بررسی وضعیت صنعت سرب و روی در ایران

کشور پهناور ایران با واقع شدن بر روی یکی از کمربندهای اصلی کوهزایی جهان و وقوع فعالیت های کوهزایی وتکتونیکی که موجب تنوع وغنی شدن انواع مواد معدنی ارزشمند در آن شده دارای ذخیره قطعی بالغ بر ۲۹ میلیارد تن وذخیره احتمالی ۵۵ میلیارد تن وتنوع بیش از ۶۴ نوع ماده معدنی بوده و یکی از کشورهای صاحب نام ومطرح در جهان میباشد.
تعداد کل معادن کشور تا پایان سال ۸۴ بالغ بر ۴۲۵۶ فقره بوده که از این تعداد ۳۱۰۴ معدن ( ۹/۷۲ % ) فعال ، ۹۱۸ معدن ( ۵/۲۱ % ) غیرفعال ویا فصلی و۲۳۴ معدن ( ۶/۵ % )درحال تجهیز است.
از تعداد ۴۲۵۶ معدن کشور ، تعداد ۱۴۸ معدن ( ۵/۳ % )در اختیار بخش دولتی و۷۰۶ معدن ( ۶/۱۶ % ) در اختیار بخش تعاونی و۳۴۰۲ معدن ( ۹/۷۹ % ) در اختیار بخش خصوصی قرار دارد و از معادن فوق نزدیک به ۱۷۲ میلیون تن ماده معدنی در سال ۸۴ استخراج شده است .
از تعداد ۱۹۵ معدن فلزی ( ۶/۴ % کل معادن کشور ) فعلی کشور که شامل ۹ کانی مانند سنگ آهن ، منگنز ، آنیموان ، بوکسیت ، کرومیت، مس ، طلا ، کبالت وسرب وروی میباشد تعداد ۱۲۹ معدن ( ۶۶ % ) فعال و ۵۱ معدن ( ۲۶ % ) غیر فعال یا فصلی و۱۵ معدن ( ۱۸ % ) درحال تجهیز میباشد. از کل معادن فلزی کشور تعداد ۱۸ معدن ( ۹ % ) در اختیار بخش دولتی و۲۴ معدن ( ۱۲ % ) در اختیار بخش تعاونی و۱۵۳ معدن ( ۷۹ % ) بهره بردار خصوصی دارد.
۱) وضعیت معادن سرب و روی کشور
- میزان ذخیره قطعی سرب ( محتوی فلز ) معادن جهان ۶۷ میلیون تن و تولید معدنی سرب ( شامل کنسانتره و کلوخ ) در جهان ۳/۳ میلیون تن در سال ۲۰۰۵ بوده است . میزان ذخیره قطعی روی ( محتوی فلز)معادن جهان ۲۲۰ میلیون تن و تولید معدنی روی ، ۱۰ میلیون تن میباشد و حدود ۳ % ذخایر جهانی سرب و روی در مهمترین معادن کشورمان قرار دارد.
- از کل تعداد ۱۹۵ معدن فلزی کشور ، ۲۸ معدن ( ۴/۱۴ % معادن فلزی و ۷/۰ % کل معادن کشور ) سرب وروی وجود دارد که ۱۷ معدن فعال و۱۰ معدن غیرفعال ویک معدن درحال تجهیزاست که از این تعداد ۵ معدن ( ۱۸ % ) در اختیار بخش دولتی و ۲ معدن ( ۷ % ) تعاونی و ۲۱ معدن ( ۷۵ % ) بهره بردار خصوصی دارد ودرسال ۱۳۸۴ بیش از یک میلیون وپانصد هزارتن (۱۵۳۷۸۰۸ تن ) استخراج واقعی داشته وکل ذخیره احتمالی (سرب وروی) این ۲۸ معدن نزدیک به ۲۰۳ میلیون تن بوده است (۲۰۲۷۵۰ هزارتن ). تعداد پرسنل شاغل در این معادن ۱۶۴۴ نفر بوده است.
- پنج معدن بزرگ انگوران ، مهدی آباد ، عمارت ، کوشک و گوشفیل بیش از ۳۶ میلیون تن ذخیره قطعی فلز سرب و روی و عیار متوسط ۲/۱۷ % روی و فلز روی محتوی ۶/۶ میلیون تن و عیار متوسط ۴/۷ % سرب و فلز سرب محتوی ۷/۱ میلیون تن برآورد میگردد .
۱-۱) مقایسه تولید معدنی سرب ( فلز محتوی )
- کشورهای آسیایی با تولیدمعدنی ۱۱۹۹ هزار تن سرب (فلز محتوی ) در سال ۲۰۰۵ رتبه اول ( ۳۶ % تولید جهانی ) را کسب نموده اند. کشور چین با تولید ۱۰۱۸ هزار تن( ۹/۸۴ % تولید آسیا) بزرگترین تولید کننده آسیا و جهان است. کشورمان با تولید ۳۳ هزار تن ( ۸/۲ % تولید آسیا ) رتبه سوم در آسیا بعد از کشورهای چین و هندوستان را کسب نموده است.
