کتابخانه‌های دیجیتالی : توسعه و چالش‌ها

كتابخانه‌های دیجیتالی ماندگار شده‌اند و تغییر كتابخانه‌ها از شكل سنتی به دیجیتالی اجتناب‌ناپذیر است. توسعه سیستم‌ها و بدست آمدن مهارت‌های مدیریتی به دقت و توجه كافی نیاز دارد. تا وقتی كه ما نتوانیم به فاصله تكنولوژیكی كه بین كشورهای در حال توسعه و توسعه یافته وجود دارد غلبه كنیم؛ جهانی شدن مفهوم “ دیجیتالی” امكانپذیر نمی‌باشد.برای غلبه بر تهدید ویروسهای كامپیوتری و استفاده غیرمجاز از آثار و منابع، اقداماتی مورد نیاز است. درباره نیل به رشد “خود جوش” در زمینه كتابخانه های دیجیتالی به قدر كافی تأمل نشده است. بنابراین لازم است برای نگهداری و حفاظت از كتابخانه های دیجیتالی راههای جدیدی را برای تامین بودجه جستجو كنیم – بخصوص اینكه سرمایه گذاریهای اولیه در زمینه كتابخانه های دیجیتالی در سطح بالایی باشند.“ساموئل جانسون”[۱] می گوید: “ یك فرد برای نوشتن یك كتاب بیش از نیمی از موجودی یك كتابخانه را جستجو خواهد كرد”.[۲] به عبارت دیگر او مشكلات یافتن مواد و منابع را برای تحقیق و نوشتن بیان میكند، اما از وقت و پولی كه برای دستیابی به مواد كتابخانه ای در لندن صرف می شود ، سخنی نمی گوید. او یقیناً غبطه همتایان معاصر خود را می خورد كه در هر كجا می توانند به تسهیلات كتابخانه ای دسترسی پیدا كنند و این مدیون مفهوم كتابخانه دیجیتالی و كاربرد آن به عنوان آخرین ابزار تكنولوژی اطلاعات می باشد.
● تعریف:
منظور ما از واژه “كتابخانه” چیست و چه فرقی با “ كتابخانه دیجیتالی” دارد؟ به طور سنتی كتابخانه محلی است كه در آن كتابها، نسخه های خطی، صفحات موسیقی یا سایر متون و مواد زیبا شناختی برای استفاده ـ و نه برای فروش ـ نگهداری می شوند. . در واقع كتابخانه مؤسسه ای است كه برای مجموعه سازی و امانت كتاب به وجود آمده است و افراد امكان استفاده از تسهیلات آن را دارند. در حالیكه یك كتابخانه دیجیتالی بر پایه سیستم كامپیوتری می باشد كه به گرد آوری، ذخیره سازی، سازماندهی، جستجو و توزیع مواد دیجیتالی برای دسترسی كاربر نهایی می پردازد. كتابخانه دیجیتالی فقط مجموعه ای از مواد الكترونیكی نمی باشد بلكه شامل یك واسطه مرورگر و احتمالاً فضا و جامعه مجازی نیز می باشد.كتابخانه دیجیتالی به فضای كمی نیاز دارد و داده ها با جستجوی آسان از طریق شبكه های ارتباطی در دسترس هر كسی در هر كجای دنیا قرار می گیرند. كتابخانه دیجیتالی یك وجود انتزاعی نیست و با منابع و مجموعه های زیادی در ارتباط می باشد. “دابن كرافورد”[۳] می گوید: “ به موضو.ع خاصی در زمینه اطلاعات و چگونگی دیجیتالی كردن آن، دستكاری، دستیابی، اتصال، ذخیره، حفاظت و سهیم بودن در آن با بقیه جهان خوش آمدید. ما می توانیم كل این مجموعه را كتابخانه دیجیتالی بنامیم.” [۴] برای رشد كتابخانه های دیجیتالی بایستی كارهای زیر انجام شوند: دیجیتالی كردن تمام منابع موجود در كتابخانه، ارتباط با كاربران به صورت پیوسته[۵] و غیر پیوسته[۶]، اتصال با شبكه و دسترسی به شبكه جهانی وب[۷].در غرب مهمترین ابتكار در زمینه كتابخانه دیجیتالی، دسترسی به نشریات به صورت تمام متن بر روی وب می باشد. بسیاری از ناشرین از طریق مبادله داده های الكترونیكی[۸] با كتابخانه ها سروكار دارند. كتابخانه های سنتی كه به عنوان گنجینه های دانش شناخته می شوند، اكنون به شكل “ پایگاه اطلاعاتی ” در دسترس هستند. اینترنت و وب باعث شده اند كه دانش به شكل جهانی در آید و ارتباط و اتصال با آن به صورت بین المللی برقرار باشد.كتابخانه های دیجیتالی گسترده خواهند شد و به صورت تمام متن از هر مكان و یا هر پایگاهی قابل دسترسی خواهند بود. داده های دیجیتالی كپی می شوند، لیكن در تمام این تغییرات و تركیبات ـ كه در مورد مواد چاپی با سرعت و سهولت انجام نمی گیرد ـ نتایج در خواستی می توانند با حداكثر سرعت و حداقل هزینه به هر گوشه دنیا فرستاده شوند.
