با تکیه بر سنتی دیرپا و نگاهی نو

● به مناسبت نمایشگاه پوستر نازیلا هاشمیان
نگارخانه شاهد تعدادی از پوسترهای عاشورایی نازیلا هاشمیان را در بهمن ماه۸۵ به نمایش گذاشته است.هنر گرافیك با برخورداری توأمان از دو وجه بارز خود رسالت اش را به انجام می رساند:
الف) وجه هنری،
ب) وجه رسانه ای.
اما گرافیك به طور كلی سه گونه مختلف دارد:
۱) گرافیك هنری Graphic ART.
۲) طراحی گرافیك Graphic Design یا گرافیك تبلیغاتی.
۳) گرافیك خبری News Graphic.
بسته به نوع «پیام» می توان از قابلیت های لایتناهی گرافیك بهره برداری كرد.
هر پدیده ای را می توان از طریق «گرافیك هنری» یا Graphic Artistic تبدیل به پیام كرده و به مخاطبان ارسال كرد.
در ساز و كارهای یك اثر گرافیكی كه جنبه های هنرمندانه یا Artistic در آن غالب است، زیبایی و قواعد استه تیك نقش نخست را دارد. یعنی همه عناصر در استخدام زیبایی هستند.
گرافیك آرتیستیك بر آن است كه بر موازین طراحی تكیه كند و از آنجا كه «طراحی» فعالیتی است برای حل مشكل و روشن ساختن معنا، در گرافیك هنرمندانه، طراح با تركیب معناهای مختلف و دراماتیزه كردن هر كلمه، هر تصویر، هر فرآورده و هر رویداد كوشش می كند به ارتفاعی دست یابد كه دست و ذهن و خیالش در توازنی خلاق فعال شود.
نازیلا هاشمیان در نمایشگاه كوچك و فروتنانه اش، تعدادی پوستر با مضمون عاشورا عرضه كرده است. او با استعانت از دو عامل كاملاً متفاوت، یكی «پوستر» و دیگری «مضمون جاودانه عاشورا»، نخستین گامهای یك طراح گرافیك را در تجربه ای هنرمندانه عرضه كرده است.
تجربه اندوزی حول محور یك مضمون بلند، (به عنوان یك دوره كاری) می تواند تجارب یك طراح جوان را در مسیری رو به رشد جهت دهد.
و از آنجا كه طراحی گرافیك بیش از عرصه های «كاربردی» دیگر از قبیل معماری و طراحی صنعتی، در معرض داوری های گوناگون قرار دارد؛ ضروری است به فرایند كار خلاقه آگاهی كافی داشته باشیم.
حركت به سوی گرافیك آرتیستیك، مقدمات و ساز و برگ بسیاری می طلبد. در «گرافیك هنری»، كوچكترین خطای گرافیست در كارنامه اش ثبت می شود، در حالی كه در گرافیك تجاری و تبلیغاتی رد پای طراح در سابقه كاری اش به جا نمی ماند، به گونه ای كه او می تواند در پشت كاری كه اصلاً قابل دفاع نیست خود را پنهان كند و فقط آن كارهایی را به عنوان كارنامه حفظ كند كه مورد پسندش باشد؛ و این امر در فعالیت هنرمندانه گرافیك، تقریباً ناممكن است.
هاشمیان با برگزاری این نمایشگاه، كارنامه ای برای فعالیت هنری خود فراهم كرده تا بدین وسیله مورد ارزیابی قرار گیرد. با توجه به چنین مسائلی است كه معتقدیم جست وجو و كار خلاقه حول محور مضمون بزرگی همچون عاشورا می تواند بسترساز نوعی چالش ذهنی باشد. به طوری كه همه آگاهی، تجربه و استعداد یك طراحی را به كنش خلاق وادارد.
هاشمیان از نمادها، علامت ها و تصاویر مرسوم كه در مراسم سوگواری ماه محرم به كار می رود، در سازماندهی بصری پوسترهایش استفاده كرده است و این به معنای نوعی توسعه بخشیدن (develop) این علامت ها برای مصرف در رسانه مدرنی به نام «پوستر» به حساب می آید.
این نمادها و علامت ها برای مصرف در پوستر طراحی و تولید نشده اند، بلكه در گذر زمان و بنا بر احتیاجات جامعه و برای نصب در مساجد، تكیه ها و معابر عمومی طراحی شده اند. عناصر بصری یاد شده از ابتدای شكل گیری خود، بیشتر كاركرد out door (محیطی) داشته اند تا كاربرد محدود در فضای مسقف (indoor).
بهره گیری از این كتیبه ها وعلامت های نمادین كه تاكنون در حوزه «گرافیك سنتی» زیست مفهومی و كاركرد اجتماعی خود را با توفیق سپری كرده اند، می تواند ادراك بدیعی از یك زیبایی شناسی بكر را در اختیار گرافیست امروزی قرار دهد.
در گرافیك امروز جهان، بسیار درباره «شیوه سوئیسی» می خوانیم و می شنویم. شاید ذكر این نكته خالی از فایده نباشد، اگر بدانیم كه گرافیست های معاصر سوئیسی از مهرهایی كه در گذشته بر روی كیسه های غلات می زدند در پردازش آثار جدید خود استفاده می كنند، یا برخی گرافیست های لهستانی با استعانت از حكاكی های قرون ۱۸ و ۱۹ خود و توسعه بخشیدن به ظرفیت های زیباشناسانه آنها، ساختار نوین گرافیك خود را سرو سامان داده اند.
گفتنی است «شیوه لهستانی» در گرافیك امروز دنیا نیز از شیوه های مطرح و شناخته شده است.
راستی اگر گرافیست لهستانی یا سوئیسی به جای استفاده از منابع ملی فرهنگ خود، از منابع آمریكایی، ژاپنی یا ایرانی بهره می گرفتند، امروزه جریانی به نام شیوه سوئیسی یا شیوه لهستانی در گرافیك معاصر جهان وجود خارجی می داشت؟
طرح چنین مسائلی، این پرسش را مطرح می سازد كه چنانچه گرافیست جوان امروزی بخواهد از گنج عظیمی كه نیاكان ما و تاریخ دیرپای سرزمین ما در اختیارش قرار داده استفاده كند، باید از كجای این گنج توشه بردارد؟ از عناصر بصری آئینی (اعم از دینی یا ملی)، از كتاب آرایی، كاشی و گبه و گچ بری، از سفال و شیشه و خوشنویسی یا از گلیم و قالی و نقاشی پشت شیشه...
اگر برخی از پوسترهای هاشمیان قادرند ذهن را متمركز و نگاه را متوقف سازد، نه الزاماً به دلیل پردازش ویژه و خلاقیت قوام یافته او، بلكه بیشتر به خاطر بازآفرینی عناصری است كه او هوشمندانه به كار گرفته و در تمرین خلاقه تجارب اش مورد بهره برداری قرار داده است.
گرافیست جوان امروزی با مطالعه تایخ درخشان ما در زمینه هایی همچون كتاب آرایی و سایر مظاهر هنری، فرهنگی و قومی و آئینی ، باید بتواند «شیوه ایرانی» را در گرافیك روز جهان با همت حشمت و شكوهش مستقر سازد. امری كه تاكنون تا حدودی مورد تغافل یا تساهل قرار گرفته است.

منبع : روزنامه ایران