خشم اشتها

‌در جامعه ما لاغر بودن تعاریف گوناگونی دارد. برای مثال وقتی فردی زیاد به سرگیجه و ضعف مبتلا می‌شود و كمی از بقیه كم‌وزن‌تر است، لاغر به حساب میآید. در حالی كه لاغر بودن از دیدگاه علم تغذیه دارای ویژگی‌ها و استانداردهای خاصی است.
لاغری درجات گوناگونی دارد و بهترین راه برای تشخیص نوع آن، تعیین شاخص توده بدنی یا همان BMI است كه وقتی از ۱۸/۵ كمتر می‌شود، به فرد لاغر می‌گویند. اگر این شاخص بین ۱۸/۵ تا ۱۷/۵ باشد به آن لاغری درجه یك و هر چه فاصله این شاخص از ۱۷/۵ بیشتر شود، لاغری فرد شدیدتر است و با مشكلات جدی‌تری روبه‌رو خواهد بود. البته بهترین زمان برای اندازه‌گیری وزن به حالت ناشتا و پس از تخلیه مثانه و روده است. شاخص توده بدن را هم كه این روزها همه می دانند از تقسیم وزن (برحسب كیلوگرم) بر مجذور قد (برحسب متر) به دست ‌میآید.
اصولاً اختلالات تغذیه ای به سه شكل در افراد بروز می‌كند.
اول اختلالات تغذیه‌ای ساده، دوم بی‌اشتهایی عصبی و دیگری بولیمیا یا همان بیش‌خواری عصبی. (در این حالت لاغری دیده نمی‌شود) در اغلب افراد، لاغری با یك بی‌اشتهایی ساده و یا یك بد غذایی شروع می‌شود و كم كم به بیماری تبدیل شده و عوارض گوناگونی را در بدن به بار می آورد. در بچه‌ها لاغری با شروع آشنایی كودك با غذای خانواده آغاز می‌شود، اما در سنین نوجوانی وقتی میزان نیاز بسیار بالا می‌رود و وسواس برای حفظ تناسب اندام شدت می‌یابد، بروز می‌كند و در آقایانی كه وقت زیادی را در خارج از منزل صرف می‌كنند و كمتر به تغذیه خود توجه دارند، دیده می‌شود. طبق آمار به دست آمده، ۵ تا ۱۰ درصد از دختران دانشجو در سنین ۱۸ تا ۲۴ سالگی دچار لاغری بوده و از بی‌اشتهایی رنج می برند، به این دلیل توجه به این گروه سنی بسیار حایز اهمیت است.
با وجود آنكه لاغری تحت تا‡ثیر عوامل ژنتیكی، سن، فعالیت غدد درون‌ریز و روحیات افراد است، اما در اغلب آنها، كم‌خوری، تغذیه یكنواخت، عدم مصرف تمامی گروه‌های غذایی به میزان توصیه شده، عدم تخصیص زمان معین برای صرف غذا، فعالیت بیش از اندازه و كمبود استراحت دیده می شود كه به مرور زمان كم وزنی و نهایتاً لاغری را ایجاد كرده است. گاهی مواقع این لاغری‌ها به دنبال رژیم‌های غذایی تك‌خواری و خیلی كم كالری با هدف كاهش وزن ایجاد می شود كه فرد را به بی‌اشتهایی مبتلا كرده و نهایتاً به سوء‌تغذیه و كمبود وزن دچار می‌كند. بسیاری از بیماری‌ها نیز نظیر انواع عفونت‌ها، دیابت، اختلال در كاركرد صحیح غدد درون‌ریز نظیر پركاری غده تیروئید، نارسایی ترشحات غده هیپوفیز و غدد فوق كلیوی و حتی ابتلا‌به‌انواع سرطان‌ها با لاغری همراه هستند.
● اما بی‌اشتهایی عصبی و زیاده‌خواری عصبی یعنی چه و در چه مواقعی ایجاد می‌شوند؟
▪ این اختلالات تغذیه ای كه گاه با لاغری مفرط همراه هستند، افراد بسیاری را در جامعه به خود مبتلا كرده و قشر جوان را راهی بیمارستان‌ها و مطب‌های متخصصان تغذیه می‌كند.
بی‌اشتهایی عصبی اغلب در دختران نوجوان و جوان ایجاد می‌شود، در این اختلال، افراد تصور غیرواقعی نسبت به ظاهر خود دارند و همواره تصور می كنند كه اضافه وزن داشته و از خوردن حداقل نیاز خود به غذا خودداری می‌كنند، در حالی كه امكان دارد وزنشان ۲۵ تا ۳۰ كیلو گرم با وزن ایده آل شان فاصله داشته باشد. در این افراد بروز مشكلات قلبی- عروقی، پوكی استخوان، یبوست شدید، كاهش پتاسیم، فلج شدن روده‌ها و عقب افتادن عادت ماهیانه بر اثر مصرف مواد مدر و ملین امری عادی است.