ـ روند رشد تولید معدنی سرب ( فلز محتوی ) نشان میدهد که روند رشد تولید در کشورهای مختلف جهان در سالهای اخیر کاهشی بوده است . ایران در طی دوره ۵ ساله ( ۲۰۰۱ الی ۲۰۰۵ ) بطور متوسط ۳/۲۱ % در سال رشد تولید معدنی سرب ( فلز محتوی ) داشته است و از این حیث روند رشد افزایشی را طی کرده است.
۱-۲) مقایسه تولید معدنی روی ( فلز محتوی )
ـ کشورهای آسیایی با تولیدمعدنی ۳۷۱۲ هزار تن روی (فلز محتوی ) در سال ۲۰۰۵ رتبه اول ( ۱/۳۷ % تولید جهانی ) را کسب نموده اند. کشور چین با تولید ۲۴۸۵ هزار تن ( ۹/۶۶ % تولید آسیا ) بزرگترین تولید کننده آسیا و جهان است. کشورمان با تولید ۱۳۵ هزار تن ( ۶/۳ % تولید آسیا ) رتبه چهارم در آسیا بعد از کشورهای چین ، هندوستان و قزاقستان را کسب نموده است.
۲) وضعیت فرآوری مواد معدنی سرب و روی
۲-۱) تولید کنسانتره و شمش سرب
- در حال حاضر ۸ شرکت کالسیمین ، ایمیدرو ، باما ، معادن بافق ، سرمک ، سوژمیران ، تیران و صنعتی و معدنی شاهین با ظرفیت اسمی مجموع ۷۲۵۰۰ تن در زمینه تولید کنسانتره سرب در کشور فعالیت دارند
- میزان تولید ۸ واحد فوق الذکر در سال ۸۴ به مرز ۷۳۰۰۰ تن رسید که نسبت به سال ۸۳ از رشد ۶۲ درصدی برخوردار است و راندمان تولید ۱۰۰ % بوده است.
- شرکت ملی سرب و روی ایران تنها تولید کننده شمش سرب در ایران در سال ۸۴ ، ۲۱۴۴۷ تن و در ۷ ماهه اول سال ۸۵ ، ۹۶۹۷ تن ( حدود ۲۲ درصد کاهش تولید نسبت به مدت مشابه در سال ۸۴ ) شمش سرب پالایش شده تولید نموده است.
- شرکت سهامی باطریسازی نیرو مهمترین تولید کننده سرب ثانویه در کشور محسوب میگردد که ظرفیت اسمی شرکت ۵۴۰۰۰ تن و ظرفیت فعلی آن ۵۰۰۰۰ تن شمش سرب ثانویه در سال است.
۲-۲) تولید کنسانتره و شمش روی
- در حال حاضر ۸ شرکت توسعه معادن روی ایران ، کالسیمین ، باما ، معادن بافق ، سرمک ، سوژمیران ، تیران و صنعتی و معدنی شاهین با ظرفیت اسمی مجموع ۵۴۸ هزار تن در زمینه تولید کنسانتره روی در کشور فعالیت دارند. میزان تولید ۸ واحد در سال ۸۴ به مرز ۴۱۹۳۶۳ تن رسید که نسبت به سال ۸۳ ( تولید ۳۶۳۲۹۹ تن کنسانتره روی ) از رشد ۲/۱ درصدی برخوردار است.
- در حال حاضر ۷ کارخانه بزرگ ( ذوب روی زنجان ، ذوب و روی دندی ، تولید روی بندرعباس ، ذوب روی احیاء قشم ، فرآوری مواد معدنی ، ذوب روی اصفهان ، ذوب روی بافق ، شرکت ملی سرب و روی ایران ) و ۴۵ کارخانه کوچک در مجموع با ظرفیت اسمی ۱۸۱۰۰۰ تن در زمینه تولید ورق و شمش روی در کشور فعال میباشند. ظرفیت تولید شمش روی کشور ۱۸۰ هزار تن در سال میباشد.مجموع تولید واحدهای مذکور در سال ۸۴ برابر ۱۴۰۲۷۸ تن بوده است که نسبت به سال ۸۳ افزایش ۳۰ درصدی داشته است و پیش بینی میشود رقم تولید به عدد ۱۹۲۴۳۰ تن در سال ۸۵ برسد.
میزان تولید کنسانتره روی به ظرفیت های اسمی خود نزدیک شده و بایستی ظرفیت های جدیدی تعریف شوند.
رشد تولید شمش روی نشان میدهد ایران میتواند در تولید و بازار شمش روی جایگاه بالاتری کسب کند.
