صورت فلکی جوزا

صورت فلکی جوزا یا دو پیکر از صورت فلکی منطقع البروجی است که خورشید در تیرماه در آن قرار دارد. بنابراین بهترین زمان برای دیدن این صورت فلکی ، فصل زمستان است.جوزا بین میل های ۱۰+ و ۳۵+ و بعدهایh ۶ و m۱۰ h ۸ قرار گرفته است و مساحتی حدود ۵۱۴ درجه ی مربع را در بر می گیرد. جوزا دارای ۱۳ ستاره ی پرنورتر از قدر ۴ است. &#۹۴۵;-جوزا ) کاستور یا راس التوام المقدم) و &#۹۴۶;- جوزا ( پلوکس یا راس التوام الموخر) ستاره های پرنور این صورت فلکی و نمایانگر سرهای دو پیگر می باشند. &#۹۴۵;-جوزا بر خلاف نامش درخشان ترین ستاره ی جوزا نیست و از &#۹۴۶;- جوزا کم نورتر است. بنابراین این احتمال وجود دارد که در زمان های دور کاستور پرنورتر از پلوکس بوده باشد.
●اجرام ستار های و غیرستاره ای :
پلوکس پرنورترین ستاره ی جوزا و هفدهمین ستاره ی پرنور آسمان از قدر ۱/۱۴ بوده و رده ی طیفی K۰ قرار دارد و حدود ۳۶ سال نوری با ما فاصله دارد. کاستور منظومه از ۴ ستاره است که مولفه ی پرنورتر از قدر ۵۸/۱و از رده طیفی A۰ می باشد و در فاصله ای حدود ۴۶ سال نوری از ما قرار دارد. با تلسکوپی کوچک دو همدم دیگر که ستاره هایی آبی-سفید و از قدرهای ۱/۹ و ۲/۹ می باشند ، تفکیک می شوند. مولفه ی دیگر از قدر ۸/۸ است. مولفه ی AB دارای جدایی زاویه ای ۲/۵ ثانیه قوسی و زاویه ی موقعیت ۸۸ درجه و مولفه ی AC دارای جدایی زاویه ای ۷۲/۵ ثانیه قوسی و زاویه ی موقعیت ۱۶۴ درجه می باشد. از معروفترین متغیرهای جوزا می توان اتا-جوزا و زتا-جوزا اشاره کرد. اتا-جوزا متغیرهای نیمه منظم است که روشنایی آن در یک دوره ۲۳۰ روزه از قدر ۳/۲ تا ۳/۹ تغییر می کند.
این ستاره یک غول سرخ با رده طیفی M۳ و در فاصله ۱۸۶ سال نوری می باشد. در تلسکوپ های متوسط ف مولفه از قدر ۸/۸ را می توان در کنار آن مشاهده کرد. جدایی زاویه ای آن ها ۱/۴ ثانیه قوسی و زاویه موقعیتشان ۲۶۶ درجه می باشد. زتا- جوزا یک متغیر قیفاووسی با دوره تناوب ۱۰/۱۵ روزه است که روشنایی آن بین قدرهای ۳/۷ تا ۴/۱ تغییر می کند. این ستاره از رده طیفی G۰ بوده و در فاصله ۷۵ سال نوری قرار دارد. زتا-جوزا ، دارای دو مولفه از قدر های ۸ و ۱۰/۵ است که مولفه ی اول با ستاره ی پرنورتر جدایی زاویه ای ۸۷ ثانیه قوسی و زاویه موقعیت ۸۴ درجه و مولف دوم با ستاره پرنورتر جدایی زاویه ای ۹۶/۵ ثانیه قوسی و زاویه موقعیت ۳۵۰ درجه تشکیل می دهد. ستاره R-جوزا ، متغیری میرا گونه است که در یک دوره ی ۳۶۹/۸ روز بین قدر های ۶ تا ۱۴ تغییر می کند. بنابراین برای بررسی تغییرات آن به تلسکوپی نسبتا” بزرگ نیازمندیم. ستاره ۳۸-جوزا نیز از ستاره های دوگانه این صورت فلکی است که از دو مولفه با جدایی زاویه ای ۷ ثانیه قوسی و زاویه ی موقعیت ۱۴۷ درجه تشکیل شده است. مولفه ی پرنورتر از قدر ۷/۴ و مولفه ی کم نورتر از قدر ۷/۷ می باشد که در بزرگنمایی های کوچک نیز قابل تفکیک است. نو- جوزا ستاره ی دوگانه ی دیگری است که از دو مولفه با قدر ۴/۱۵ و ۸/۷ ، جدایی زاویه ای ۱۱۲/۵ ثانیه قوسی و زاویه موقعیت ۳۲۹ درجه تشکیل شده است. همدم پرنورتر از رده طیفی B۷ قرار دارد. از دوتایی های دیگر این صورت فلکی می توان به مو-جوزا ، دلتا-جوزا و کاپا- جوزا اشاره کرد.
●NGC ۲۳۹۲
این سحابی سیاره نما به سحابی« اسکیمو » مشهور است. در تلسکوپ های کوچک به صورت قرصی آبی-سبز دیده می شود. اما با تلسکوپ های بزرگ می توان چهره ی یک اسکیمو را با صورت خندان تشخیص داد. این سحابی از قدر مجموع ۱۰ با ستاره ای مرکزی از قدر ۱۰/۵ و در فاصله حدود ۳۰۰ سال نوری از ما قرار گرفته است. ابعاد ظاهری آن ۱۳*۴۴ ثانیه قوسی و قطر واقعی آن تقریبا" ۳۶۰۰۰ واحد نجومی است.
