یادی از مشکلات صنعت دام و طیور

از منظر كلان بخش دامپروری و طیور فرصت های نهفته برای ایجاد اشتغال، ارز آوری و جلوگیری از خروج ارز و بالابردن سطح مصرف تولید این بخش ـ كه مصرف بسیاری از مواد لبنی و پروتئینی از متوسط مصرف جهانی پایین تر است ـ دارد. همچنین این بخش و صنایع پیشین و پسین آن دارای زمینه های بسیاری برای سرمایه گذاری است.
اما در این گزارش سعی شده تا به بررسی عمده ترین مشكلات دامپروری و لزوم رفع آن ها و همچنین لزوم ایجاد و راه اندازی صنایع تبدیلی و تكمیلی برای این بخش بپردازیم.
بی توجهی به صنایع بومی و با مزیت و دنباله روی در كپی برداری از صنایع تكنولوژی بالا و سرمایه بر بدون فراهم بودن زمینه های آن تجربه تلخی است كه بعضی از كشورها از جمله تركیه و مصر در برهه هایی از زمان چشیده اند. بنابراین هر كشور برای توسعه و پیشرفت در وهله اول باید به صنایعی كه در تولید آن دارای مزیت بوده و زمینه رشد آن فراهم است توجه كند به خصوص اگر آن صنعت جدای از جنبه اقتصادی، دارای اهمیت سیاسی و امنیت غذایی نیز برای آن كشور باشد و مصداق این مقوله، صنعت دامپروری در كشور ماست.
صنعت دامپروری هم از نظر فراهم بودن زمینه توسعه و ارتقا و هم از نظر داشتن بازار مصرف برای تولیدات در داخل كشور و كشورهای همسایه از جمله صنایعی است كه چنانچه توجه اساسی و سرمایه گذاری های زیربنایی و اصولی در آن صورت گیرد می تواند یكی از بخش های مؤثراقتصادی كشور به شمار آید. همچنان كه بخش دامپروری و صنایع وابسته در اقتصاد بعضی كشورها ازجمله دانمارك، هلند و استرالیا جایگاه خوب و ممتازی كسب كرده است.با توجه به توانمندی های بالقوه كشور برای تبدیل شدن به یك قطب در صنعت دامپروری، متأسفانه نبود برنامه ریزی صحیح واصولی و ایجاد مشكلات متعدد در این بخش مانع از تحقق این امر شده است.
عده ای بالابودن قیمت نهاده های دامپروری را یكی از مشكلات این صنعت می دانند بحث قیمت نهاده های بخش دامپروری و محصولات این صنعت كه عمدتاً لبنیات است احتیاج به بحث و بررسی بیشتر دارد. لبنیات از جمله كالاهایی است كه دولت آن را قیمت گذاری می كند. افزایش قیمت این محصولات به خصوص شیر منوط به اجازه و تصویب شورای اقتصاد است. با این كه دولت جزو تولیدكنندگان و سرمایه گذاران مستقیم این بخش نیست. بنابراین دولت ها حسب مصلحت خود اجازه افزایش قیمت به محصولات دامی و لبنی كه جزو اقلام و كالاهای اساسی خوراكی هم هستند، نمی دهند و یا افزایش قیمت بسیار كم است در عین این كه قیمت نهاده های بخش دامپروری عمدتاً علوفه آزاد و خارج از هر كنترلی است. حتی اگر قیمت نهاده های دامپروری افزایش هم نیابد كه فرض محال است یك نوع نااطمینانی درآمدی برای دامداران به وجود می آورد و سرمایه گذاری آن ها را در این بخش مختل می كند و اگر هم افزایش قیمت محصولات لبنی و دامی به اندازه قیمت نهاده ها نبوده و كمتر ازآن باشد كه نتیجه آن ورشكستگی و تعطیلی واحدهای دامداری خواهد بود كما این كه هم اكنون نیز بخش دامپروری با چنین مشكلی روبروست.