● اهداف:
این مقاله بعضی مشكلات را در حوزه كتابخانه های دیجیتالی شناسایی می كند و پیشنهاداتی را به منظور غلبه بر این مشكلات به منظور عملكرد موثرتر كتابخانه های دیجیتالی ارائه می نماید. این اهداف عبارتند از:
▪ شناسایی روشهای عملی برای غلبه بر مشكلاتی كه در راه تبدیل كتابخانه های سنتی به دیجیتالی به وجود می آیند.
▪ شناخت نقش كتابخانه های دیجیتالی برای ایجاد دانش جهانی قابل دسترس
▪ بررسی امكانات مشاركت خصوصی برای تامین منابع مالی و انسانی
▪ جستجوی راههایی برای ایجاد رشد بدون وقفه كتابخانه های دیجیتالی
تغییر كتابخانه های سنتی به كتابخانه های دیجیتالی:
وقتی ما از لحاظ تاریخی در مورد رشد كتابخانه ها و بخصوص اتاقهای مطالعه، بررسی و تحقیق می كنیم در می یابیم كه این ضرورت بوده است كه آنها را پدید آورده است نه اجبار. آماری در مورد تعداد كتابخانه های سرتاسر دنیا وجود ندارد. اما جزئیاتی از كتابخانه های كشورهای پیشرفته و تعدادی از كتابخانه های كشورهای در حال توسعه در دسترس است. همین حالت در مورد تعداد افرادی كه از كتابخانه ها استفاده می كنند و تعداد كتابها و پیایندهایی كه هر كتابخانه در طول یك دوره زمانی خاص گردآوری كرده اند، تعداد كل كتابداران و كارمندانی كه در كتابخانه ها كار می كنند، وجود دارد. به طور ذاتی كتابخانه های هند جزء سازمانهای دولتی محسوب می شوند. دولت مركزی فقط بر روی كتابخانه ها و مؤسساتی كه دارای اهمیت ملی هستند، نظارت می كند. برای قشر تحصیلكرده هند كه جمعیتی در حدود ۵۰۰میلیون نفر را شامل می شوند ـ یك ونیم برابر جمعیت كل امریكا ـ‌ بیش از ۷۱۰۹۶ كتابخانه وجود دارد: ۸۲۶۷ كتابخانه دانشگاهی، ۵۴۸۴۵ كتابخانه عمومی، ۱۲۰۰ كتابخانه در زمینه علوم و تكنولوژی، ۴۵۰ كتابخانه در زمینه علوم اجتماعی، ۸۰۰ كتابخانه مربوط به شركتها و سازمانهای دولتی، ۵۰۰كتابخانه در زمینه علوم انسانی و هنر، ۷ كتابخانه ملی، ۵۰۰ كتابخانه صنعتی و شركتهای خصوصی [۹]. اما این تعداد به معنای عام كتابخانه محسوب نمی شوند. زیرا ۹۰ در صد آنها صرفاً اتاق مطالعه محسوب می شوند. طبق یافته های “ چكیده آماری ایالات متحده امریكا (۱۹۹۹)” مجموع تعداد كتابخانه ها در امریكا تا ابتدای سال ۱۹۹۷م. ۳۷۵۹۱ باب می باشد.
