درباره تصویر سازی های ممیز بر چهره موسیقیدانان ایران

نارنجی مثل خزان
این خزان همچون آن تصنیف بر چهره بدیع زاده نشسته است. در زمینه ای به رنگ نارنجی. آوازخوان سرش را پایین گرفته و با آن عینک قاب مشکی اش به بیرون از صفحه کاغذی نگاه می کند. صفحه نارنجی با یک امضای کوچک در گوشه راست آن: امضای مرتضی ممیز. جواد بدیع زاده در این تصویر انگار تازه از خواندن «خزان عشق» فارغ شده و لب فرو بسته است. با غمی به عمق همین تصنیف: شد خزان گلشن آشنایی/ بازم آتش به جان زد جدایی. ممیز چهره او را به سفارش موسسه ماهور برای سی دی تصنیف های جواد بدیع زاده طراحی کرد، در سال ۱۳۸۱ و درست ۲۳ سال بعد از مرگ خواننده. آوازخوانی که آثاری متفاوت خواند. از همین تصنیف، «مرغ بی آشیان» و «مرغ بی پر و بال» گرفته تا شعرهای نیما و ترانه های عامیانه مثل «یکی یه پول خروس» و «گل پونه، نعنا پونه». ممیز جواد بدیع زاده را در سال هایی که هر دو زنده بودند، ندیده بود. اما مثل خیلی از هم نسلان خود با ترانه هایی که او خوانده بود زندگی می کرد.تصویرسازی های ممیز بر چهره اهالی موسیقی با قمرالملوک وزیری در مجله رودکی و قبل از انقلاب شروع شد و در سال ۱۳۶۶ با همکاری با موسسه ماهور جدی تر شد. در سال ۱۳۶۷ او جلد نوار بیژن و منیژه اثر حسین دهلوی را در اولین تجربه اش با ماهور طراحی کرد که بعدها و در سال ۱۳۸۰ به جلد سی دی این اثر تبدیل شد. در این طرح سر منیژه روی سر بیژن قرار گرفته و انگار تصویر آنها بر کلاویه های پیانو نقش بسته است با رنگ هایی تند و شاد که نشان از وصال این دو دلداده بعد از کشمکش های بسیار می دهد. حسین دهلوی این اثر را در سال های ۱۳۵۳ و ۱۳۵۴بر اساس داستان معروف بیژن و منیژه در شاهنامه فردوسی در ۲۶ قسمت تصنیف کرد و در این سی دی ۱۶ قسمت از آن گنجانده شده است.ممیز ۱۳ جلد سی دی برای ماهور طراحی کرد. آثاری مربوط به موسیقیدانان قدیم ایران: علی نقی وزیری، علی اکبر شهنازی، سعید هرمزی، ابوالحسن صبا، ارسلان درگاهی و جواد بدیع زاده. آثاری از موسیقی نواحی مختلف ایران: موسیقی شمال خراسان شامل دوتار بخشی اولیا قلی یگانه، محمدحسین یگانه (داستان ابراهیم ادهم و داستان زهره و طاهر)، مقام های تربت جام شامل دوتار نظرمحمد سلیمانی و آثار موسیقیدانان معاصر: بیژن و منیژه حسین دهلوی و تار هوشنگ ظریف. محمد موسوی مدیر انتشارات ماهور می گوید: «ممیز قبل از طراحی جلد سی دی به موسیقی آن گوش می سپرد و از آن ایده می گرفت.»چهره موسیقیدانان قدیمی تر در این آثار با خطوط محو و کمرنگ طراحی شده اند با رنگ هایی که نشان از قدمت آنها و هنرشان دارد و چهره موسیقیدانان معاصر مثل هوشنگ ظریف با خطوطی واضح تر. در ویولن ابوالحسن صبا چهره نوازنده انگار از دل دیوار نگاره ها به بیرون نگاه می کند. به مخاطب خود. در پس زمینه ای به رنگ خاک و در سه تارنوازی او سه رخ هنرمند متفاوت از چهره قبلی اش است و با خطوطی واضح تر. با جدیتی که فقط می توان در صبا سراغ گرفت. موسیقیدانی که نقاش هم بود. در مدرسه کمال الملک و در جوانی آن را آموخته بود و درباره نقاشی های پیکاسو می گفت: «خوبی این کارها این است که آدم از توی یک تصویر، تصویرهای دیگری می تواند بیرون بکشد...» از تصویر صبا چه تصویری بیرون کشیده می شود؟
