TRIZ چیست ؟

واژه TRIZ برگرفته شده از حروف اول كلمات در عبارت روسی زیر می‌باشد :(Teoriya Resheniya Izobrototelskikh Zadatch)كه برابر انگلیسی آن عبارت Theory of Inventive Problem Solving (با مخفف TIPS) است كه به معنای نظریه حل ابداعانه مساله می‌باشد . این دانش در سراسر جهان تحت عنوان TRIZ شناخته می‌شود و متداول شدن این نام به این علت است كه بنیانگذار آن ، دانشمند خلاقیت‌شناس روسی گنریچ سائولویچ آلتشولر (G.S. Altshuller) می‌باشد .
دانش TRIZ با نامها و عنوانهای توصیف‌گر مختلفی همانند نوآوری نظام‌یافته ، خلاقیت اختراعی ، فناوری خلاقیت و نوآوری ، روش‌شناسی اختراع ، الگوریتم اختراع ، روش‌شناسی حل مساله‌های ابداعی ، روش‌شناسی حل ابتكاری و ابداعانه مساله ، مهندسی خلاقیت و نوآوری ، روش‌شناسی خلاقیت ، خلاقیت‌شناسی اختراع ، خلاقیت‌شناسی فناوری و مواردی از این قبیل نامیده می‌شود .
دانش TRIZ می‌تواند در دامنه‌ای از یك طیف مفهومی و گستره‌ای از تعاریف قرار گیرد كه یك انتهای آن نوعی جهان‌بینی خلاق یا رویكردی جامع به علوم و فناوری و انتهای دیگر آن انواعی از ابزارهای حل خلاق مساله و فنون خلاقیت و نوآوری را شامل گردد .
آلتشولر TRIZ را تحت عنوان علم فناوری خلاقیت و نوآوری می‌داند ؛ با نتیجه‌گیری از دیدگاه آلتشولر می توان TRIZ را نوعی علم خلاقیت‌شناسی (Creatology) دانست .یكی از دانشمندان برجسته TRIZ به نام سیمون ساورانسكی این دانش را چنین تعریف كرده است :
TRIZ ، یك دانش انسانگرای مبتنی بر روش‌شناسی نظام‌یافته برای حل ابداعانه مساله است .
همچنین برخی صاحبنظران TRIZ را این چنین تعریف می‌كنند :
TRIZ عبارت است از نوعی رویكرد الگوریتمی برای حل ابداعانه مسائل فنی و فناورانه .
با توجه به عنوانهای توصیف‌گر مختلفی كه برای نامیدن TRIZ ذكر كردیم می‌توانیم به شناخت بیشتری درباره مفهوم كلی دانش TRIZ دست یابیم .
●تاریخچه دانش TRIZ به چه زمانی باز می‌گردد ؟
شالوده‌های دانش TRIZ از سال ۱۹۴۶ توسط گنریچ آلتشولر بر اساس نتایج حاصل از مطالعه اختراعات مختلف پایه‌گذاری شد .
آلتشولر كه به پدر TRIZ شهره است در سال ۱۹۲۶ در روسیه متولد گردید ؛ وی كه از همان دوران نوجوانی نسبت به ابداعات و اختراعات كنجكاوی و علاقه خاصی داشت و اولین اختراع خود را در سن چهارده سالگی انجام داد ، در اداره ثبت اختراعات مشغول به كار شد .
كار او كمك به مخترعین برای ثبت اختراعاتشان بود ؛ او در حین كار ، گاهی به حل مسائل فنی آنان كمك می‌كرد . در این دوران بود كه او دریافت حل مسائل فنی كه منجر به اختراع و نوآوری می‌شود به اصول و روشهایی فراتر از تكنیكهای خلاقیت شناخته‌شده تا آن هنگام نیاز دارد . آلتشولر در طی مطالعات خود به این نتیجه مهم رسید كه یك نظریه اختراع بایستی دارای چند ویژگی اصلی از جمله موارد زیر باشد :
۱-شامل یك فرایند گام‌به‌گام و نظام‌یافته باشد .
۲- بتواند از میان گستره‌ای از راه‌حلها ، مستقیما به بهترین راه‌حل (راه‌حل ایده‌آل یا كمال) منجر گردد .