ما نمی توانیم از نقش كتابداران و كارمندان پشتیانی كتابخانه در ایجاد كتابخانه های دیجیتالی چشم پوشی كنیم. آیا این كاركنان آموزش كافی می بینند و آیا رهنمودهای لازم را برای اجرای انتقال آرام از كتابخانه های سنتی به كتابخانه های دیجیتالی در یافت می كنند؟
بررسی ورسیدگی به دانشكده ها و مؤ سسات تریبت كننده كتابداران آتی، امری حیاتی محسوب می شود. آیا آنها برای رفع نیازهای اضافی كتابخانه های دیجیتالی سرفصلها و روشهای آموزشی متداول را در اختیار دارند؟ جواب این سؤالات مسلماً “نه” و “ تاكنون هرگز” می باشد. با وجود تمام این مشكلات طرفداران كتابخانه های دیجیتالی دلسرد نمی شوند . اما آنها بایستی با سرعت و همكاری یكدیگر به رفع این مشكل بپردازند.با وجود كتابخانه های دیجیتالی كه بر روی اینترنت و اتصالات اینترانت هستند، ما هنوز نتوانسته ایم سیستم قابل اعتمادی برای جلوگیری از ضرر و زیان ویروس های كامپیوتری پیدا كنیم. بنابراین نگه داشتن كتابخانه های سنتی با وجود كتابخانه های دیجیتالی كاری عاقلانه می باشد. بخاطر اینكه فعالیتهای كتابخانه ها بدون وقفه و مداوم انجام شود و امكانات بیشتری برای سیستم كتابخانه به وجود آید، لازم است از هر دو سیستم (كتابخانه های سنتی ـ كتابخانه های دیجیتالی) استفاده كنیم. چون اینترنت و اینترانت هسته تمام سیستم (كتابخانه های دیجیتالی) محسوب می شون، تفاوتهای تكنولوژیكی در بین كشورههای توسعه یافته و كشورهای در حال توسعه ادامه خواهد داشت. بهسازی و بهبود تكنولوژی اطلاعات امری حیاتی است و باید سهم زیادی به هر كشور داده شود. بهرحال باید برای كم كردن فاصله موجود در بین كشورهای درحال توسعه و كشورهای توسعه یافته قدمهایی برداشته شود و كشورهای در حال توسعه بایستی بدون هرگونه اتلاف وقتی به جدیدترین پیشرفتها دسترسی پیدا كنند. اگر چنین فرایند مستمری مورد توجه قرار نگیرد تمام مجموعه نظام دچار آشفتگی خواهد شد.با ظهور كتابخانه های دیجیتالی، تخصص و حرفه كتابداری در حال تحول می باشد. كتابداران و كارمندان كتابخانه ها بایستی خود را برای انتقال از دوران مدیریت علمی به دوران مد یریت سیستم ها آماده كنند. این كار ( تغییر از حوزه مدیریت دانش به حوزه مدیریت سیستم ها و ساختارها) تركیبی از فعالیتهای وابسته به سیستم ها و زیر سیستم های كامپیوتری است كه در آنجا كارهای قراردادی جای خود را به قالبهای مدیریتی سازمانی نوینی می دهند.برای تغییر سیستم ها از شكل سنتی به صورت كامپیوتری لازم است تدابیری اتخاذ شود. بعضی از نكاتی كه بایستی مورد توجه قرار گیرند عبارتنداز:
▪ پیش بینی ترافیك در شبكه ها ـ مشخص كردن منشا و هدف ترافیك ـ انواع برنامه هایی كه از طریق شبكه قابل دسترسی هستند.
▪ تنظیم روشهایی ( به منظور ادامه كار) چنانچه بخشی یا تمام شبكه از كار بیفتد.
علاوه براینكه بایستی مواد كتابخانه را به شكلی مناسب برای كامپیوتر سازماندهی كنیم، لازم است روشهای مطمئنی را برای تأمین خدمات مداوم اتخاذ نماییم. این كار بودجه و امكانات مالی زیادی را می طلبد كه دائماً نیز در حال افزایش می باشد. در مراحل اولیه كتابداران مجبور هستند كه بر موانع روانشناختی كه در مواجهه با كاربر و كاركنان پشتیبانی داشتند؛ غلبه كنند. غلبه بر مشكلات ناشی از تغییر شكل تغییر شكل كتابخانه آسانتر از غلبه بر موانع روانشناختی است. ترس كاركنان فقط بخاطر جابجایی آنها نیست. بلكه آنها نگران حذف خود از خدمات كتابخانه (از دست دادن شغل شان) هستند. حل این مشكلات از طریق آموزشهای داخل كتابخانه ای امكان پذیر است. دستور العملهای مناسب و تعیین نقش های مشخص برای هر فرد نه تنها به ایجاد اعتماد به نفس در كتابداران كمك خواهد كرد بلكه بر روی ایجاد نقش توسط كتابداران در كل فرایند توسعه و پیشرفت كتابخانه نیز تأثیر مثبت خواهد گذاشت .
