سیگار یا سلامتی ؟

کشیدن سیگار قرنها پیش به شکل یک سرگرمی اجتماعی شروع شد. این سرگرمی هنوز پابرجاست و بصورت یک عادت (اعتیاد) درآمده است و یکی از مهمترین مصائب جهان امروز است که به شدت سلامتی افراد بشر را تهدید می کند. متخصصان بهداشت با صراحت اعلام کردند که از میان هزاران عوامل مولد خطر از همه مهلکتر دود سیگار است.
در طول یکسال در جهان ۹/۴ میلیون نفر بعلت استعمال دخانیات و عوارض بیماریهای ناشی از سیگار فوت شده اند. نزدیک به دو سوم این قربانیان متعلق به کشورهای در حال توسعه است. سیگار مسئول یک مورد از هر سه مورد ناشی از سرطان است. در بیانیه اتحادیه جهانی کنترل استعمال دخانیات آمده است اگر الگوی جاری استعمال دخانیات ادامه یابد در قرن بیست و یکم شاهد یک میلیارد مورد مرگ ناشی از ابتلا به بیماریهای مرتبط با دخانیات خواهیم بود که این میزان در مقایسه با ۱۰۰ میلیون مرگ ناشی از مصرف دخانیات در قرن بیستم قابل توجه و تأمل است.
در حال حاضر حدود یک میلیارد نفر از مردم جهان معتاد به دخانیات هستند. تماس با دود تحمیلی سیگار عامل مخاطرات قابل توجه ابتلا به سرطان و تهدید سلامت عمومی است و حدود ۷۰۰ میلیون کودک ف به عبارتی یعنی از کودکان جهان در خانه های آلوده به دود سیگار زندگی میکنند.
بر اساس اعلام بانک جهانی سالیانه دویست میلیارد دلار صرف درمان بیماریهای ناشی از استعمال دخانیات در جهان میگردد. در ایران حدود ۹ میلیون نفر معتاد به سیگار وجود دارد. اگر هر فرد روزانه حداقل ۳۰۰ تومان صرف خریداری سیگار نماید ، مبلغی معادل دو میلیارد و هفتصد میلیون تومان در روز نابود میگردد. حدود یک سوم از عوامل بروز آتش سوزی در شهر تهران ناشی از استعمال دخانیات می باشد.
کشورهای صنعتی با به تصویب رساندن قوانین و مقررات خاص و با کمک آموزش بهداشت توانسته اند تعداد سیگاریها را کاهش دهند ولی در کشورهای در حال توسعه تعداد آنها همچنان رو به افزایش است. تقریباً نیمی از افرادی که کشیدن سیگار را از نوجوانی شروع می کنند آنرا مرتب ادامه می دهند سرانجام قربانی عمل نادرست خود خواهند شد و از پا در خواهند آمد. بسیاری از این افراد لزوماً سیگاری قهار نیستند اما به احتمال قوی در دوران نوجوانی با دود سیگار آشنایی پیدا کرده اند.
هر چند در کشورهای اسلامی بر پایه اعتقادات مذهبی مردم اقداماتی در جهت تقبیح سیگار کشیدن ، صورت گرفته است اما در بسیاری از این کشورها قوانین جدی و محکمی علیه استعمال دخانیات وضع نگردیده و حتی دیده شده است که در بعضی از این ممالک ، شرکتهای سازنده و فروشنده سیگار با حیله های مختلف قوانین مقررات مربوط به تبلیغ و فروش سیگار را نقض کرده و به کار خود ادامه می دهند.
● عواملی که در شروع مصرف دخانیات مؤثرند :
عللی که سبب شروع به مصرف دخانیات می شود بسیار پیچیده است و موضوعی نیست که بتوان به سادگی تمام ابعاد آنرا بیان کرد. این عوامل که متفاوت هم هستند به شرح زیر می باشند .
۱) تأثیر والدین و اعضای خانواده
۲)تأثیر همکلاس یا هم جنس یا هم سن
۳) انتظار بلوغ
در یک بررسی مشخص شده است که در بین نوجوانانی که دخانیات مصرف می کنند ۲۲ درصد آنها دارای مادران سیگاری بوده اند و ۴۳ درصد آنان برادر یا خواهر بزرگتر داشته اند که معتاد به دخانیات بوده اند در حالیکه این آمار در شرایط معمولی در حدود ۲ درصد میباشد. عامل مهم دیگری که بزرگترین تأثیر را در شروع مصرف دخانیات دارد اثر دوست و رفیق و همسن می باشد.