۳- دارای ویژگی تكرارپذیری باشد .
۴- بتواند ساختاری برای دانش ابداع ارائه نماید .
آلتشولر بیش از بیست‌هزار اختراع ثبت شده (Patent) را مورد بررسی قرار داد تا متوجه شود اختراعات به عنوان مساله‌های ابداعی (یعنی مساله‌هایی كه راه‌حل آنها مشخص نیست و بایستی آن را با روشهای خلاق و ابداعی كشف نمود .) چگونه حل شده‌اند .
از بین این تعداد آلتشولر چهار‌هزار اختراع مهم و برجسته و به عبارتی راه‌حلهای خلاق و ابداعی اصلی را مورد مطالعه عمیقتر قرار داد . براساس نتایج حاصل از این نوع مطالعات خلاقیت‌شناسی تحلیلی ، آلتشولر به كشفیات بسیار مهمی دست یافت و اصول ، مفاهیم و روش های TRIZ را به عنوان یك علم نوین و بسیار باارزش به جهان ارائه نمود .
البته این خلاقیت و نوآوری فوق‌العاده مهم آلتشولر متاسفانه همانند بسیار از كشفیات و اختراعات كوچك و بزرگ تاریخ در ابتدا درك نشده و با انواع مخالفتها ، مقاومتها و بی‌مهری‌های تاسف‌برانگیز (آنچه كه در خلاقیت‌شناسی تحت عنوان اینرسی خلاقیت و نوآوری نامیده می‌شود .) مواجه شد و آلتشولر همانند بسیاری از دانشمندان و مخترعین سختیها و مرارتهای بسیار زیادی را متحمل گردید كه مطالعه آن حاكی از اراده والا و تلاش و پشتكار شگفت‌انگیز آنان است .
به دلیل بی‌توجهی‌ها و مخالفتها در آن زمان ، TRIZ نتوانست به خوبی در روسیه ایفای نقش نماید اما پس از پایان جنگ جهانی دوم و گسترش ارتباطات ، كشورهای اروپایی ، آمریكا ، ژاپن و دیگر كشورها با دانش TRIZ آشنا شده و با پی بردن به اهمیت فوق‌العاده زیاد آن بلافاصله آن را جذب كرده و ضمن بكارگیری ، در صدد رشد و توسعه آن برآمدند .
چنانكه در حال حاضر درباره TRIZ به عنوان یك دانش تخصصی تحقیقات وسیعی به عمل می‌آید و اصول و مفاهیم آن توسط بسیاری از دانشمندان ، پژوهشگران ، مدیران ، مهندسان و كارشناسان رشته‌های مختلف علمی در جهت حل مسائل و ایجاد نوآوری­ها به كار گرفته می‌شود و همچنان به سرعت در حال گسترش و تكامل است .
بزرگترین خلاقیت و نوآوری آلتشولر به عنوان یك دانشمند علوم و مهندسی ، یك دانشمند خلاقیت‌شناس و نیز به عنوان یك مخترع ، خلاقیت و نوآوری او درباره خود موضوع خلاقیت و نوآوری بود .
آلتشولر به عنوان مخترع فنون اختراع و پایه‌گذار دانش TRIZ ، با تلاش و پشتكار بسیار زیاد به مدت پنجاه‌ودو سال در راستای رشد و توسعه آن كوشید و یكی از اصلی‌ترین و موثرترین بنیانگذاران علم خلاقیت‌شناسی و از بزرگترین دانشمندان قرن بیستم محسوب می‌شود . (آلتشولر در سال ۱۹۹۸ در آمریكا از دنیا رفت) نقش و اهمیت نظریه TRIZ شاهكار علمی آلتشولر به قدریست كه از جنبه‌ای می‌تواند در ردیف نظریه‌های علمی بزرگی مانند نظریه كوانتومی و نظریه نسبیت قرار گیرد و آلتشولر را با دانشمندان بزرگی مانند پلانك ، انیشتین ، شرودینگر ، پیاژه و پائولینگ همسنگ نماید .
