گذری بر شهرستان شهربابک

این شهرستان حداقل قدمتی ۳۰۰۰ ساله دارد و بنیاد آن را به بابک پدر اردشیر ساسانی نسبت داده اند که مدتی هم به عنوان پایتخت بوده است. وجه تسمیه این شهر به دلیل حکومت بابک و تلاش وی درجهت عمران و آبادانی است. شهربابک از ابنیه پدر اردشیر بابکان است. در دوران ملوک الطوایف که اردوان پسر نرسی از طبقه اشکانی در دارب جــرد سلطنت داشت و بابک از جانب او در اینجا به حکمرانی اشتغال داشت این شهر را بنا نموده و دار الحکومه قرار داد (بعد از هبوط آدم ). شهربابک از همه شهرهای استان کرمان اقدم است. پس از بابک پسرش اردشیر از شهربابک به توسعه متصرفات خود پرداخت و کرمان را متصرف شد. در کتاب حدودالعالم که متعلق به قرن چهارم می باشد، به شهری به نام شهر فانک اشاره شده و آن را از جمله شهرک های میان کوه با هوای درست و نعمت بسیار ذکر می کند. کیش مردم شهربابک قبل و همزمان با آیین زردشتی در این منطقه به شدت رواج داشته است. وجود چاههای استخراج مس در شهربابک مؤید این نظریه است که مردم این شهر قرنها پیش به تکنیک استخراج مس آگاهی داشته اند. شهربابک به عنوان یک اکوسیستم منحصر به فرد از چنان قدمت و قابلیتی برخوردار بوده است که بتواند بخشی از تاریخ کشاورزی و دامپروری را بخود اختصاص دهد به طوریکه در کتابهای کشاورزی از گیاهی بنام « یونجه شهربابکی » و از بزی بنام «بز شهربابکی» به عنوان یک واریته و گونه خاص و منحصر به فرد نامبرده شده است. وقف نامه ها، صداقنــامه وقرآن های خطی نشان می دهند که از حدود ۵۰۰ سال قبل به این طرف خواندن ونوشتن در شهربابک رواج داشته است و این در مقایسه با بسیاری از شهرها کم نظیر می باشد. راه هندوستان به اروپای شرقی از شهربابک می گذشته است، بنابراین بازرگانی همیشه دراین شهرستان رونق داشته است. شهرستان شهربابک در سال ۱۳۵۵ تبدیل به شهرستان گردید.
● آثار تاریخی شهرستان شهربابک
از مناطق دیدنی و جذاب این شهرستان می توان به روستای صخره ای میمند، عمارت موسی خانی، آتشکده آذربغ، غار آتشفشانی ایوب، و ... اشاره کرد.
۱) روستای صخره ای میمند: از مناطق دیدنی وتوریستی این شهرستان می باشد که خانه های این روستا در درون لایه ای از خاکسترهای آتش فشانی قرار گرفته و به وسیله دست کنده شده اند و تا حدی به روستای توریستی کندوان، در آذربایجان شباهت دارد، ساختمانهای ضمینه آن از عجایب روی زمین است و شایدجز در مورد بامیان جای دیگری نتوان یافت که چنین اثری باشد، در دامنه تپه ای که شیب آن تند نیست طبقه طبقه روی هم حدود سیصد کوچه خانه در داخل سنگ کنده شده است. قدمت آن حدود ۱۲۰۰۰ سال است. این روستا برنده جایزه ملینا مرکوری کشور یونان در تابستان سال ۸۴ است.
۲) عمارت موسی خانی شهربابک:
در نوع خود بی نظیر است که از طبقات متعدد و با زیر بنای زیادی حدود ۲۰۰ سال احداث شده است.
۳) مسجد شهر: این بنا در شمال شهر و در نزدیکی محله رمجرد است و قدیمی ترین مسجد شهر محسوب می گردد.
۴) آتشکده آذربغ:
امروز جز بقایایی از آن چیزی باقی نمانده است. این آتشکده قدیمی در نزدیکی روستای جوزم در حدود ۳۵ کیلومتری شمال غربی شهربابک و در روستای کَهتوکُرها قرار دارد.