نگهداری از كتابخانه دیجیتالی مشكلتر است:
“ آكرمن”[۱۰] و “فیلدینگ”[۱۱](۱۹۹۵)عقیده داشتند كه كتابخانه های دیجیتالی حاوی مواد غیر رسمی و پویایی هستند از جمله ساختارهای نرم افزاری و بنابراین با مشكلات نگهداری بیشتری (نسبت به كتابخانه های سنتی) مواجهه هستند كه این مشكلات حتی ممكن است كارایی دراز مدت آنها را مورد تهدید قرار دهد. در كتابخانه های سنتی - كتابخانه ای كه بر مبنای كاغذ استوار است - روشهایی برای نگهداری مواد كتابخانه وجود دارد اما تاكنون ما روشهایی برای نگهداری مواد كتابخانه دیجیتالی - كه شامل مواد غیر رسمی و پویا می باشد - نداشته ایم. مجموعه های سنتی با بهبود روشهای سنتی نگهداری می شوند. در حالیكه نگهداری مواد پویا و غیر رسمی در كتابخانه های دیجیتالی فقط از طریق راه حلهای فنی جدید امكان پذیر می باشد. در یك كتابخانه سنتی كه بر پایه كاغذ استوار است كنترل قابل توجهی بر روی مجموعه صورت می گیرد، زیرا در اینگونه كتابخانه ها روشهای پیشرفته بسیاری وجود دارد كه دسترسی به منابع كتابخانه را امكان پذیر می سازد مانند امانت، خدمات فنی و قفسه بندی منابع برای دسترسی به آنها در هر زمانی. این نوع كتابخانه ها هرگز نمی توانند محدویتهای فعالیتهای سنتی را كه در ارتباط با مسائل زود گذر و بی اهمیت است بپذیرند و نیاز به منابع اطلاعاتی بیشتری خواهند داشت. در كتابخانه های دیجیتالی لازم است مكانیسم ها و روشهای جدیدی را برای نگهداری مواد پیدا كنیم. كتابخانه های سنتی قلمرو محدودی دارند و مجموعه ها حد و مرز مشخصی دارند و كنترل مجموعه آسان است. در كتابخانه دیجیتالی قلمرو وسیع است و كاربر به مواد و منابع متنوعی دسترسی داردبنابراین كنترل و نگهداری این منابع در دراز مدت مشكل می باشد. كتابخانه دیجیتالی نه تنها یك مجموعه فن آوری بلكه یك نهاد اجتماعی با نیازهای درازمدت است و احتیاج به نگهداری و حفاظت دارد.
● دسترسی به دانش جهانی:
هدف اصلی “تكنولوژی اطلاعات”[۱۲]دسترسی به دانش جهانی است كه كتابخانه ها برای رسیدن به این هدف نقش اصلی را ایفا می كنند. هندبرنامه های جاه طلبانه ای را برای رسیدن به این هدف در طی ده سال اجرا می كند. هدف اینست كه در هر مدرسه، دانشگاه و بیمارستان عمومی اینترنت در دسترس باشد [۱۳]. تكنولوژی اطلاعات درس اجباری درتمام رشته ها در سطح لیسانس می باشد و تسهیلات شبكه ای برای تمام مراكز آموزش عالی اختصاص یافته است. در حال حاضر در حدود ۸۷۳۰۹ مدرسه اعم از ابتدایئ، راهنمائی و متوسطه در هند وجود دارد كه در حدود (۸) میلیون دانش آموز در آنها ثبت نام كرده اند. ۲۲۶ دانشگاه، ۶۵۶۹دانشكده عمومی و ۱۳۵۴ دانشكده تخصصی در هند وجود دارد. دسترسی تمام این مكانها به اینترنت امری دلهره آور و ترسناك است. این فقط مشكل هند نیست بلكه در سایر كشورهای در حال توسعه نیز این مشكل وجود دارد. برای كاربرانی كه از كتابخانه دیجیتالی استفاده می كنند ضروری است كه یك كامپیوتر شخصی كه به اینترنت متصل است داشته باشند. در سال ۱۹۹۵م. برای هر ۱۰۰۰نفر در هند ۲/۱كامپیوتر شخصی وجود داشت. طبق برنامه ریزی های آینده قرار است این رقم به ۲ برسد ودر چند سال آینده این رقم به ۲۰ كامپیوتر برای هر ۱۰۰۰نفر برسد.