برداشت های خود تجدید نظر کنند یا این مردم هستند که باید مطالباتشان را تغییر دهند.
پیش از این، ابراهیم اصغر زاده نیز در اظهاراتی مشابه گفته بود: «اصلاح طلبان باید میان خود با مردم آشتی ایجاد کنند.» حسین انصاری راد هم اعلام کرده بود:« اصلاح طلبان نباید راه خود را از مردم جدا می کردند. نباید اجازه می دادند تا بین مطالبات مردم و شعارهای اصلاح طلبی فاصله ایجاد شود.» محمود یگانلی نیز اذعان داشته بود: «دوم خردادی ها از مردم عقب افتادند. نقد منتقدان به گروههای اصلاح طلب مبنی بر ضعف ارتباط آنها با بطن جامعه انتقاد واردی است.»
خاتمی در مورد پیش شرط دوم خود نیز این گونه توضیح داد:
ـ «با ساز و کارهای موجود تا چه حد امکان عملی کردن برنامه ها برای رئیس جمهوری فراهم است؟ اگر واقعاً امکان اجرای برنامه ها وجود نداشته باشد و موانعی بر سر راه قرار گیرند، ارائه بهترین و کامل ترین برنامه به مردم نیز به منزله اغوا و فریب مردم است.» او همچنین با توجه به عدم تصویب نهایی لوایح دوگانه اختیارات ریاست جمهوری اضافه کرد: «قطعاً اگر شرایط بر همان منوال باشد، بسیاری از برنامه ها، فرصت و مجال اجرایی شدن نخواهند یافت.»
بهانه قرار دادن موانع ساختاری در حالی صورت می گیرد که پیش از این، سعید حجاریان که به عنوان تئوریسین اصلاحات شناخته می شود، بر این واقعیت صحه گذاشته بود که: «مشکل ما مجلس و شورای نگهبان نیست و با همین ها هم می توان کار کرد. مشکل اصلاح طلبان پایگاه اجتماعی آنهاست.»
و این همه در حالی است که پیش از این خاتمی در حاشیه یک همایش تلویحاً از عدم تمایل خود نسبت به کاندیداتوری سخن گفته بود و اضافه کرده بود:
ـ «گفته اند نگو، من می‌خواهم بگویم نمی آیم، دوستان می گویند فعلا اعلام نکن والا تا الان گفته بودم.»
طبیعتاً این پرسش مطرح می شود که علت این همه بهانه گیری چیست و سخن گفتن از اشکالات ساختاری به چه معناست؟ آیا خاتمی با درک همین اشکالات نبود که برای دومین بار در انتخابات هشتم ریاست جمهوری کاندیداتوری خود را اعلام کرد؟ آیا موانعی که او از آنها نام می برد، آن روز مهم نبودند؟
مسعود پزشکیان وزیربهداشت دولت اصلاحات در خصوص علت طرح این مسئله از سوی خاتمی می گوید: «شرط خاتمی مبنی بر تفاهم با مردم بر سر خواسته ها و تعریف از اصلاحات برای آن است که در دوران ریاست جمهوری وی، برخی از دوستان نزدیکش پروژه عبور از خاتمی را مطرح کردند.»
در واقع برخی معتقدند طرح این مسائل، یادآوری واقعیت های جامعه و ساختارهای قانونی موجود به کسانی است که اگر چه اکنون "یا خاتمی یا هیچ کس" را شعار خود می دانند اما تجربه ثابت کرده است که با رسیدن به قدرت، درصدد عبور از ساختارها و دامن زدن به تندروی ها برخواهند آمد و حتی اگر خاتمی را هم مانعی بر سر راه خود ببینند، از او هم عبور خواهند کرد.
در همین زمینه بهزاد نبوی از واقعیت ها سخن به میان آورد و اینکه اصلاحات در حال حاضر در مرحله‌ای نیست که به دنبال ایده‌آل‌ها برود. او ادامه داد:
ـ «اگر می‌خواستیم به پرسش مطرح‌شده، ایده‌آلیستی پاسخ دهیم، باید اهدافی را پیگیری می‌کردیم که در دوره‌ی آقای خاتمی تحقق پیدا نکرد، اما امروز نجات کشور از وضعیت بحرانی موجود مطرح است و اساساً ضرورتی ندارد دنبال ایده‌آل‌هایمان باشیم و یا ببینیم با شرکت در انتخابات چقدر می‌توانیم آن ایده‌آل‌ها را تحقق ببخشیم.»
مرتضی مبلغ معاون سیاسی وزارت کشور در دولت اصلاحات نیز طی اظهاراتی مشابه گفت: «مردم توقع چندانی از خاتمی ندارند. همین که وی در انتخابات حضور پیدا کند و جلوی کارهایی را که به ضرر کشور است بگیرد، کار بزرگی انجام داده است.»
این اظهارنظرها را می توان به منزله پذیرفتن ظاهری اقتضائات و واقعیات از جانب تندروهای دیروز قلمداد کرد. اما آیا می توان تضمین کرد که در صورت رسیدن به قدرت، به قول کروبی همان تندروی ها شروع نشود و حامیان امروز دوباره از فرشته نجاتشان عبور نکنند؟
احتمال دوم که با توجه به اعلام عدم کاندیداتوری خاتمی جدی تر به نظر می رسد، همان بهانه آوردن برای نیامدن است. بابک داد، نویسنده کتاب معروف ۱۰۰ روز با خاتمی در این خصوص می نویسد: «به عقیده من آقای خاتمی این دو شرط را "برای نامزد نشدن" مطرح کرده اند نه برای "نامزد شدن". او همچنین بر این باور است که: «شروط آقای خاتمی، شروطی کلی و سهل و ممتنع اند که امکان اجرای آنها با منطق خاتمی وجود ندارد.»
منتجبی نیز نظری مشابه دارد. او می گوید:«شرط دوم امکان عملی شدن ندارد. برای شرط گذاشتن و مبارزه باید ۳ سال پیش شروع می کردیم.»
اما در کنار همه این احتمالات و اظهارنظرها، یک چیز مسلم است و آن اینکه حامیان خاتمی باید واقعیت های حضور او را بپذیرند. از یک سو قابلیت ها و توانایی های او را در نظر بگیرند و متناسب با آن از خاتمی توقع داشته باشند. واقعیتی که بهزاد نبوی نیز بر آن صحه می گذارد: «در ذهن خود انتظار نداشته باشید که اگر خاتمی بیاید، کولاک ‌شود، چراکه خاتمی همان خاتمی قبلی است، با همان روش‌ها و مشی قبلی.» و از سوی دیگر، ریسک شکست انتخاباتی را نیز بپذیرند. در فضایی که حتی رسانه های برون مرزی از ریاست جمهوری مجدد احمدی نژاد سخن به میان می آوردند، باید تبعات عدم انتخاب خاتمی یا رد صلاحیت احتمالی او را نیز در نظر گرفت.

محمد مهدی تهرانی

منبع : رجا نیوز