چهارشنبه, ۱۲ اردیبهشت, ۱۴۰۳ / 1 May, 2024
مجله ویستا
بافتهای فرسوده چشم‌انتظار خانه‌تکانی
اگر مقوله بازسازی بافتهای كهن شهری چند سالی است در كشور رونق گرفته اما گام‌های اولیه فعالیت‌های مربوط به احیای بافت قدیم شهرها را باید در اروپای غربی بویژه در كشورهای فرانسه و انگلیس به دلیل آغاز اولیه انقلاب صنعتی در سال‌های ۱۷۶۰ تا ۱۸۳۰ دنبال كرد.
● اولویت اول، نگهداری بنا
اهمیت نگهداری بنا برای انسان‌های گذشته كه با تحمل سختی‌های فراوان و زمان طولانی برای خود سرپناهی می‌ساختند بسیار روشن بوده و در هر دورانی با توجه به مصالح و تكنیك‌های آن زمان، روش‌هایی برای این موضوع ابداع می‌شده است.
در حال حاضر نیز در سطح جهان به این مقوله اهمیت داده و اصولاً برای نگهداری هر سازه دستورالعمل خاصی وجود دارد. به عنوان نمونه بازرسی‌های دوره‌یی بناها یا رنگ‌آمیزی دوره‌یی سازه‌های فلزی عریان از قبیل پل‌های فلزی از آن جمله است، اما در ایران كه خود روزی مهد تمدن جهان بوده و اكنون نیز از وجود نیروی انسانی متخصص بهره می‌گیرد، به موضوع نگهداری بنا بی‌توجهی شده و شاید بتوان گفت فراموش شده است.
تاكنون در موارد زیادی شاهد بی‌توجهی به پل‌های بتونی آسیب دیده در اثر ضربه وسایل نقلیه سنگین، سازه‌های فلزی دچار خوردگی، شكست ساختمان‌هایی كه دچار نشست پی شده یا خرابی ساختمان‌هایی كه در معرض رطوبت بالا رونده قرار گرفته‌اند، بوده‌ایم.
با نگاهی به وضعیت كنونی بخش ساختمان شاهدیم با پیشرفت دانش فنی و عرضه انواع مصالح مقاوم‌تر و بادوام‌تر (آهن، سیمان، آلومینیوم و...) و انواع مصالح پلیمری و نیز انواع وسایل مكانیزه و تحول اساسی در تكنولوژی ساخت و ساز، مقوله نگهداری بنا نیز جایگاه بهتری پیدا كرده است. چه علاوه بر بالارفتن قابل توجه هزینه‌های نسبی در ساخت و ساز، این نوع مصالح، بازیافت بیشتر نخاله‌های ساختمانی حاصل از تخریب ساختمان‌های ساخته شده با این‌گونه مصالح هم هزینه‌بر بوده و در ایران تقریباً غیرممكن است.
مقوله دیگری كه باید به آن اشاره كرد تاؤیرپذیری منفی از معماری مدرن است بطوری كه در سال‌های اخیر، متاسفانه ساخت و ساز وضعیتی نامطلوب و به دور از اعتقادات مذهبی اصیل پیدا كرده و در ساخت بناها از مصالح به صورت بهینه و متناسب استفاده نشده و حفاظت‌های لازم از مصالح و سطوح بنا انجام نمی‌گیرد.
به عنوان نمونه در كاربرد مصالح، حیف و میل زیادی صورت می‌گیرد و در جریان ساخت، بیش از حد معقول، نخاله تولید می‌شود یا سطوح آهنی خصوصاً مقاطع فولادی مورد كاربرد در سازه بنا یا بدون پوشش محافظ به كار می‌روند یا بدون تمیز كردن كامل سطوح از زنگ‌زدگی و انواع دیگر آلودگی، با ضد زنگ پوشانده می‌شوند.
روی سطوح تمام شده هم توجهی به شرایط محیطی مختلف كه بنا در معرض آن قرار می‌گیرد، نشده و به تنها چیزی كه توجه می‌شود زیبایی ظاهری این سطوح داخلی و خارجی است. لذا چنین ساختمان‌هایی نه تنها در مقابل حوادث طبیعی مانند زلزله به هیچ وجه قابل اطمینان نیستند، بلكه در شرایط عادی نیز استهلاك زیادی دارند.