۵) معبد اَوِستا:
درنزدیکی میمند در روستای پیش اُستا معبدی است که در دل کوهی به نام پیش استا حفر گردیده که به نام معبد اوستا معروف است و نیاز به توجه بیشتر مسئولین دارد.
۶) غــار ایوب:
بزرگترین غار آذرینی استان است که در نزدیکی روستای دهج واقع در ۷۰ کیلومتری شمال غربی شهربابک قرار داردو با توجه و عنایت بیشتر به یکی از مکانهای طبیعی مناسب جهت توریستی شدن تبدیل می گردد.
۷) امامزاده ها
▪ روگوشوئیه:
این امامزاده به تازگی در روستای روگوشوئیه امامزاده ای کشف شده که با همت اداره اوقاف شهرستان در حال بازسازی است. حجت الاسلام سید عبدالرزاق کمونه در کتاب آرامگاه ها صفحهْ ۲۴۰ آورده است :
« محمد بن حسین بن جعفربن محمد بن ابراهیم طباطبا بن اسماعیل بن ابراهیم بن حسن المجتبی علیه السلام زمانی که به کرمان رسید به درجهْ شهادت نائل شد.»
به گفته شاهدین حاضـــر در وقت نبش قبر در تاریخ دهم محرم (عاشورا ) سال ۱۴۱۹ هجری قمری برابر با هفدهم اردیبهشت سال ۱۳۷۷ خورشیدی، مشاهده کردند که بدن مطهر امام زاده محمد تازه و سالم بود و در سنگ قبر ایشان نوشته شده بود النور المسرور سید محمد بن السید حسین بتاریخ شهر المظفر ۱۰۶ هجری.
▪ پاچنار:
در نزدیکی روستای پاقلعه هم منطقه خوش آب وهوایی به نام پاچنار است که امامزادهْ دیگری در این منطقه به نام امامزاده محمد است. این امامزاده دارای دو قبر است که معروف به محمد وزیدشده و از نوادگان امام جعفر صادق (ع) است. این امامزاده در بین اهالی، به امامزاده پاچنار معروف است.
۸) روستای جوزم:
این روستا درمسیر جادهْ ترانزیتی تهران – بندرعباس، و بین بخش انار رفسنجان و شهرستان شهربابک قرار گرفته است و به نام بهشت کویر لقب گرفته است. در این روستا پارک روستایی زیبایی به همت جهاد کشاورزی شهربابک در حال احداث است که خود می تواند محل مساعد دیگری در راستای رفاه حال مسافرین باشد.
● صنایع دستی وهنرهای مردم شهرستان شهربابک
از صنایع دستی شهربابک می توان به مشبک کاری، معــرق کاری، خراطی روی چوب، گلیم بافی، نمد مالی، قالیبافی، گلسازی، عروسک سازی و هنرهای برجسته دیگری اشاره کرد.
از مهمترین و قدیمی ترین این صنایع:
۱) مشبک کاری :
▪ مواد و ابزار:
کمان اره، دستگاه فرز، کاغذ سمباده، چسب چوب، اره مویی
▪ طریقه ساخت:
ابتدا بر روی چوب طرح مورد نظر را روی چوب سمباده شده در می آوریم و بعد به وسیله کمان اره طرح را از روی چوب جدا کرده و طرح جدا شده را رنگ (سیلر ) می زنیم.
۲) گلــیم بافی:
▪ مواد و ابزار:
کارگاه، نخ، پشم، شانه (کلوزار)، دفتین
▪ طریقه ساخت:
ابتدا نخها را به صورت عمودی بر روی کارگاه قرار می دهیم و بعد با استفاده از نخ پشم نقش مورد نظر را بر روی کارگاه در می آوریم و با استفاده از دفتین بر روی نقش بافته شده می زنیم تا منسجم در کنار هم قرار گیرند.
۳) قالیبــافی :
مواد و ابزار و نیز طریقه ساخت آن مانند گلیم است.