در یک بررسی آماری ۵۶ درصد افراد سیگاری دارای دوستان و همکلاسان معتاد به دخانیات بوده اند سن متوسطی که جوانان برای اولین بار شروع به کشیدن سیگار می نماید در حدود ۱۲ سالگی بوده است و این سن در اطراف سن بلوغ و نقطه بحرانی برای شروع اعتیاد میباشد. علت اینکه جوانان در سنین بلوغ به دخانیات معتاد می شوند آن است که با کشیدن سیگار احساس بزرگی و برتری بر دیگران میکنند. مطابق بعضی از مطالعات استعداد اعتیاد به سیگار یک منشاء روانی مشخص دارد.
● عوامل زیانبار موجود در دود دخانیات :
موادی که در دود دخانیات وجود دارد از نظر اثرات نامطلوب بر روی موجود زنده به ترتیب زیر تقسیم میشوند :
۱) مواد سرطانزا که خود به دو گروه تقسیم می شوند :
▪ موادی که شروع کننده و ایجاد کننده سرطانهای مختلف می باشند. (کارسینوژن)
▪ موادی که سبب تولید سرطان نمی شوند ولی سبب تسریع در ایجاد سرطان بوسیله مواد سرطانزای دیگر می شوند (کوکارسینوژن) مثل فنلها ، اسیدهای چرب و اسیدهای چرب آزاد
۲) مواد محرک : سبب تحریک دستگاه تنفس و سبب ترشح موکوس (ترشحات چسبناک) از مخاط برنشها
۳) موادی که در روی سیستم عصبی ، قلب و عروق و بافتهای دیگر اثر می کنند مثل نیکوتین. همچنین موجب وقفه عمل شریانهای داخل برنشها می شوند.
۴) موادی که نقل و انتقالات اکسیژن و استفاده بافتها از اکسیژن را مختل می نمایند.
مثل مونوکسید کربن ، انواع کاغذهای سیگار در سرعت سوختن توتون تأثیر دارند. کاغذهایی که حاوی سولفات آمونیوم هستند سرعت و توانایی بیشتری به سوختن توتون میدهند.
از سوختن هر سیگار معمولی در حدود ۵۰۰ میلی گرم دود از جریان اصلی سیگار خارج میشود که ۹۲درصد آن به شکل فاز گازی و ۸ درصد آن شکل فاز ذرات می باشد.
درجه حرارت در قسمت دهانی ۳۰ درجه و در ناحیه آتش سیگار در حدود ۹۰۰ درجه سانتیگراد می باشد. در این حرارت زیاد بعضی از مواد تجزیه شده و مواد جدیدی بوجود می آیند.
▪ مهمترین موادی که در فاز گازی در دود دخانیات ایجاد میشود به شرح زیر است :
ـ مونوکسید کربن
ـ دی اکسید کربن
ـ اکسیدهای نیتروژن
ـ آمونیاک
ـ نیتروزامین
ـ سیاناید
ـ آلدئید
ـ استالدهید
ـ کروزول
ـ آمفتول
ـ کتون
● عوارض زیانبار مونوکسید کربن :
گازی است بی رنگ ، بدون بود و غیرقابل انفجار و فوق العاده سمی که اثرات سمی آن به شرح زیر می باشد:
۱) ترکیب با هموگلوبین خون (۲۷ برابر بیشتر از اکسیژن) در نتیجه به میزان ۲۷ برابر سطح اکسیژن رسانی هموگلوبین خون را کاهش میدهد.
۲) عدم تأمین اکسیژن : بطور کاذب خونسازی در بدن را تحریک می نماید. خون غلیظ شده و سبب کندی جریان خون و در بعضی از موارد باعث انسداد جریان خون میشود.
۳) مانع استفاده عضله قلب از اکسیژن جاری در خون می شود.
۴) سبب خرابی سلولهای پوستی دیواره عروق شده و قابلیت نفوذپذیری دیواره رگ را نسبت به چربیها افزایش میدهد.