بسیاری از این كامپیوترها ممكن است به اینترنت وصل باشند. این رقم در مقایسه با بسیاری از كشورهای در حال توسعه خیلی پائین است. در سال ۱۹۹۵م. به ازای هر ۱۰۰۰نفر در سوئیس ۳۴۸كامپیوتر شخصی، در امریكا ۳۲۸ كامپیوتر شخصی، در استرالیا ۲۷۶، دانمارك ۲۶۹، نیوزیلند ۲۲۳، هلند ۲۰۱ كامپیوتر شخصی وجود داشته است. در آسیا صرفنظر از رشد اقتصادی چشمگیر اخیر، وضعیت امیدوار كننده نمی باشد. ژاپن بالاترین تعداد كامپیوترهای شخصی را ـ ۱۵۳ كامپیوتر به ازای هر ۱۰۰۰نفر ـ دارا می باشد و بعد از آن جمهوری كره ۳/۱۰۸ ، مالزی ۳/۳۷ و تایلند ۶/۱۳ كامپیوتر شخصی به ازای هر ۱۰۰۰نفر دارند. این موقعیت و ارقام در مورد تعداد كاربران اینترنت نیز چندان امیدواركننده نمی باشد. فنلاند در بالاترین مرتبه ۱۳۹كاربر اینترنت به ازای هر ۱۰۰۰نفر بعد از آن ایسلند ۱۱۲، نروژ ۶۴، كانادا ۲/۴۱، هلند ۸/۳۸، امریكا۳۸، استرالیا ۴/۵۵، سوئیس ۵/۳۵ و بریتانیا ۶/۲۵كاربر اینترنت به ازای هر ۱۰۰۰نفر جمعیت دارا می باشند. در میان كشورهای آسیایی ژاپن ۲/۷كاربر اینترنت به ازای هر ۱۰۰۰نفر،‌ مالزی ۲ و بقیه كشورها خیلی كمتر از یك كاربر اینترنت به ازای هر ۱۰۰۰نفر جمعیت خود دارند.[۱۴]چنین واقعیتی نشان خوبی برای جهانی شدن كتابخانه های دیجیتالی نمی باشد. برطبق برنامه Action plan to IT كه توسط دولت هند به تصویب رسیده است، هند احتمالاً تا پایان سال ۲۰۰۸م. در حدود ۵میلیون كاربر اینترنت خواهد داشت.
● محدوییت های زبانی:
“لودوینگ ویتگن استین”[۱۵]می نویسد: “ محدودیت زبان من به معنای محدودیت دنیای من است.”[۱۶]اگر این حرف درست باشد پس تمام مواد نوشته شده به سایر زبانها برای ما غیرقابل استفاده و دسترسی می باشند. در حدود شش هزار زبان در دنیا وجود دارد و نزدیك به ۹۰% آنها در حال از بین رفتن می باشند. برآورد می شود كه بیش از نیمی از جمعیت جهان به یكی از پنج زبان زیر صحبت می كنند: چینی، انگلیسی، هندی، روسی، اسپانیایی.در هند به تنهایی ۱۸ زبان رسمی وجود دارد و به بیش از ۱۰۰۰لهجه و گویش در بیش از ۶۰۸۷۵۲ دهكده و روستا تكلم می شود. آیا امكان فراهم كردن مواد و منابع از تمام این زبانها در كتابخانه دیجیتالی وجود دارد؟ این امر امكان پذیر نیست مگر اینكه دانش جهانی و مواد و منابع كتابخانه های دیجیتالی به یكی از زبانهای اصلی و برگزیده در دنیا محدود شود. این چالش، استراتژی را می طلبد كه اطلاعات را به زبان خو اننده تأمین كنند. مؤسسات بین المللی بایستی در یك برنامه و با مشاركت نزدیك دولتها در هر كشور روی این موضوع كار كنند. زبان مظهر یك فرهنگ است و نگهداری هویت امری مهم و حیاتی می باشد.