● راه‌های نگهداری بنا
بطور كلی راه‌های نگهداری بنا شامل روش‌هایی است كه در ساخت ساختمان نوساز اعمال یا پس از اتمام بنا و قبل از بهره‌برداری برآن اعمال می‌شود تا دوام بنا را در مقابل عوامل جوی و شرایط محیطی افزایش دهد.
به عنوان نمونه زهكشی كردن كف ساختمان و محدوده پیرامون آنها به گونه‌یی است كه رطوبت بالا رونده به كف‌ها و دیوارهای بنا نفوذ نكرده و موجبات خرابی زودرس آنها را فراهم نیاورد كه این كار به صورت بلوكاژ كف و عایق كاری كرسی دیوارها، انجام می‌شود.
امروزه روكش كردن سطوح كف و دیوارها با مواد دارای سختی فرسایشی بسیار یا غیرقابل نفوذ رطوبت برای محافظت كف‌های صنعتی از لایه نهایی از جنس بتون سخت یا با افزودن موادی از قبیل اكسید آهن به بتون این لایه یا استفاده از یك روكش بسیار نازك از جنس مواد پلیمری بسیار مقاوم در مقابل فرسایش استفاده می‌كنند و همچنین با بهره‌گیری از روكش‌های پلیمری خاص برای محافظت در مقابل فرسایش و نفوذ رطوبت در سطح دیوارها كار مقاوم‌سازی را صورت می‌دهند.
در گذشته از سنگ فرش یا آجر فرش نیز برای فرش كف به دلیل مقاومت بالا در مقابل فرسایش استفاده شده و علاوه براین بر روی دیوارها از اندود كاه‌گل و سیم‌گل و در پشت بام‌ها از پوشش كاه‌گل یا گل و نمك با توجه به شیب‌بندی مناسب برای محافظت در مقابل نفوذ رطوبت و فرسایش سازه بام بهره می‌برند.
اما بعد از ساخت بنا بازدید دوره‌یی و منظم قسمت‌های مختلف و ترمیم و تعمیر جزیی و كلی در مواقع لزوم از جمله ابزارهای نگهداری یك بنا به شمار می‌رود.
با اینكه سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی كشور بودجه‌هایی خاص بطور سالانه برای نگهداری بناها تعریف و در اختیار دستگاه‌های دولتی قرار می‌دهد اما بسیاری از مدیران رده‌های پایین سعی در صرف این بودجه‌ها در مسیر نوسازی كرده و به جای صرف این پول‌ها در مسیر صحیح و نگهداری ساختمان‌های موجود، ساختمان‌های مشكل‌دار و بعضاً نیمه‌كاره دیگری را برپا كرده و مشكلی را بر مشكلات موجود دستگاه می‌افزایند.
برهمین اساس هیچ‌گاه عملیات ترمیم، تعمیر و مقاوم‌سازی همراه با كیفیت مورد توجه اغلب مدیران قرار نگرفته و در سطح جامعه نیز مقوله ساخت و ساز اهمیت بیشتری دارد.● بافتهای كهن، آینه معماری كهن
در دوران جدید، توسعه شهرها و رشد اقتصادی صنعتی و فیزیكی آنها بدون كوچك‌ترین توجه به بافتهای قدیمی صورت گرفته است. بدین ترتیب بخش‌های كهن شهری كه طی روزگار دراز مركز اقتصادی و نطفه اصلی این مركز بوده‌اند رو به نابودی می‌روند. تعدادی از این عوامل بسرعت بر بافت‌ها تاثیرگذار بوده اما تاثیر عوامل دیگر به آهستگی خواهد بود همان‌گونه كه تاثیرگذاری مجموع این عوامل در شهرهای مختلف، متفاوت است.
پرواضح است كه بخش‌های صنعتی شهرها به دلایل گوناگون از جمله مسائل روانی و اقتصادی (بدون در نظر گرفتن شهری مانند تهران) دارای جذب خانوارها نبوده و تقاضا برای مسكن در این‌گونه مناطق به مراتب كمتر از سایر نقاط شهری است. در حالی‌كه این بخش به دلایل بسیار مانند مركزیت و دسترسی به امكانات شهری راحت‌تر و سریع‌تر و ارزان بودن زمین، از امكانات بالقوه‌یی برای ساخت و سازهای مسكونی برخوردار است.