اما از طرف دیگر شاهدیم كه كشاورزان و تولیدكنندگان علوفه نیز از سودآوری و فروش علوفه رضایت چندانی ندارند به طوری كه تولید بعضی از محصولات علوفه ای هیچ توجیه و صرفه اقتصادی ندارد نتایج چنین وضعیتی را در وجود واسطه ها و دلالان متعدد در این صنعت باید جست وجو كرد.
وجود چنین افرادی، خسارات جبران ناپذیری بر پیكره دامپروری وارد می كند. متأسفانه دلالان در مواقعی از سال اقدام به خرید علوفه كرده و در موقع نیاز با قیمت های گزاف آن را به دامدار می فروشند.
وجود دلالان و واسطه ها و مشكلات ایجاد شده از سوی آن ها خود به مشكل كمبود نقدینگی و انبارهای ذخیره علوفه به اندازه كافی برمی گردد. دامداران چنانچه بخواهند نهاده ها و بخصوص علوفه را به قیمت مناسبی تهیه كنند باید در فصل خاصی از سال اقدام كنند كه این امر به نقدینگی بالایی به صورت یك جا احتیاج دارد. گذشته از این كه انبار وذخیره كردن آن و مصرف در طول سال برای دامداران هزینه و بار مالی ایجاد می كند. هرچند این مشكل با برنامه ریزی صحیح تعاونی های دامپروری و حمایت دولت در این زمینه قابل حل است.
نوسان قیمت برای تمام تولیدكنندگان نوعی نااطمینانی ایجاد كرده است و نوعی ریسك درآمدی به شمار می رود. نوسان قیمت گوشت یكی از مشكلاتی است كه همواره دامداران و تولیدكنندگان گوشت را با ریسك درآمدی مواجه كرده است.
وابستگی شدید بخش دامداری به بخش كشاورزی موجب شده تا بخش دامپروری به شدت تحت تأثیر خشكسالی و اوضاع جوی و وضعیت كشاورزی قرار گیرد. بنابراین در سال هایی كه بخش كشاورزی دچار خشكسالی می شود. به علت افزایش بیش از حد قیمت علوفه ونهاده های دامپروری، این بخش دچار چالشی اساسی می شود و از طرف دیگر در همین سال ها دولت باید بیشترین واردات گوشت و فرآورده های دیگر دامی داشته باشد. بنابراین قیمت محصولات دامی هم از جهت فشار هزینه ها و هم با عرضه گوشت از طرف دولت مختل می شود.
در كل می توان گفت انگیزه ورود سرمایه گذاران بخش خصوصی به این بخش به دلایل فوق الذكر و مجموعه ای دیگر از مشكلات موجود در آن بسیار پایین است و این بخش در حال حاضر بیشتر توسط همان دامداران سنتی، عشایر و كشاورزان و دامداران خرده پا جریان دارد كه اكثر آن ها از سر ناچاری و نداشتن مهارت و كمبود توان مالی به این كار مشغول هستند. ارزش افزوده بخش دامداری در مقایسه با بخش های خدمات و بازرگانی بسیار پایین است. از همین رو جوانان و سرمایه گذاران و حتی فارغ التحصیلان رشته های مرتبط دانشگاهی نیز علاقه ای به فعالیت دراین بخش ندارند و این خود از مهمترین چالش های نگران كننده برای این بخش به شمار می رود.
اعطام وام و تسهیلات به این بخش توسط دولت بخصوص در سال های اخیر و دولت نهم بسیار مورد توجه قرار گرفته است. وام های كم بهره با بازپرداخت طولانی مدت برای این بخش اقدام بجا و شایسته ای است اما تا زمانی كه دولت مشكلات بنیادی و ساختاری این بخش را نادیده بگیرد، اعطای وام و تسهیلات فقط به اتلاف منابع و سرمایه كشور منجر خواهد شد و اهداف پیش بینی شده برای این بخش محقق نمی شود.