۴) خـــراطی روی چوب :
▪ ابزار و موارد مورد نیاز:
▪ طریقه ساخت:
اسکنه، تخت (گرد یا نیمه گرد)، دستگاه سمباده، چوب درخت گردو، انواع رنگ (سیلر)
کاری که به این صورت انجام می شود به صورت ذهنی و ابتکاری می باشد؛ در واقع استاد کار براساس سلیقه شخصی یک طرح مورد نظر رامی گیرد و به وسیله دست (و جاهایی نیز با دستگاه برش) طرح مورد نظر را در می آورد و بعد آن را رنگ زده و در نهایت کار آماده می شود.
۵) نمــدمالی
▪ ابزار و موارد مورد نیاز:
پشم، آب و نمک
▪ طریقه ساخت:
ابتدا پشم را در سطح صاف و یکدستی پهن می کنند و بعد آب نمک را بر روی سطح آن می پاشند سپس آن را گلوله کرده و با دست فشار می دهند تا فشرده شود. این کار باید به کرات صورت گیرد تا طرح مورد نظر به خوبی درآید.
● اقتصاد و درآمد مردم
درآمد مردم این شهرستان بیشتر از طریق دامداری و کشاورزی است. بیش از ۲۲% گوشت و لبنیات استان کرمان برعهده مردم این شهرستان است. با این اوصاف وجود دو معدن مس (میدوک و سرچشمه) و کارخانه ذوب خاتون آباد نیز باعث جذب تعدادی از اهالی گردیده است. با این وجود بیش از نیمی از مردم این شهرستان زیر خط فقـــر زندگی میکنند. نــرخ بیکاری در این شهــرستان ۱۷% می باشد.
● آداب ورسوم مردم شهربابک
شهربابک مانند هرگوشه دیگری از ایران دارای آداب و رسوم خاصی است که به عنوان نمونه به معرفی خلاصه ای ازاین می پردازیم:
۱) مراسم عروسی:
ـ خواستگاری :
خانواده داماد به همراه ریش سفید فامیل به خانه دختر رفته و از دخترخانواده خواستگاری یا به قول خودشان «طلبون » می کردند و پس ازشنیدن جواب مثبت به صورت رسمی به خواستگاری می رفتند. مهریه عروس هم معمولا اموال و املاکی مثل باغ و زمین و خانه و گوسفند، همراه با چند من مس و چند تخته فرش بود.
ـ نامزدی :
خانواده داماد پس ازتهیه کفش و چند متر پارچه و یک کله قند به عنوان شیرینی به اتفاق یکی دو تن از زنان فامیل به خانه عروس می رفتند.
ـ عقدبندان :
مدتی که از دوران نامزدی گذاشته می شد عقد طی مراسم مختصری با حضور عروس و داماد و بستگان آنها به وسیله عاقد و با توافق طرفین در مورد مهریه بسته می شد.
ـ شرم اشکنان :
پس ازعقد برای اینکه داماد بتواند به خانه عروس رفت و آمد کند و منع و مشکی نداشته باشد، داماد به اتفاق پدر و مادر خود و چند تن از فامیل با مختصر هدیه و شیرینی به خانه عروس می رفتند تا با دیداری از آنها شرم میان عروس و داماد را کمتر نمایند.
ـ لباس عروسی :
چند روز قبل از عروسی، خانواده داماد به اتفاق مادر عروس و یکی دوتن از زنان فامیل به بازار می رفتند و لباس عروسی را خریداری می کردند. این لباسها شامل : چند قواره پارچه پیراهنی، شلوار، چارقد، چادر (قدیفه)، پارچه ای ازجنس مخمل برای دوخت آرخلاق (نوعی کت زنانه)، دستمال سر و گیوه بوده است.
ـ رخت بران:
نزدیک عروسی که می شد برای تدارک و تهیه مقدمات عروسی، خانواده داماد لباس ها و پارچه هایی را که بنا به بضاعت مالی خود برای عروس خریده بودند با دستمال های سبز و نارنجی بر سر سینی های آجیل گذاشته آنها را برسر می گرفتند و به اتفاق عده ای از فامیل به خانه عروس می بردند.
ـ حنا بندان:
شب قبل از عروسی، مراسم حنا بندان با جشن و پایکوبی مختصری به وسیله عده ای از زنان فامیل در خانه عروس برپا می شد و زنان دست و پای عروس را حنا می بستند.