در مقابل، در زیاده‌خواری عصبی فرد به خوردن مواد غذایی پركالری نظیر انواع شیرینی جات و شكلات ادامه می‌دهد و بلافاصله پس از خوردن دچار عذاب وجدان شده و به طور مصنوعی به تحریك سیستم گوارشی اش می پردازد و با این كار باعث خروج مواد غذایی از بدن خود می شود. این اختلال در میان نوجوانان ۱۸ تا ۱۹ ساله شایع‌تر است و عوارضی نظیر افسردگی، اختلالات قلبی، گشاد شدن معده و روده، اختلال در حركات روده، پوكی استخوان و اختلال در سیكل ماهیانه را به همراه دارد.
● سوال دیگر این است كه آیا بی‌اشتهایی بر وضعیت مواد مغذی در بدن اثری دارد؟
▪ پاسخ این است كه: قطعا. همان ‌طور كه قبلاً گفتم، در صورت تداوم عادات بد غذایی ابتدا بی‌اشتهایی و بعد لاغری ایجاد می‌شود كه این عوامل می‌توانند به شكل چرخه معكوسی مشكل را بزرگ و بزرگ‌تر كنند. در این مواقع ابتدا بدن از ذخایر خود‌استفاده می‌كند و نهایتاً با تحلیل بافت‌های خود انرژی مورد نیازش را بدست می‌آورد. در این بین، اولین كمبود در میزان پروتئین‌های خون ایجاد می‌شود كه با افت سطح آلبومین خون همراه شده و به شدت قدرت دفاعی افراد كاهش می‌یابد، درنتیجه افراد بیشتر به بیماری‌های عفونی پیچیده و یا حتی ساده نظیر سرماخوردگی مبتلا می‌شوند.
در كنار كمبود پروتئین ها ، كمبود آهن و كم خونی ناشی از آن ، كمبود روی و عدم دریافت انرژی مورد نیاز بدن نیز بی‌اشتهایی را ایجاد كرده و به تدریج كم‌وزنی به وجود می‌آید. حتی مطالعات نشان داده‌اند، بد غذایی در افراد به سرعت كمبود ویتامین‌های C، A و E را‌ ایجاد می‌كند كه موجب اختلال در سیكل ماهیانه خانم‌ها و قدرت باروریشان می شود.
اما برای درمان این افراد، در قدم اول توصیه می‌شود كه افراد از حجم كم مواد غذایی با ارزش تغذیه‌ای بالا استفاده كنند و تعداد وعده‌های غذایی‌شان را بالا ببرند. (البته بعد از آنكه مشخص شد هیچ علت پاتولوژیكی وجود ندارد و علت كم‌وزنی صرفاً تغذیه ناكافی است)
ابتدا باید از مواد غذایی ساده و سهل‌الهضم و كم‌چرب نظیر ماهیچه، برنج كته شده، ماهی، مرغ و سفیده تخم مرغ استفاده كنند و غذا را كباب شده و یا با كمی روغن تهیه كرده و میل كنند. توصیه می‌شود كه هیچ غذایی با اجبار خورده نشود و افراد از غذاهایی كه بیشتر علاقه دارند، استفاده كنند.
در قبل، حین و بعد از مصرف غذا نباید بلافاصله نوشابه بنوشند، بلكه بهتر است برای تامین مایعات از آب، شیر (چه گرم و چه سرد) و آبمیوه‌های تازه فصل به خصوص آب پرتقال و شربت آبلیموی تازه بنوشند.
در تهیه انواع غذاها خصوصاً گوشت كه منبع غنی از پروتئین و آهن است، بهتر است از انواع ادویه‌جات و آبلیمو برای مزه‌دار كردن استفاده شود تا فرد با میل بیشتری آن را خورده و كم خونی احتمالی كه قطعاً در این افراد وجود دارد، بهبود پیدا كند. از آنجایی كه مصرف مواد غذایی غنی از ویتامین C،E ‌‌و ‌روی ‌در‌ترمیم بافت‌ها بسیار موثر‌است،‌ توصیه می‌شود كه از انواع مركبات و ماهی در وعده های غذایی اصلی و از انواع مغزه‌ها خصوصاً بادام هندی، بادام زمینی و پسته در میان وعده‌ها البته در حجم كم (حداكثر ۳ تا ۴ عدد) استفاده كنند.
در كنار تغییر و اصلاح عادات غذایی، استفاده از یك برنامه ورزشی منظم نظیر پیاده‌روی و یا دوچرخه سواری می‌تواند بسیار كمك‌كننده باشد. به این ترتیب افزایش وزن تدریجی آغاز شده و ادامه می‌یابد. پس كمی اعتماد به درمانگر و داشتن صبر و انعطاف‌پذیری می‌تواند برای رسیدن به وزن ایده‌آل نتیجه‌بخش باشد تا از خطرات ناشی از پیشرفت لاغری و عوارض جبران ناپذیر آن جلوگیری شود.

دكتر ضیاءالدین مظهری
رئیس انجمن تغذیه ایران

منبع : روزنامه سلامت