● مشاركت خصوصی:
در گذشته كتابخانه ها تحت فرمان شاهان بودند و توسط اشراف حمایت می شدند. با تغییر حكومتها به شكل حكومتهای سیاسی و دمكراتیك مسئولیت كتابخانه ها بر عهده دولت قرار گرفت. بخش خصوصی و بخصوص بخش تعاونی در این كار ( مسئولیت كتابخانه ها ) هیچگونه نقشی نداشتند. كارها و فعالیتهایی كه در ارتباط با كتابخانه ها انجام می گرفت صرفاً در ارتباط با علایق شخصی بود و هیچگونه ارتباطی با كتابخانه ها نداشت.اكنون بخش خصوصی ـ بخصوص در كشورهای توسعه یافته كه پایه واساس تجهیزات اینترنتی محسوب می شوند ـ هم از لحاظ پشتیبانی مالی و هم از لحاظ تأمین مواد نقش مهمی را ایفا می كنند. بزرگترین تهیه كنندگان تكنولوژی كامپیوتر قادر خواهند بود كه چنین صنایعی را در كشورهای در حال توسعه نیز به وجود آورند.كشورهای در حال توسعه می توانند برای جلب حمایت تهیه كنندگان تكنولوژی كامپیوتر، یكسری محركهایی را ارائه نمایند مانند كم كردن مالیات، كمكهای دولتی در سرمایه گذاری و….. این امر انگیزه كافی برای مشاركت بخش تعاونی كشورهای توسعه یافته در توسعه و تولید كالاها ایجاد می كند. این به تنهایی موجب كاهش هزینه كالاهای مورد نیاز برای ایجاد كتابخانه دیجیتالی می شود.هند از این نظر این مزیت را دارد كه به اندازه كافی تكنیسین های كامپیوتر و متخصصین نرم افزار در اختیار دارد. با این وجود گرایش هایی به سمت سایر جنبه ها نیز به وجود آمده است مثلاً تأمین بدون وقفه نیروی برق یا توسعه سیستم های ارتباط از راه دور. نهمین برنامه دولت هند به این دو جنبه حیاتی اولویت می دهد.حدود یكسال بعد از معرفی برنامه “ دانش برای همه”[۱۷]توسط دولت هند، بیشتر مراكز تلفن عمومی در كلان شهرها مجهز به تسهیلات اینترنت شدند. هزینه به عنوان یك مانع در گسترش و بهره برداری ا ز تكنولوژی اینترنت محسوب می شود. اما هنوز تكنولوژی اینترنت به مناطق روستایی نرسیده است. این امر به دو دلیل است:
۱) فقدان مواد و منابع به زبانهای محلی
۲) گران بودن تجهیزات اینترنتی.
در این رابطه بخش خصوصی دو نرم افزار در زمینه زبانهای محلی منطقه های Kanada و ‍Telgue تولید كرده است. در حال حاضر در هند در حدود ۲۱۰ دستگاه تلویزیون برای هر ۱۰۰۰نفر وجود دارد و شبكه های كابلی نیز در دسترس همگان می باشند. امكان استفاده از تلویزیونها برای دسترسی به اینترنت در دست تحقیق و بررسی است. موفقیت دراین زمینه سبب می شود كه هر وسیله خانگی به عنوان بخشی از سیستم یك كتابخانه دیجیتالی محسوب شود. همچنین این امر سبب می شود كه بخش خصوصی بتواند آسانتر در تبلیغ و به كار گیری خدمات كتابخانه دیجیتالی شركت كند. دولت منطقه Tamil Nadu پیشنهاد كرده است كه ۱۳ هزار جامعه عمومی اینترنت به منظور دسترسی آسان به تكنولوژی كامپیوتر و اینترنت در سرتاسر انی ایالت تأسیس شود. این طرح با مشاركت و همكاری یك شركت تجاری هندی با شركت World Tel در انگلیس تحقق خواهد یافت. در سال آینده در حدود ۱۵۰۰ مركز اینترنتی در هند تأسیس خواهد گردید. همچنین تأسیس ۱۲۰۰۰ مركز اینترنت در طی سه سال آینده در دستور كار قرار دارد. این مراكز علاوه بر آن كه به عنوان مراكز اطلاعاتی عمل می كنند انتظار می رود كه در راه اندازی آنها به طور مستقیم و غیر مستقیم فرصت های شغلی و استخدامی برای ۱۵۰ هزار نفر به وجود آید.
● رشد خود جوش:
كتابخانه ها بخصوص در كشورهای در حال توسعه در وهله اول به كمك های مالی دولتی متكی هستند. بحران مالی بر تمامی قسمت های كتابخانه تأثیر می گذارد. بیشترین مشكل به خاطر افزایش هزینه كتاب و مجله در كشورهای توسعه یافته و كاهش ارزش پول رایج در كشورهای در حال توسعه در بازار جهانی است. افزایش دوره ای هزینه های مربوط به حمل بار مشكل تخصیص بودجه اندك را تشدید می كند. بیشتر كتابخانه های عمومی و سازمانی فاقد كارمند كافی هستند. واضح است كه تكیه صرف بر روی منابع مالی دولتی نمی تواند موجب رشد خود جوش گردد. در این شرایط ما بایستی راههایی را جستجو كنیم كه موجب ایجاد درآمد و كاهش وابستگی به منابع مالی دولت باشد. در مورد جهانی شدن این مسأله اهمیت بیشتری پیدا می كند. بنابراین لازم است كه به اندازه كافی فكر كنیم و منابعی را برای تأمین هزینه نگهداری كتابخانه های دیجیتالی پیدا كنیم.