●M۳۵ ( NGC ۲۱۶۸ )
این خوشه باز در سال ۱۷۴۵-۴۶ میلادی به وسیله ی فلیپ لویی دی چساوکس و نیز در سال ۱۷۵۰ میلادی به طور مستقل به وسیله جان بویس کشف شد. این خوشه از چند صد ستاره تشکیل شده که حدود ۱۲۰ ستاره ی آن ÷رنورتر از قدر ۱۳ می باشند.قدر مجموع این خوشه ۳/۵ است و در شرایط مساعد، به دور از شهرهای بزرگ به صورت لک ی مه آلودی با چشم غیرمسلح دیده می شود. گستردگی ظاهری این خوشه ۲۸ دقیقه ی قوس بوده و فاصله ای حدود ۲۷۰۰ تا ۲۸۰۰ سال نوری از ما دارد. خوشه میان سال M۳۵ با عمر حدود ۱۰۰ میلیون سال است و شامل ستارگانی از رده طیفی B۳ است. این خوشه با سرعت ۵ کیلومتر بر ثانیه به ما نزدیک می شود. پیدا کردن M۳۵ در اسمان ساده است. این خوشه ی باز در نزدیکی اتا-جوزا (پای نیمه شرقی دوپیکر) قرار دارد. بیشتر ستارگان قدر هشتم ان به وسیله دوربین دوچشمی یا تلسکوپ های کوچک از هم تفکیک می شوند. برای رصد تلسکوپی آن بهتر است از بزرگنمایی های کم استفاده شود، تا همه ی خوشه در میدان دید قرار گیرد.
●NGC ۲۱۵۸
این خوشه ی باز تنها در فاصله ی ۱۵دقیقه ی قوسی در جنوب غربی M۳۵ واقع است. اگر با تلسکوپ ۴ اینچی بازتابی یا دوربین دوچشمی قوی به M۳۵ نگاه کنید. خوشه ی کوچک و کم نور NGC ۲۱۵۸ را به صورت یک برآمدگی زایده مانند در جنوب غرب آن می بینید. قدر مجموع این خوشه حدود ۵/۶ و گستردگی ظاهری آن حدود ۵ دقیقه ی قوسی است.
NGC ۲۱۵۸ نسبت به M۳۵ از ستاره های بیشتر و فشرده تری تشکیل شده است. بیش از ۱۰ مرتبه از M۳۵ مسن تر است وبیش از ۵ بار دورتر از ان یعنی در فاصله ی ۱۶۰۰۰ سال نوری قرار گرفته است. بنابراین این دو خوشه هیچ ارتباط فیزیکی با هم ندارند و فقط در یک خط دید واقع شده اند. بیشتر ستاره های NGC ۲۱۵۸ زرد رنگ هستند. با این ویژگی این خوشه بسیار شبیه به خوشه های کروی است.
●IC ۲۱۵۷
خوشه ی بازی است که در فاصله ی حدود ۵۰ دقیقه قوسی ، غرب M۳۵ قرار دارد. قدر مجموع این خوشه ۸/۴ و گستردگی ظاهری آن ۸ دقیقه قوسی است. از نظر اندازه و روشنایی شبیه NGC ۲۱۵۸ می باشد. اما از ستاره های کمتر و پراکنده تری تشکیل شده است. بعضی ستاره های آن بسیار داغ و جوان هستند. در اپتیک هایی با میدان دید باز می توان هر سه خوشه M۳۵ ، NGC ۲۱۵۸ و IC ۲۱۵۷ را در یک میدان دید ۱/۵ درجه ای مشاهده کرد. خوشه های باز دیگری نیز در جوزا وجود دارد که رصد آنها نیازمند اپتیک های بزرگ است از جمله NGC ۲۳۹۵ ، NGC ۲۳۵۵ ، NGC ۲۲۶۶ ، NGC ۲۱۲۹ و NGC ۲۱۶۹ را می توان نام برد.
●بارش شهابی جوزایی
این بارش شهابی یکی از سه بارش بزرگ سال است. (در کنار بارش های شهابی برساووشی و اسدی ) که ویژگی های خاص و بسیار زیبایی دارد. دوره ی اوج بارش ۱۶تا ۲۵ آذر و اوج آن ۲۲-۲۳ آذر است. بیشتر شهابهای آن سفیدند و با سرعتی نسبتا" کم ( ۳۵ کیلومتر بر ثانیه) دیده می شوند. کانون این بارش در حدود ۲ درجه شمال شرقی کاستور قرار دارد و هنگام اوج بارش تقریبا" در قابل خورشید می باشد و این موجب می شود که کانون بارش در تمام شب بالای افق باشد. اوج بارش حدود یک روز به طول می انجامد. منشاء این بارش شهابی برخلاف بارش های دیگر یک دنباله دار نیست بلکه سیارکی با نام ۱۹۸۳ TB (فایتون ۳۲۰۰) است که به وسطله سیمون گرین و جان دیویس با استفاده از داده های ماهواره فروسرخ IRAS کشف شد. به نظر می رسد این سیارک دنباله داری مرده باشد. بارش شهابی رو-جوزایی بارش دیگری است که در دی ماه اتفاق می افتد و دارای دو اوج در ۱۸ دی و ۱ بهمن است.

آرش نبی زاده

منبع : فصلنامه شباهنگ