ـ عروسی:
خانواده ها بساط عروسی را مهیا کرده و پدر داماد نزد مطربها برای عروسی قول می گرفت صبح روز عروسی پس از به حمام بردن عروس و زینت او، نوبت حمام داماد می رسد. بر اساس سنت قدیمی، مطربها و حمامیها لباسهای داماد را برای خود نگه می داشتند. داماد سوار اسب تا خانه پیشاپیش جماعت، اسب بازی و تیر اندازی می کرده است. بساط جشن و پایکوبی همراه با رقص و چوب بازی تا پاسی از شب ادامه داشت. زمان رفتن عروس به خانه داماد، مادر عروس پولی به عنوان پاگشا طلب می کرد و بعد عروس سوار بر اسب یا الاغی رهسپار خانه داماد می شد. در بین راه چندین بار عروس طلب پاگشا می کرد مبلغ این پول بسیار ناچیز بوده و به جای شیربها گرفته می شده است. در آستانه ورود عروس به خانه داماد، گوسفندی جلوی پای عروس قربانی می کردند.
ـ تخت بر چینان:
در سومین روز عروسی مراسم جشن و سرور ادامه داشته و اقوام هدایایی را به عروس و داماد تقدیم می کردند.
۲) مراسم عزاداری:
پس از غسل و کفن و دفن میت ابتدا بر سر قبر او چادری می زدند و چند ملّای قرآن خوان را در آن می نشاندند تا براساس سنت، سه شبانه روز برای آمرزش روح وی قرآن بخوانند که این مراسم ممکن بود تا یک هفته ادامه یابد. صاحب عزا در مراسم ها با یقه باز به نشانه سوگواری بر در خانه ای که مجلس عزا بر پا بود می ایستادند. روز سوم را روز پرسه می نامند که شرکت کنندگان پس از صرف ناهار برسر قبر می رفته و برای او طلب مغفرت می کردند. خانواده عزادار تا یک سال لباس سیاه پوشیده و در جشن یا مراسم شادی شرکت نمی کردند تا یک سال هر شب جمعه خیراتی مثل حلوا یا خرما پرداخته می شد و پس از یکسال در روز پنجشنبه مراسم یادبود و سالگردی برگزار نموده و عزاداری پایان می یافت.
۳) شب نشینی:
این رسم بیشتــــــر برای تولد کودک بوده و تا پاسی از شب با جشــن و سرور ادامه می یافت.
۴) محفل های شبانه:
بیشتر مراسمی مردانه بوده و فرد باسواد برای افراد حاضر در محفل، شاهنامه و حافظ یا کتابهای دیگر می خواند.
۵) آداب سفر:
چون کسی قصد سفر می کرد سنت بر این بود که او را از زیر آینه قرآن بیرون می کردند و به دنبال سرش آب می پاشیدند. به این نیت که زود و به سلامت از سفر بازگردد. اما اول کسی که از آبادی در راه به او برخورد می کرد می توانست مایه شومی یا بخت و اقبال مسافر باشد.
۶) بازیهای محلی :
می توان به ترنه بازی، ارنشک برنشک، حنازو، استای زنجیر باف، شش خانه بازی، بازی ۲۴ خط، چشم گریزو، خال خالکو، هوکوسکلی، هرنگ هرنگ اسب چه رنگ، از این خروسا چه خروس، گردو بازی، قاشق بازی، قل بازی، تخم مرغ بازی و... می توان اشاره کرد.