عوارض کاهش اکسیژن برای دو عضو قلب و مغز بسیار شدید می باشد. اختلال در این اعضاء باعث اختلال در اعمال حیاتی سایر اعضای بدن میگردد.
● مهمترین موادی که در ذرات دود دخانیات وجود دارند به شرح زیر می باشند :
▪ ذرات موجود در دود توتون سیگار : جسمی است قهوه ای رنگ تیره و شبیه قیر که به تار توتون یا توتون متراکم شده معروف است. این توده متراکم از نیکوتین ، آب ، فورفورال هیدروکربورهای پلی سیکلیک آروماتیک ، آمینهای آروماتیک ، یونهای فلزی و مواد رادیواکتیو مثل پولوتونیوم و فلزات سمی نظیر سرب ، نیکل و کادمیوم تشکیل شده است. در اینجا به طور نمونه به نیکوتین اشاره ای میشود.
با توجه به اظهار نظرهای اخیر کارشناسان مبنی بر اینکه نیکوتین باعث اعتیاد میشود می توان رسماً اعلام کرد که سیگار ماده ای اعتیاد آور است و این نظریه مورد تأیید سازمانهای معتبر بین المللی قرار گرفته است. واکنشهای شیمیایی نیکوتین مشابه همان واکنشهایی است که هروئین یا کوکائین در بدن افراد معتاد بوجود می آورد. مطالعات اخیر مراکز علمی بر این نکته تأکید دارد که نیکوتین یک ماده راهگشا است.
یعنی اعتیاد به سیگار مقدمه اعتیاد به سایر مواد مخدر را بهمراه دارد. در بررسیهای اخیر مشخص شده است که ۶۵ درصد از مصرف کنندگان کوکائین قبلاً سیگار می کشیده اند. اثر نیکوتین با جذب ۵۰ تا ۶۰ میلی گرم آن حاصل میشود ولی هنگامیکه این ماده بصورت دود سیگار مصرف می شود ۲ میلی گرم آن می تواند خطرناک باشد!
نیکوتین برای افراد معتاد باعث افزایش هوشیاری می گردد. به عبارت دیگر اشخاص معتاد در صورت عدم استفاده از نیکوتین سطح بیداری مناسب را برای انجام کار نخواهند داشت.
اثرات نیکوتین بستگی به شخصیت افراد داشته و در افراد با شخصیتهای متفاوت اثرات نیکوتین فرق خواهد کرد. بطور کلی در بین افراد معتاد به دخانیات و آنهایی که دخانیات مصرف نمی کنند اختلاف فاحشی از نقطه نظر شخصیتی وجود دارد. در شروع روشن کردن یک سیگار ، دود اصلی آن (آنچه به داخل ریه فرستاده میشود) دارای غلظت کمی است. با ادامه پک زدن به سیگار ، دود جریان اصلی سیگار بتدریج غلیظ تر و متراکم تر میشود. به همین دلیل افرادی که یک سیگار را تا انتها می کشند بیشتر در معرض زیانهای آن میباشند.
مصرف دخانیات علاوه بر زیانهای بهداشتی اشاره شده ، دارای زیانهای اقتصادی ، اجتماعی و سیاسی عظیمی می باشد که برای هر یک از زیانهای ذکر شده کتابها می توان نوشت.
● زیانهای دود سیگار برای افراد غیرسیگاری
دود حاصل از سوختن یک سیگار معمولی نه تنها برای شخص معتاد بلکه برای افراد غیرمعتاد هم مضر است. حدود ۹۰ درصد ذرات حاصل از سوختن توتون سیگار در ریه شخص سیگاری جذب میشود و ۱۰ درصد آن در هوا پراکنده شده و به داخل ریه دیگران وارد میشود. علاوه بر آن حدود ۶۰ درصد منوکسید کربن حاصل از سوختن سیگار به ریه فرد سیگاری ۴۰ درصد آن در فضای محیط پراکنده و باعث آلودگی افراد دیگر میشود.
مطالعات انجام شده نشان داده است که کودکان افراد سیگاری برای ابتلا به بیماریها استعداد بیشتری دارند تا اطفالی که والدین آنها سیگار نمی کشند.

دکتر علی اکبر شاطریان (اداره بهداشت نهاجا)

منبع : نشریه حکیم مهر