●اجزای اصلی دانش TRIZ كدامند ؟
به طور كلی مجموعه نتایج حاصل از خلاقیت‌شناسی تحلیلی اختراعات توسط آلتشولر كه تشكیل دهنده دانش TRIZ است شامل مفاهیم مختلفیست كه مهمترین آنها به صورت فهرست‌وار بیان می‌نماییم :
۱- قانون افزایش سطح ایده‌آل بودن (قانون كمال) : به این معنی كه نظامهای فنی همواره به سمت افزایش درجه ایده‌آل بودن یا كمال خود پیش می‌روند . ایده‌آلی یا سطح ایده‌آل بودن عبارت است از نسبت مجموع كلیه جنبه‌های مثبت و مفید سیستم به مجموع كلیه جنبه‌های منفی و مضر سیستم .
۲- سیستم چهار مرحله‌ای حل مساله :
۲-۱- شناخت مساله .
۲-۲- فرمول‌بندی مساله .
۲-۳- جستجوی مسائل قبلا حل شده . (استفاده از سی‌ونه پارامتر مهندسی)
۲-۴- استفاده از الگوهای راه‌حلهای كشف شده . ( بكارگیری چهل اصل اختراع)
۳- سطوح پنجگانه حل مساله و نوآوری :
۳-۱- راه‌حلهای مشخص .
۳-۲- بهبودهای كوچك .
۳-۳- بهبودهای بزرگ .
۳-۴- مفاهیم جدید .
۳-۵- كشف‌های بنیادی .
۴- تحلیل ماده-میدان (تحلیل Vepol) :
با استفاده از این تحلیل مسائل به طور كلی به دو دسته تقسیم می‌شوند :
۴-۱- مسائل آشنا (مانوس) ، تحت عنوان مسائل استاندارد .
۴-۲- مسائل ناآشنا (نامانوس) ، تحت عنوان مسائل غیر استاندارد .
۵- قوانین هشتگانه تحول و تكامل نظامهای فنی (قوانین پیشرفت فناوری) .
۶- هفتادوشش راه حل ابداعانه استاندارد :
مسائل استاندارد شناخته شده با تحلیل Vepol می‌توانند با استفاده از این هفتادوشش راه‌حل ابداعانه استاندارد ، حل شوند .
۷- ماتریس تناقض‌ها :
در نظریه TRIZ از مساله ابداعی تحت عنوان تناقض تعبیر می‌شود كه معنای آن دو موقعیت متضاد یا دو كیفیت متعارض است ؛ یعنی افزایش سطح كیفیت یكی موجب كاهش سطح كیفیت دیگری می‌شود و حل ابداعانه مساله ، كشف راه حل این تناقض می‌باشد .
۸- چهل اصل برای اختراع و نوآوری .
۹- مجموعه ای از تاثیرات علمی اساسی :
شامل تاثیرات فیزیكی ، شیمیایی ، هندسی و زیست‌شناختی .
۱۰- روش ARIZ (الگوریتم حل ابداعانه مساله) :
ARIZ یك دستورالعمل نظام‌یافته برای شناسایی راه‌حل مسائل غیراستاندارد با استفاده از قابلیتهای فنون و روشهای خلاقیت می‌باشد .
●از فواید و كاربردهای TRIZ بیشتر بدانیم !
با استفاده از دانش TRIZ می‌توان به نتایج و دستاوردهای متعددی یافت كه در ذیل به شماری از آنها اشاره می‌نماییم :
۱- دستیابی به نوعی نگرش جامع علمی به ابداعات و اختراعات .
۲- شكل‌گیری جنبه‌های بسیار مهمی از علم خلاقیت‌شناسی .
۳- دستیابی به نوعی جهان‌بینی خلاق .
۴- كشف انواعی از راه‌حلها برای مسائل ابداعی یعنی مسائلی كه با روشهای معمولی و متداول ، راه‌حل آنها به دست نمی‌آید .
۵- دستیابی به بهترین و موثرترین راه‌حلها برای انواع مسائل علمی ، فنی ، انسانی و اجتماعی .
۶- پیش‌بینی روند ابداعات و اختراعات در آینده . (خلاقیت‌شناسی آینده‌شناختی)
۷- ارائه آموزشهای نوین مبتنی بر TRIZ در مدارس و دانشگاه‌ها . (خلاقیت‌شناسی پرورشی مبتنی بر TRIZ)
۸- تسهیل و تسریع روند رشد و توسعه علوم و فناوری .