۳) وضعیت صادرات و واردات و موازنه تولید و مصرف مواد معدنی سرب و روی کشور
۳- ۱) واردات و صادرات مواد معدنی سرب و روی
- در سال ۸۴ ، ۶۹۴۴۶ تن کنسانتره سرب به ارزش ۲۷۸۶۱ هزار دلار از کشور صادر شده است که نسبت به سال ۱۳۸۳ از نظر وزنی تقریبا ۱۰۱ درصد و از ارزشی ۱۲۲ % رشد صادرات داشته است.
- در سال ۸۴ ، ۹۴۴۶۱ تن کنسانتره روی با ارزش ۳۳۸۳۷ هزار دلار از کشور صادر شده است که نسبت به سال ۱۳۸۳ از نظر وزنی ۵/۲۷ درصد و از ارزشی ۱۲۳ % رشد صادرات داشته است.
- در سال ۸۴ ، ۵۹۵۱۴ تن شمش روی به ارزش ۹۹۳۲۵ هزار دلار از کشور صادر شده است که نسبت به سال ۱۳۸۳ از نظر وزنی تقریبا ۸/۷۹ درصد و از ارزشی ۱۷۹ % رشد صادرات داشته است.
- در سال ۸۴ ، ۶۴۳۵ تن شمش روی به ارزش ۹۱۰۰ هزار دلار به کشور وارد شده است که نسبت به سال ۱۳۸۳ از نظر وزنی تقریبا ۴/۲۱ درصد کاهش و از نظر ارزشی ۹/۶ % رشد واردات داشته است.
در سالهای اخیر با توجه رشد مناسب تولید قسمتی از شمش روی تولیدی از کشور صادر شده است که در سالهای ۱۳۷۸ و ۱۳۷۹ با توجه به تولید اندک شمش روی در سالهای ماقبل میزان رشد صادرات خیلی بیشتر از حد معول بوده است.
۳- ۲) موازنه تولید و مصرف مواد معدنی سرب و روی
علیرغم افزایش تولید مواد معدنی حاصل از فرآوری تولید معدنی سرب و روی در کشور با توجه به رشد صنعتی و تقاضا برای محصولات فرآوری شده سرب و روی در کشور موازنه تولید و مصرف این مواد در کشور برای شمش سرب پالایش شده منفی و برای شمش روی مثبت میباشد.
نمودار فوق نمایانگر فاصله در حال افزایش بین تولید و مصرف شمش سرب پالایش شده در کشور میباشد بدین معنی که در سالهای آتی در خصوص سرمایه گذاری دولتی یا خصوصی در زمینه تولید شمش پالایش شده حمایت های لازم لحاظ شود.
نمودار فوق نمایانگر فاصله در حال افزایش بین تولید و مصرف شمش روی در کشور میباشد. بدین معنی تولید بیش از میزان تقاضا و مصرف داخلی و روند افزایشی صادرات را در آینده همچنان خواهیم داشت.
۴) وضعیت طرح های توسعه و اکتشافی مواد معدنی سرب و روی کشور
۴-۱) طرح های توسعه
۴-۱-۱) احداث پروژه یکصدهزار تنی تولید شمش روی با سهم ۲۰ % ایمیدرو و ۸۰ % شرکت توسعه معادن روی به روش SGH در حال مذاکره
۴-۱-۲) طرح تجهیز معدن سولفوره انگوران به منظور تولید ۱۰۰ هزار تن ماده معدنی سرب و روی با صرف هزینه ۶/۷ میلیارد ریال و پیشرفت فیزیکی ۲۲ % در حال انجام میباشد.
۴-۱-۳) طرح سرب و روی مهدی آباد با هدف تجهیز معدن و احداث کارخانه ۴۰۰ هزار تنی فلز روی
۴-۲) طرح های اکتشافی
در حال حاضر ۱۴ طرح اکتشافی با سرمایه گذاری ۱۵۲۸۰ میلیون ریال با اعتبارات سازمان ایمیدرو به شرح ذیل در حال انجام است.
۴-۲-۱) یک طرح دولتی با اعتبار ۱۸۷۸ میلیون ریال
۴-۲-۲) هشت طرح بخش خصوصی با تسهیلات مصوب ۳/۱۰۱۷۸ میلیون ریال
۴-۲-۳) پنج طرح اکتشافی استانی با اعتبار ۷/۳۲۲۳ میلیون ریال ( ۴ طرح استانی در دست بررسی )

مهدی وهبی – کارشناس ارشد مهندسی صنایع
منابع
۱- گزارش وضعیت صنعت سرب و روی کشور در سال ۱۳۸۴ دفتر صنایع معدنی
۲- گزارش وضعیت سرب و روی کشور سازمان توسعه و نوسازی معادن و صنایع معدنی ایران

منبع : وزارت صنایع و معادن