«من در مورد کار، هیچ گاه سلیقه ای کار نمی کنم و امر قضاوت برحسب سلیقه صحت ندارد. برعکس باید به نتایج آن کار توجه کرد. اینکه هرکاری تا چه حدی توانایی ایجاد تحول فکری و در واقع ارتقای شعوری را در جامعه دارد برای من مهم است اما کار شخص خاصی فعلاً در نظرم نیست زیرا خیلی از ایده ها در چارچوب ذهن من نیست ولی به کارهایی که مورد اقبال عمومی قرار می گیرند می توان بیشتر فکر کرد.» این را ممیز می گفت. ممیز در طراحی چهره ها از تکنیک های مختلف استفاده کرده است. در جلد مربوط به موسیقی نواحی ایران (خراسان و تربت جام) از موتیف های بومی و رنگ های خاص مربوط به آن مناطق بهره گرفته. طرح قالی های خراسانی و حیوانات و پرندگانی که به وسیله خطوط شکسته روی این قالی ها نقش می بندند، اگرچه المان های موسیقایی کمتری در آنها یافت می شود. طراح در هنر طراحی جلد آثار شاید گرافیک را بدون دخالت موسیقی به کار گرفته (البته به جز خط حاملی که غیر از آثار محلی روی بقیه جلدها ترسیم شده است). او اگرچه سعی داشته که به هر اثر قبل از شروع کار گرافیکی اش گوش بسپرد اما تاثیر این شنیده ها بر روی او هنگام کار کمتر بوده. ممیز بعد از طرح چهره آن را به دست فتوشاپ و کارهای کامپیوتری می سپرد و با مشورت مسئولان موسسه ماهور برای زمینه آن رنگی انتخاب می کرد.زمینه ای با رنگ تند در تصنیف های جواد بدیع زاده و زمینه ای بی روح برای تار هوشنگ ظریف. همچنان که خودش می گوید ظریف هیچ آشنایی با ممیز نداشته. از کنار هم رد می شدند و به هم سلامی می کردند. اما هیچ وقت با هم هم صحبت نشده اند و نوازنده گرافیست را در کنسرت هایش ندیده و به نمایشگاه آثار پوسترها و کارهای گرافیکی اش نرفته. اما او را قبول داشته و هنوز هم وقت تعریف از ممیز، پدر گرافیک ایران می نامدش. بیشتر همکاری ممیز با ماهور به همین دو سه سال اخیر بازمی گردد. زمانی که بیماری او را کم کم از پا درمی آورد و شاید دیگر حال و حوصله ای برایش نمی گذاشت. با این حال ممیز اولین کسی است که چهره موسیقیدانان ایرانی را طراحی کرده و کاری متفاوت با دیگران ارائه داده. حداقل جلد آثاری که ماهور منتشر کرده این تفاوت را نشان می دهد. این موسسه که جدی ترین شرکت تولید آثار موسیقایی محسوب می شود، از بهترین گرافیست ایران دعوت به همکاری کرده و معلوم است که نتیجه کار سرسری از آب درنمی آید. مثل بقیه جلد آثار موسیقایی که می بینیم: کلاژی از همه چیز که نهایتاً هیچ تصویری را در ذهن ثبت نمی کند، چرا که اندیشه ای پشت آن وجود ندارد. به غیر از جلد بیژن و منیژه که برای نوار طراحی شد، بقیه در سال ۱۳۸۰ تا ۱۳۸۳ طراحی شده اند و آخرین آنها آثار ارکستری از استاد علی نقی وزیری است که ممیز از پشت نگاه او روحیه نظامی گری اش را به خوبی تصویر کرده. پدر موسیقی نوین ایران. حالا ممیز در امضاهایش زندگی می کند. پشت پیشخوان نوارفروشی ها و سی دی فروشی ها و کنار چهره بزرگان موسیقی ایران. گاهی به رنگ قهوه ای، گاهی آبی و گاهی سبز. کافی است با دقت نگاهی به چهره ابوالحسن صبا که انگار از دل اعصار به شما خیره شده بیندازید تا ممیز را روی خطوط چهره او ببینید. در خطوط چهره تک تک درگذشتگان و زندگان که در طرح های گرافیست به حیات خود ادامه می دهند.

مرضیه رسولی

منبع : روزنامه شرق