علاوه بر هزینه هایی كه از كاربران می گیریم بایستی راههای درآمد زای دیگری را نیر پیدا كنیم. در این زمینه توجه كافی در پیدا كردن حوزه های درآمد زایی شامل تأسیس مركز بزرگ و مؤسسات وام دهنده و شركت در سهام نشده است. همچنین مشاركت در شركت های تجاری و مؤسسات مالی بین المللی بایستی مورد توجه قرار گیرد. برای شركت های تجاری بایستی مالیات وضع شود مشروط بر آنكه قسمتی از سود ناشی از این مالیات صرف توسعه و پیشرفت كتابخانه های دیجیتالی شود. مؤسسات مالی بین المللی و محلی اغلب وام های بدون بهره را برای تبلیغ و تشویق كتابخانه های دیجیتالی ارائه می كنند.● جلوگیری از استفاده غیر مجاز:
رشد به تنهایی كافی نیست. كتابدار تمام فعالیت های سیستم كتابخانه را مانند یك ژنرال تأمین می كند. دولت ها به منظور جلوگیری از سوء استفاده و دزدی اطلاعات بایستی قوانین و روشهای مناسبی را وضع و اجرا كنند. به منظور راحتی كاربران ذی صلاح باید سیستم های تصفیه كننده مورد استفاده قرار گیرند. تولید اطلاعات دارای مالكیت معنوی است (ترو،۱۹۹۷)[۱۸]. حمایت از حقوق مالكیت معنوی و مطالب محرمانه دو حوزه ای هستند كه سازمان جهانی مالكیت معنوی به طور جدی با آن مواجهه می باشد. در دسامبر سال ۱۹۹۶م. كنفرانس دیپلماتیك[۱۹]دو عهدنامه منعقد كرد: عهدنامه WIPO در زمینه حق مؤلف و عهدنامه WIPO در زمینه اجرا و ضبط صدا.[۲۰]عهدنامه حق مؤلف اولین بار در صد سال قبل در شهر برن منعقد گردید. این عهدنامه در زمینه انتقال اطلاعات به صورت دیجیتالی و توزیع اطلاعات متون ادبی و آثار هنری و زیباشناختی بود ـ آثار تاریخی به طور سنتی محافظت و نگهداری می شدند. دومین عهدنامه در زمینه اجرا و ضبط صدا بود كه تطابق و هماهنگی تولیدات را به منظور اولین تلاش جهانی برای جلب حمایت از بهره برداری صفحات صوتی ـ ضبط صدا، شامل می شد. به منظور حمایت از حقوق مالكیت معنوی، “ بروس لهمان” [۲۱] مسئول اداره پروانه ثبت اختراعات و نشانه های تجاری در امریكا،‌ اینگونه اظهارنظر كرده است: ما اكنون تنها در آغاز توسعه تجارت الكترونیكی بین المللی و اینترنت هستیم. نیروی بالقوه عظیمی در زمینه رشد و ایجاد تكنولوژی های جدید مورد استفاده قرار نگرفته است كه به صراحت می توان گفت دلیل آن ناكافی بودن حمایت های جهانی از حقوق معنوی است. یكی از عمده ترین تنش های تجارت بین المللی در زمینه مالكیت معنوی می باشد.
دلیل این امر سرقت های گسترده ای است كه انجام می شود. هر فرد حقیقی در جهان به نحوی در صنعت اطلاعات درگیر می باشد چه به صورت تولید كننده و چه به صورت مصرف كننده اطلاعات. بنابراین ما بایستی یك سیستم مشروع و قانونی جهانی داشته باشیم كه از منابع الكترونیكی و دیجیتالی حمایت كند و عملكرد مناسبی را بدون فشار بازار برای ما فراهم كند.این امر تنها در صورتی امكان پذیر است كه قوانین مالكیت معنوی مورد حمایت قرار گیرند. اما محیط جدید شبكه دیجیتالی جهانی مشكلات خاصی را برای سیستم سنتی حق تألیف به وجود آورده است. یكی از این مشكلات مرزهای ملی است كه در دنیای دیجیتالی بی معنی می باشد. برای یك كشور كه ادعا می كند كه هرگونه كنترل ملی بر روی تولیدات خود دارد و یا اینكه از حقوق مالكیت معنوی آثاری كه توسط این كشور تولید شده است حمایت می كند، تشخیص اینكه آیا اثری از یك نویسنده در اینترنت توزیع شده است، كار مشكل و اغلب غیر ممكنی می باشد.با ظهور آنچه انقلاب صنعتی سوم خوانده می شود مهارت و دانش منبعی قابل نگهداری می باشد كه در دراز مدت سودمندی رقابتی دارد. در اقتصاد جهانی یك سیستم جهانی حقوق مالكیت معنوی نیز مورد نیاز است. از آنجا كه كتابخانه و صنعت اطلاع رسانی تنها كانالهای توزیع اطلاعات محسوب می شوند.، برای مقابله با تخطی هر فردی كه به عنوان كاربر محسوب می شوند مسئولیت مشتركی را دارند.