● شهربابک در یک نگاه
۱/ مساحت / ۱۳۰۰۰کیــلو متر مربع
۲/ جمعیت / قریب ۸۵۰۰۰ نفـــر(نرخ رشد از سال ۷۵ = % ۱/۱)
۳/ موقعیت در استان کرمان/ ۵۵درجه و ۸دقیقه طول شرقی از نصف النهار گرینویچ و ۳۰ درجه و ۸ دقیقه عرض شمالی از شمال به بخش انار ازتوابع رفسنجان، از مغرب به شهرستان خاتم، از جنوب به شهرستان سیرجان، از مغرب به سرچشمه و رفسنجان
۴/ آب وهوا / معتــــدل مایل به سرد
۵/ تعدادبخش ونامها / ۱- بخش مرکزی ۲- بخش دهج
۶/ تعداد روستا ۸۲۸ آبادی شامل: ۳۱۲ روستا دارای سکنه و ۵۱۶ آبادی خالی از سکنه و بهارنشین
۷/ زبان وگویش فارسی
۸/ مذهب / شیعه اثنی عشر
۹/ وضعیت معیشتی/ کشاورزی، دامداری، معادن و تعدادی سازمان و ادارات
۱۰/ چشم اندازهای شهری/ بیشتر انسانی فرهنگی است که قالب آثار تاریخی در بافت قدیم مشاهده می شود
۱۱/ تعداد بافت / دارای دو بافت: قدیم وجدید؛ نوع مساکن در بافت قدیم گنبدی وخشت گلی، در بافت جدید از مصالح مقاوم بر اساس اصول معماری
۱۲/ تعداد دانشگاه و مراکز آموزش عالی دولتی / واحد دانشگاه پیــــام نور: تأسیس ۱۳۸۴ با یک رشته تحصیــــلی جامعه شناسی، تعدادشاغلین به تحصیل ۲۵ نفر
آدرس: بلـــوار ۷ تیر - دانشگاه پیام نور- تلفن: [phone]
۱۳/ تعداد و نام دانشگاه غیر دولتی/ دانشگاه آزاد اسلامی : تعداد رشته ۲۳ ( ۶ رشته مقطع کارشناسی و ۱۷ رشته در مقطع کاردانی)، تعداد دانشجو ۱۲۰۰ نفر آدرس: بلوار خلیج فارس؛ تلفن : [phone] و ۶- ۴۲۲۰۰۰۵ ( ۰۳۹۲)، فاکس : [phone]
۱۴/ تعـــداد نشــــریه / ۱ نشریه به نام «هفته نامه بابک زمین » که از نسبت استان عقب تر می باشد. آدرس: خیابان امام، پاساژ بوعلی - تلفن:[phone]
۱۵/ مراکز مذهبی/ ۱۲۶ باب مسجد (۲۳شهری، ۱۰۳ روستایی) حسینیه ۱۶باب، حوزه علمیه امام جعفر صادق (ع)، امامزاده ۲ مورد( پاچنار، روگوشوئیه)
۱۶/ مراکز بهداشتی درمانی / ۹ مرکز شامل: ۳مرکز شهری، ۶ مرکز روستایی
۱۷/ تعداد بیمارستان / بیمارستان حضرت ولیعصـــر (عج) - آدرس : بلوار جهاد تلفن: [phone]
۱۸/ اماکن ورزشی/ استادیوم، سالن کشتی خاتون آباد، سالن خورسند، سالن دهج و تعدادی زمین خاکی
۱۹/ تعداد شورای اسلامی شهر/ شورای شهر با ۵ نفرعضو، شهر دهج فاقد شورا است
۲۰/ تعداد شورای اسلامی روستاها / ۵۲ شورا وجمعا تعداد ۱۶۸ نفر عضو
۲۱/ پیشینه تاریخی / منسوب به بابک پادشاه ساسانی که در ادوار گذشته به لحاظ موقعیت جغرافیایی تابعیت استانهای فارس، یزد و کرمان را داشته است.
۲۲/ آثار تاریخی / روستای صخره ای میمند، عمارت موسی خانی، غار ایوب، آتشکده آذربغ، مسجدشهر کهنه، قلعه مهرآباد، قلعه مرج، قبرستانهای بهنوئیه و کهتوکرها و....
۲۳/ قومیتها / ـــــــــ
۲۴/ سیمای منابع طبیعی/ مساحت جنگلها ۵۰۰۰۰ هکتار با گونه غالب بادام کوهی، مساحت مراتع ۸۰۰۰۰۰ هکتار با تیپ غالب درمنه
۲۵/ چشمه های آب گرم و سرد معدنی / ساریج و مدوار، آباد زکریا، آباد کلین مسینان گرم
۲۶/ گسـل / با روند شمال غربی – جنوب شرقی و طول تقریبی ۲۷۰ کیلومتر
۲۷/ سوغاتی این شهرستان / فراورده های لبنی، پسته، نان محلی (کرنون)

محمد معصومی شهربابک