اكثر مشكلات بخش دامپروری با برنامه ریزی صحیح دولت می تواند حل شود. كنترل قیمت محصولات تولیدی بخش دامپروری در عین آزاد بودن قیمت نهاده های تولید، واردات دستوری وتوقف دستوری كه منجر به نوسان شدید قیمتی محصولات كشاورزی می شود، قاچاق اكثر محصولات و تولیدات این بخش و ... نمونه هایی است كه توسط دولت می تواند كنترل شود و ریسك درآمدی دامداران را كاهش دهد.
وزیر كشاورزی در مراسم گشایش نمایشگاه دام، طیور و صنایع وابسته اعلام كرد كه دولت آماده خرید تضمینی محصولات دامی است. اجرای این سیاست زمانی مؤثر است كه دولت نگاه درآمدی و انتفاع از خرید تضمینی محصولات دامی نداشته و صرفاً با دید حمایتی وارد شده و قیمت های منطقی برای خرید پیشنهاد كند و همچنین به بهای تمام شده محصولات دامی توجه داشته باشد.
● توسعه صنایع تبدیلی و تكمیلی لازمه مدرن سازی بخش كشاورزی و دامپروری
جایگاه صادرات غیرنفتی در ایران روزبه روز مهم تر و توجه مسئولان و فعالان اقتصادی كشور به آن هر روز بیشتر می شود و در این میان صادرات محصولات كشاورزی و دامی از حیث این كه كشور ما در تولید بسیاری از محصولات كشاورزی و دامپروری و شیلات مزیت نسبی دارد درخور توجه و برنامه ریزی گسترده تری است.
صدور محصولات كشاورزی و دامی به لحاظ این كه بخش عمده ای از آن(به جزچند قلم) صنایع غذایی و خوراكی را تشكیل می دهد، سلامت و بهداشت آن از اهمیت بالایی برخوردار است بنابراین صنعت بسته بندی را می توان یكی از مكمل های بخش كشاورزی و دامی به شمار آورد كه در ایجاد ارزش افزوده برای این محصولات بسیار مهم است. حال جدای از این كه خود صنعت بسته بندی در ایجاد اشتغال و تحرك صنایع مربوطه و مواد خام لازم برای این صنعت، نقش به سزایی دارد. در عین این كه صنعت بسته بندی تكنولوژی بسیار پیچیده ای ندارد كه به سرمایه بسیار بالا و نیروی انسانی بسیار ماهر احتیاج داشته باشد، طوری كه كشور ما توان رقابت در آن را نداشته باشد، تكنولوژی مورد استفاده در صنایع تبدیلی و تكمیلی كشاورزی و دامی در حد متوسط بوده كه دولت می تواند با هدایت و بسترسازی برای سرمایه گذاری بخش خصوصی و دادن تسهیلات بانكی به فارغ التحصیلان دانشگاهی در راه اندازی و توسعه این صنعت، یك سرمایه گذاری مهم زیربنایی در زمینه كشاورزی و دامی انجام دهد.
اقدام دیگر در این زمینه تبدیل محصولات خام كشاورزی و فرآوری آنهاست كه این قسمت بیشتر برای صنایع دامپروری و لبنیات كاربرد دارد با انجام برنامه ریزی های صحیح در حقیقت می توان به توسعه و مدرن سازی این بخش امیدوار بود به خصوص برای شرایط فعلی اقتصاد كشور كه بیشترین سود و ارزش افزوده نصیب بخش واسطه ای می شود.