با نگاهی به عقب می‌بینیم بافتهای قدیمی شهرهای ایران كه بطور عمده تا پایان دوران قاجاریه شكل می‌گیرد از پایداری نسبی برخوردار بوده‌اند.
اما شروع دوران صنعتی به دلیل تمركز كارخانه‌ها، بالا رفتن نیروی كار و به تبع آن افزایش مهاجرت و نیاز به فضاهای مسكونی جدید بافت قدیم شهری را متحول می‌كند. بافتی كه مجموعه به هم پیوسته‌یی از اجزا و عناصر شهری مانند واحدهای مسكونی فرسوده مرمتی و تخریبی، آثار با ارزش تاریخی، بازارها، تاسیسات، شبكه معابر، شیوه معماری و كالبد ویژه‌یی بوده كه خود محصول رشد تدریجی و ارگانیك شهر در ادوار تاریخی مبتنی بر تكنولوژی و حمل و نقل ما قبل صنعتی است، دارای ساخت فضایی متفاوت از لحاظ كاركرد و ظاهر نسبت به بخش‌های جدید شهری می‌شود و لذا سازگاری چندانی با شرایط اجتماعی اقتصادی عصر حاضر بویژه تكنولوژی حمل و نقل ندارد.
پس شبكه تنگ معابر، كمبود فضای سبز و فضای آموزشی و فرسودگی بنا از مشكلات عمده آن است. ولی در این قسمت از شهر كه هسته اولیه شهر شكل گرفته، آثار با ارزش فرهنگی و هنری كم نظیری (منابع تاریخی) به چشم می‌خورد كه نماد عینی تمدن گذشته و سمبل زندگی شهری است و به «بافت كهن» معروف شده است.آنچه برای این بافتهای كهن ضرورت دارد، مرمت، بازسازی و نوسازی آن است كه به جرات می‌توان گفت از توان سرمایه‌گذاری دولتی در كشوری مانند ایران خارج است اما غیرممكن نیست.
تشویق و حمایت از سرمایه‌گذاری‌های خصوصی در این بخش می‌تواند بركاهش تخریب یا فرسودگی این‌گونه بافت‌ها، به حفظ و نوسازی آن در سطح گسترده كمك كند ولی در عمل نه در حد حرف و كلام.
تكیه بر معماری كهن ایرانی و صدور تكنولوژی آن باعث گسترش این هنر در داخل و خارج ایران شده و موجب می‌شود تا مردم و مسئولان در حفظ و نگهداری بافت كهن شهری اشتیاق بیشتری پیدا كنند. در این میان پذیرش بخش مركزی شهر به عنوان یك كل واحد و متشكل از اجزای متداخل و یك زیر سیستم مستقل شهری، اولین گام در انتخاب الگوها و مدل‌های مناسب برای احیای این بخش است.
● آنچه نباید فراموش شود
در یكی دو سال اخیر دولت تلاش جدی خود را با توجه به مطالعات قبلی از جمله مطالعات یكساله موسسه ژاپنی «جاییكا» درخصوص بافتهای فرسوده شهر تهران برای نوسازی، بازسازی و بهسازی بافتهای فرسوده كشور آن هم به صورت طرح و برنامه آغاز كرده است.
در این میان مسئولان مرتبط نطق‌های مختلفی را در اجرای این‌گونه طرح‌ها ایراد كرده و هركس از جایگاه خویش سخنی گفته است، اما آنچه مبرهن و روشن است اینكه دولت در این زمینه باید الگوهای مورد نظر خود برای بازسازی بافتهای فرسوده را مشخص و از پراكندگی طرح‌ها جلوگیری كند.