● كم كردن شكاف تكنولوژیكی:
قبول سریع تكنولوژی سریع برای موفقیت امری حیاتی محسوب می شود. ارتباط تحول الكترونیكی با پیشرفت ارتباطات ما را مجبور می كند كه به فراتر از امروز بنگریم و برای فردا آماده شویم. تغییر مواد چاپی به شكل دیجیتالی كار مشكلی خواهد بود. در این هزاره جدید ما بایستی فاصله بین مدارك چاپی با دیجیتالی، مدارك كتابخانه ها با دانش پایه كتابخانه ها، متخصصین IT با متخصصین اطلاع رسانی و جستجوگران با تولید كنندگان اطلات را كم كنیم.قبول تكنولوژی یك چیز است و رشد آن چیز دیگری می باشد. این دو گانگی از خود موضوع است. به منظور تشویق و تبلیغ ارتقاء مداوم كتابخانه های دیجیتالی، هر كشوری باید كمیته هماهنگ كننده ای را برای تأثیر گذاشتن بر مؤسسات مختلف ـ به خصوص افرادی كه در زمینه كامپیوتر و ارتباط از راه دور فعالیت می كنند ـ تأسیس كند.هند ـ بخصوص ـ به دلیل اینكه تكنولوژی تمام اعصار و دوران ها را مورد استفاده قرار می دهد، به یك تغییر شكل كامل در سیاست اطلاع رسانی خود به منظور هموار كردن مسیر برای ایجاد كتابخانه های دیجیتالی، نیاز دارد.واقعیت های جهانی جدید در ارتباط با تكنولوژی ارتباطات، نظم سیاسی و فرهنگ ها بایستی مورد توجه قرار گیرند.شكی نیست كه تكنولوژی، تمام مردم جهان را در كنار هم قرار می دهد. اما به طور اساسی بسیاری عوامل فرهنگی مردم را تقسیم و جدا می كند. تنش موجود در بین كشورهای قوی و ضعیف از نظر تكنولوژی هم اكنون فشارهای سیاسی را در جهان به وجود آورده است، كه موجب به خطر افتادن نظم و صلح جهانی در قرن ۲۱ می باشد.

پانوشتها:
[۱]. Samuel Johnson
[۲]. Cohen, J.M. and Cohen, M.J. (۱۹۶۰), The Penguin Dictionary of Quotations, Penguin Books, Harmondsworth.
[۳]. Dian Crawford
[۴]. Kaul, H.K. (۱۹۹۸), Library Resource Sharing and Networks, Virgo, New Delhi.
[۵]. On line
[۶]. Off line
[۷]. WWW
[۸]. EDI
[۹]. Kaul, H.K. (۱۹۹۸), Library Resource Sharing and Networks, Virgo, New Delhi.
[۱۰] . Ackerman
[۱۱] . Fielding
[۱۲] . IT
[۱۳] . Ninth Five Year Plan Report, ۱۹۹۷-۲۰۰۲, pp. ۱۰۰-۴۴)
[۱۴] . Human Development Report (۱۹۹۸), Oxford University Press, New Delhi.
[۱۵] . Ludwing Wittgen Stein
[۱۶]. Hutchinson Encyclopedia (۱۹۹۷), Helicon, London. Kaul, H.K. (۱۹۹۸), Library Resource Sharing and Networks, Virgo, New Delhi.
[۱۷] Action Plan for Knowledge for All
[۱۸] Thurow, L.C. (۱۹۹۷), ``Needed: a new system of intellectual property rights’’, Harvard Business Review, September-October, pp. ۹۵-۱۰۳.
[۱۹] Diolomatic
[۲۰] Performances and Phonogrames
[۲۱] Bruse Lehman
منبع:
*Sharma, R.K. and Vishwanathan, K.R. Digital libraries: development and challenges
Library Review, ۲۰۰۱, vol. ۵۰, no. ۱, pp. ۱۰-۱۶(۷)
The research register for this journal is available at http://www.mcbup.com/research_registers
The current issue and full text archive of this journal is available at http://www.emerald-library.com/ft
متن اصلی درسایت مركز
نویسنده: R.K Sharma and K.R Vishwanathan
ترجمه: مریم صابری
دانشجوی كارشناسی ارشد دانشگاه شهید چمران اهواز

منبع : نما مجله الکترونیکی پژوهشگاه اطلاعات و مدارک علمی ایران