و اما مسأله دیگر كه وجود صنایع تبدیلی و تكمیلی را برای بخش كشاورزی و دامی الزامی می كند این كه طبق اظهارات مسئولان وزارت جهاد كشاورزی به دلیل ضایعات محصولات كشاورزی هر سال بیش از ۱۵ میلیون تن محصولات كشاورزی و دامپروری در كشور از بین می رود كه طبق برآوردها سالانه بیش از ۲ تریلیون و ۳۰۰ میلیاردتومان به اقتصاد كشور خسارت وارد می شود. این رقم حدود ۹ درصد كل تولیدات كشاورزی را شامل می شود به نظر می رسد عمده دلیل این ضایعات كوچك بودن بازارهای مصرف محلی و كم دوامی این محصولات است كه به دلیل نبود بسته بندی درست و یا تبدیل و فرآوری این تولیدات باید شاهد ضایع شدن این محصولات باشیم. از طرف دیگر نبود صنایع تبدیلی و تكمیلی در كنار بخش كشاورزی به نوعی به نوسانات شدید قیمتی برای این محصولات منجر می شود به این صورت كه كشاورزان با بی اطلاع از وضع قیمتی محصول در زمان برداشت به كشت محصول خاصی می پردازند اما در فصل برداشت به دلیل عرضه زیاد و كمبود تقاضای متناسب و بی دوامی كالا، قیمت شدیداً كاهش می یابد چرا كه مصرف و تقاضای كالا آنی بوده و كالاها با دوام نیستند. این مسأله منجر به این می شود كه تولیدكننده، متضرر شده و یا حداقل به سود انتظاری نرسد و همین موجب تغییر رفتار تولیدكننده برای دوره بعد خواهد شد به این صورت كه در دوره بعد محصول مورد نظر كشت نمی شود و عرضه كاهش شدیدی می یابد كه نتیجه آن بالارفتن شدید قیمت خواهد بود، مقصود این كه چنانچه صنایع تبدیلی و تكمیلی مثل سردخانه ها و تجهیزات تبدیلی در این سیستم وجود داشته باشد مانند یك سوپاپ این ساختار را تنظیم و قیمت ها را منطقی و رفتار تولیدكنندگان را تصحیح می كند.
خصوصیت بارز اكثر دستگاه ها و تجهیزات صنایع تبدیلی و تكمیلی این كه كاركرد چندگانه دارند، یعنی می توان از این تجهیزات برای محصولات مختلف و مشابه كه در فصل های مختلف برداشت می شوند استفاده كرد كه این امر تا حد زیادی ظرفیت خالی و بدون استفاده ماندن تجهیزات در فصل های مختلف را از بین می برد.
هر چند نباید از یاد برد كه این صنعت همواره روزبه روز در دنیا پیشرفته تر شده و كیفیت آن بالا می رود و در عرصه رقابت و بازار بین المللی كیفیت كاركرد این صنعت بسیار حائز اهمیت است. بنابراین برگزاری نمایشگاه های صنایع تبدیلی و آشنایی با صنایع و تكنولوژی های جدید بسیار مهم است و نمایشگاه دام، طیور و صنایع وابسته در روزهای اخیر در نمایشگاه بین المللی تهران فرصتی برای آشنایی بیشتر با این صنایع بوده و قطعاً در رشد و ارتقای صنعت دامپروری وكشاورزی بسیار مهم است.
نمایشگاه دام، طیور و صنایع وابسته پایان یافت اما قطعاً مشكلات سر راه تولیدكنندگان و سرمایه گذاران این بخش به پایان نرسیده است. باشد كه برگزاری این نمایشگاه ظرفیت های بالای اقتصادی بخش دام، طیور و صنایع وابسته را به مشتاقان سرمایه گذاری در این بخش بخصوص صاحبان سرمایه های كوچك و متوسط و همچنین مسئولان بقبولاند.
قطعاً مدرن سازی بخش دامپروری و صنایع وابسته به آن بدون مشاركت نسل جوان و فارغ التحصیلان رشته های مرتبط آن امكانپذیر نخواهد بود و این كار صورت نمی گیرد مگر به توجه جدی و حل مشكلات و كاهش انواع ریسك های این بخش بخصوص این كه دولت با اقدام جدی و برنامه ریزی شده بسیاری از موانع و مشكلات بخش دامپروری را می تواند رفع كند.

هادی اكبری

منبع : روزنامه ایران