نگاهی به آسمان پرستاره در پهنه ایران

دوستداران آسمان شب، شما نیز همچون دیگر صنوفی که به فعالیت در زمینه های مختلف علمی، هنری، سیاسی و اجتماعی مشغولند، دارای روز مخصوص به خود در طول سال هستید. روز نجوم روزی است برای تمامی آنهایی که شب ها به آسمان تاریک شب می نگرند تا نظاره گر درخشش شهاب سنگی پرنور، مقارنه زیبای دو سیاره، حرکت پرشتاب دنباله داری سپید یا به تاریکی رفتن تنها قمر زمین بر اثر پدیده کسوف باشند.
قدمت دانش نجوم به قدمت تاریخ بشر است. هزاران سال پیش که هنوز آتش کشف نشده بود، اجداد دیرینه ما شب ها به آسمان پرستاره یی چشم داشتندکه برای آنها تصاویری بزرگ از حیوانات و انسان و عجایب بود.
آنها از کنار هم قرار گرفتن تعدادی از اجرام آسمانی، شکل شیر را می دیدند یا اشکالی دیگر چون عقرب و خرچنگ و انسانی در حال پرتاب تیرکمان. بعدها آتش کشف شد و سال ها پس از آن آتشکده ها وآتشخانه ها و معابد بسیاری، شب ها همچون خورشیدی از آتش نورافشانی می کردند. باز هم همه چیز برای نگاه به آسمان مناسب بود. شب ها هنوز خیلی تاریک بودند. اما با ورود انسان به عصر صنعتی شدن و سپس آغاز قرن بیستم همه چیز به ناگهان تغییر کرد.
نمی توان گفت همان تعداد ستارگانی که بشر اولیه در پنجاه هزار سال پیش در آسمان می دید انسان قرن هجدهم نیز در همان منطقه می دید، یا انسان پس از جنگ جهانی دوم در همان منطقه. تعداد ستارگانی که بشر از هزاران سال پیش در آسمان شب می دید با گسترش آلودگی نوری، روز به روز کمتر شد تا این که به حد متوسط سه هزار جرم آسمانی در عصر حاضر رسیده است. هرچند آن انسانی که در پاریس زندگی می کند نیز از معضل آلودگی نوری در رنج است، اما لااقل چندین سال است که در اروپا و امریکا، قوانین سختی برای استانداردسازی منابع نوری در حال اجرا است که در آن منبع گسترش دهنده نور (همچون چراغ خیابان) نورش را تنها رو به پایین و متمرکز در همان نقطه پراکنده می کند. هر چقدر آلودگی نوری کمتر باشد، برای لذت بردن از آسمان شب زحمت کمتری را متحمل خواهید شد. دیگر لازم نیست که هزینه کنید و ده ها کیلومتر از شهرهایتان دور شوید و به مناطقی سفر کنید که شاید امنیت مناسبی نیز ندارند.
کاروانسرای قصر بهرام که از ده سال پیش مورد توجه منجمان آماتور قرار گرفت، امروز دیگر یک رصدگاه حرفه یی نیست. این کاروانسرای عهد صفوی که در دویست کیلومتری جنوب شرقی شهر تهران داخل پارک ملی کویر قرار دارد، دارای کمان نوری در افق های شمال شرقی، شمال و شمال غربی است که از آلودگی نوری شهرهای تهران، ورامین، گرمسار و البته شهر ایوانکی ناشی می شود که روز به روز نیز بیشتر می شود.
اما شما مسوولان عرصه انرژی که هم اکنون در حال خواندن مطلبی درباره نجوم و دنیای آسمان شب هستید، چگونه می توانید برای تاریکی آسمان شهرتان نه تنها به منجمان ، بلکه به همه کشورتان کمک کنید؟
برای کاهش آلودگی نوری، نور باید دقیقاً به همان نقطه یی که منظور است متمرکز شود. نور لامپ به هیچ وجه نباید به سمت بالا برود، مگر در موارد خاص همچون فرودگاه ها و مناطق نظامی و غیره. در این موارد نیز بهتر است لامپ های قدیمی را از رده خارج و از فناوری های جدید استفاده کرد. بسیاری از کشورها از انرژی خورشیدی برای تامین منابع نوری خود استفاده می کنند. با انجام این کارها هم در مصرف انرژی صرفه جویی می شود و هم این که دیگر لازم نیست گاه به گاه برق بعضی مناطق را قطع کرد. در این میان لطف بسیار بزرگی هم به منجمان کشورتان کرده اید. امروز، دیگر دیدن آسمانی پرستاره، رویایی برای ایرانیان است.
هفته یی که در آن قرار داریم هفته جهانی نجوم و روز جمعه ۳۱ فروردین در کشور ما روز نجوم است. در این روزها دوستداران آسمان شب در سرتاسر کشور در قالب گروه های نجومی برنامه های عمومی را برای آشنایی مردم با این دانش کهن برگزار می کنند. در سال ۱۳۸۴ برای نخستین بار در ایران توانستیم در روزنامه شرق چهار صفحه از روزنامه را به ویژه نامه روز نجوم اختصاص دهیم. سال بعد کار کمی سخت تر شد و ما در دو صفحه میهمانتان بودیم. سعی ما بر این بود که مخاطب این مقالات کوتاه هم منجمان آماتور کشور باشند و هم کلیه خوانندگان روزنامه.

شراگیم امینی

منبع : روزنامه اعتماد