علاوه براین روش جذب بودجه‌های بازسازی بافتهای فرسوده نیز از اهمیت بسیاری برخوردار است. به عنوان نمونه در سال گذشته عددی كمتر از ۵۰ درصد از بودجه‌های پیش‌بینی شده برای این مقوله جذب شد كه با توجه به وسعت بافتهای فرسوده در كشور، بازسازی این بافت‌ها باید با دید كلان‌تری صورت گیرد و روش‌های جذب سرمایه‌های داخلی و خارجی نیز تسریع شود، اما وجود موانع قانونی برای جذب این اعتبارات و عدم استراتژی روشن از سوی دولت، موجب شده تا برنامه‌ریزی اصولی و دراز مدتی در این زمینه تهیه و تدوین نشود.از جمله دیگر بحث‌های قانونی در بازسازی بافتهای فرسوده كه می‌توان به آن اشاره كرد، موضوع تملك اراضی است كه خود عامل قدرتمندی در این بازسازی‌ها به شمار می‌رود و نیازمند همكاری دوجانبه سازمان مسكن و شهرسازی استان‌ها با ادارات ثبت اسناد و املاك است.
با توجه به مدل‌های ارایه شده از سوی مسئولان وزارت مسكن در بازسازی بافتهای فرسوده از جمله واگذاری تسهیلات كم بهره به ساكنان این‌گونه بناها، خرید خانه‌های مشمول طرح و در اختیار قرار دادن آنها به بخش خصوصی برای بازسازی و در نهایت بهره‌مندی از سرمایه‌گذاری خارجی؛ روشن است كه در مدل اول نتیجه خوبی حاصل نخواهد شد. چه ارایه تسهیلات كم بهره به خود ساكنان بافتهای فرسوده به دلیل اینكه نوسازی واحدها در این‌گونه بافت‌ها برای ساكنان مقرون به صرفه نیست، تنها موجب هدر رفتن اعتبارات و زمان می‌شود.
اما در مدل دوم و سوم كه با سیاست نظارتی و تشویقی دولت همراه خواهد بود علاوه بر بازسازی و نوسازی بافت‌ها در ابعاد وسیع هم موجب تسریع زمان بازسازی و هم كاهش هزینه‌ها خواهد شد و از آنجا كه امر نوسازی به صورت گسترده انجام می‌گیرد امكان رعایت اصول مهندسی و شهرسازی و به دنبال آن اجرای كارهای تاسیساتی (آب، برق، گاز، تلفن و سیستم فاضلاب) و زیربنایی را تسهیل می‌سازد.
شایان ذكر است اهمیت نوسازی بافتهای فرسوده كمتر از ساخت شهرهای جدید نیست زیرا از یك طرف خسارت‌های مالی و جانی ناشی از تخریب این بافت‌ها را كاهش داده و از سوی دیگر امكان استفاده از بناهای جدید به صورت ملكی و استیجاری را ممكن می‌سازد.
دانش پورشفیعی
منبع : روزنامه اعتماد
همچنین مشاهده کنید
نمایندگی زیمنس ایران فروش PLC S71200/300/400/1500 | درایو …
دریافت خدمات پرستاری در منزل
pameranian.com
پیچ و مهره پارس سهند
خرید بلیط هواپیما
ایران احمد وحیدی وزیر کشور مجلس شورای اسلامی بابک زنجانی مجلس خلیج فارس دولت دولت سیزدهم شورای نگهبان حجاب لایحه بودجه 1403
روز معلم حج تمتع سلامت تهران هواشناسی قوه قضاییه شهرداری تهران سیل آموزش و پرورش دستگیری فضای مجازی شورای شهر تهران
بانک مرکزی ارز دلار خودرو قیمت دلار قیمت خودرو ایران خودرو سایپا قیمت طلا مالیات چین بازار خودرو
تلویزیون سریال پایتخت سینمای ایران سینما نون خ موسیقی تئاتر دفاع مقدس فیلم کتاب رسانه ملی
اسرائیل رژیم صهیونیستی جنگ غزه غزه فلسطین آمریکا حماس روسیه نوار غزه نتانیاهو ترکیه افغانستان
فوتبال پرسپولیس استقلال رئال مادرید سپاهان تراکتور بایرن مونیخ باشگاه استقلال لیگ برتر فوتسال تیم ملی فوتسال ایران بازی
هوش مصنوعی تبلیغات ناسا اینستاگرام اپل فناوری همراه اول آیفون گوگل
داروخانه مسمومیت دیابت کاهش وزن قهوه بارداری خواب سلامت روان چاقی