مسجد میرزایی ، زنجان

مسجد میرزایی در مجموعه بازار پایین قرار گرفته است و قدیمی‌ترین بنای مذهبی پابرجای شهر زنجان است. این بنا، احتمالاً در حدفاصل اواخر دوره‌ صفویه تا اوایل دوره قاجار ساخته شده است. مسجد میرزایی از دو بخش تشكیل یافته است : بخش نخست معروف به شبستان قدیم و بخش دوم، مسجد جدیدی است كه تقلید ناقصی از مسجد چهارایوانی را به نمایش می‌گذارد و از عناصر مسجد چهارایوانی، فقط صحن مركزی، ایوان‌های چهارگانه، حجره‌های طلاب، وضوخانه، شبستان زنانه و مردانه‌ آن را دارد. شبستان مسجد به دو قسمت مردانه و زنانه تقسیم شده است و در حدفاصل آن‌ها، پنجره‌های اُروسی كار گذاشته شده است. شبستان مردانه از 8 واحد تاق و تویزه تشكیل شده است و بر یك ردیف ستون سنگی استوار شده است. تاق‌های بنا كه از نوع خوزی (روی) با سبك آجرچینی هستند، ‌در هر چشمه از شبستان‌ها به طرز خاصی اجرا شده‌اند. تاق‌های شبستان زنانه در راستای یك‌دیگر بوده و مشتمل بر 4 چشمه‌اند. محراب تقریباً در چشمه وسطی ضلع جنوبی جای گرفته است و در چشمه‌های دیگر نیز تكرار شده است. در نتیجه این تكرارها، در شبستان مردانه 4 محراب پدید آمده است. برخی از صاحب‌نظران این پدیده را با مذاهب اربعه اهل سنت و جماعت در ارتباط می‌دانند كه البته با عنایت به تاریخ ساخته‌شدن مسجد، نمی‌تواند درست باشد. به نظر می‌رسد كه هدف از ایجاد محراب‌ها رعایت كامل اصل قرینه‌سازی بوده است.
گرداگرد صحن مركزی مسجد را حجره‌ها و ایوان‌های چهارگانه به‌طور قرینه پوشانیده‌اند و جمعاً 14 واحد حجره در سه طرف صحن قرار دارد.
درگاهی‌هایِ صحن با استفاده از كاشی‌های پیش‌بر به رنگ‌های سفید. مشكی، فیروزه‌ای، زرد و سبز، در طرح‌های هندسی متنوع ساخته شده‌اند و طرفین ایوان‌‌های چهارگانه با كاشی‌های خشتی و با طرح‌های اسلیمی و هندسی زینت داده شده است.
در بالای ایوان جنوبی، تاریخ 1301 هجری قمری نوشته شده است. كاشی‌های این مسجد به دوران قاجار تعلق دارند و از نظر شباهت با كاشی‌‌های مسجد جامع و مسجد خاتم‌ زنجان قابل مقایسه‌‌اند.
در سردرِ این مسجد تاریخ دیگری با عدد 1382 هجری قمری به چشم می‌خورد. در این قسمت، همچنین كتیبه‌ای به خط نستعلیق وجود دارد كه حاوی وقف‌نامه‌ای است.
این مسجد هم‌چنان جایگاه انجام مراسم مذهبی است؛ اما زلزله اخیر، با ایجاد دو شكاف در شبستان مردانه مسجد، آسیب‌هایی به آن رساند و ایوان شمالی آن را از شكل خود خارج كرد.
از دیگر مسجدهای شهر زنجان می‌تواند به مسجد خانم (1280 هجری) و مسجد سیدعلی‌اكبر (دوره‌ قاجاریه) اشاره نمود.