حج در قرآن و روایات

● حج در قرآن و روایات روایات
قال الله تعالی: ان اول بیت وضع للناس للذی ببکهٔ مبارکا و هدی للعالمین. (۱)
براستی نخستین خانه ‏ای که برای عبادت مردم خلق شده آن است که در مکه واقع شده و مایه برکت و هدایت جهانیان است.
انسان در باطلاق روزمرگی ‏ها غرق می ‏شود؛ نیازهای کاذب و صادق، گرفتاری ‏های اداری و شغلی و اخبار و اطلاعات محدود محلی و منطقه‏ای، انسان را از آرمان‏های بلند و وظایف الهی و اساسی بازمی ‏دارد. او را از هویت اصیل و وطن راستین غافل می ‏سازد، و حج هجرتی است مقدس از وابستگی ‏ها و عادت‏ها به سوی خدا و به سوی فطرت الهی خویش.
«حج» ‏حضور در مجمع عمومی سالانه مسلمین است و دیداری الهی همراه با همه آنها که به یک دین معتقدند و به یک آرمان می‏اندیشند و خدای یگانه را می‏پرستند.
حضور در میقات و لبیک و طواف، نماز و سعی تقصیر همراه با وقوف در عرفات مشعر و منی، قربانی و سر تراشیدن هزاران راز و رمز نهفته دارد که بیان آن در ضمن چهل حدیث کوتاه میسر نیست. اما یادآوری گوشه‏ای از اسرار این عبادت سیاسی، الهی، می‏تواند راهگشای پژوهشی بیشتر و مایه شور و شوقی افروخته ‏تر گردد.
اندیشه‏های خرد و آرمان‏های کوچک در اجتماع بزرگ و سراسری مسلمین رنگ می‏بازد و بینش و خواسته ‏های عمومی و بزرگ سراسری جای آن را می ‏گیرد.
حاجی با شرکت در اردوی ابراهیمی حج‏با تاریخ پیامبران پیوند می ‏خورد و هویت تاریخی خویش را باز می ‏یابد. فریاد مقدس لبیک اللهم لبیک عهد دیرین و میثاق فطرت را یادآوری می ‏شود و انسان با پوشیدن جامه‏ های سپید احرام از لمت ‏خودخواهی ‏ها، خودنمائی ‏ها و لذت‏گرایی ‏ها و عادات و رفتار زیانبار می ‏گریزد و ستایش و نعمت و قدرت را ویژه خدا می‏بیند.
آداب حرم، اخلاق شایسته حیم قدس ربوبی را می‏آموزد. در مانور بزرگ حج، وحدت، عبادت و سیاست، ایمان و اتحاد و آزادی و مبارزه با کفر و شرک و شیطان یکجا جلوه می‏کند.
انسان با طواف در کوی دوست‏با فرشتگان آسمان هماهنگ می ‏شود. و در مقام ابراهیم می ‏ایستد و نماز می ‏گزارد.
و با سعی بین صفا و مروه، موهای زاید از سر می ‏زداید و با طوافی دیگر بنام نساء دوباره پروانه‏ وار گرد خانه یار می ‏چرخد و در نزد جایگاه خلیل الله علیه السلام نماز می‏ خواند.
با استلام حجر الاسود و بوسیدن آن عهد الست را با مقام ربوبی تجدید می‏ کند و با نوشیدن آب خوشگوار، زمزم زمزمه زندگی را دوباره در اعماق روحش می‏شنود.
وقوف‏ها و حرکت ها به فرمان خدا و با یاد خدا راه و رسم زندگی ابراهیمی را به انسان می ‏آموزد و انسان با انجام قربانی حنجره آزمندی ‏ها و زفتی را می ‏بُرد و با تراشیدن سر، آماده حضور دوباره در مسجدالحرام و خانه دوست می ‏شود و با رمی جمرات با شیطان‏های بزرگ و میانه و کوچک درگیر می ‏گردد و از هرچه شیطان و شرک است اعلام برائت می ‏کند.
آنچه در اینجا گردآمده چهل حدیث ‏برگزیده در باره این فریضه بزرگ - حج - است که آداب و اهداف حج، قداست و امنیت اماکن مقدسه حج و نقش سازنده آن را در زندگی مسلمین مطرح می ‏سازد. پیشوایان معصوم علیهم السلام در این احادیث کوتاه روزنه‏ هایی به دنیای زیبای حج گشوده ‏اند که برای زائران بیت الله الحرام و دیگر مشتاقان دیار یار، مطالعه آن آموزنده و چشم‏نواز است.
حجکم مقبول و سعیکم مشکور
۱- اهمیت ‏حج
قال علی علیه السلام:
الله الله فی بیت ربکم لا تخلوه ما بقیتم فانه ان ترک لم تناظروا.
علی(ع) فرمود: خدا را! درباره خانه پروردگارتان در نظر داشته باشید تا هستید، آن را خالی نگذارید. زیرا اگر حج متروک شود نظر رحمت‏ خدا از شما قطع خواهد شد. (بحارالانوار ج ۱۶۹۶)
۲ - حج و توجه به سوی خدا
عن ابی جعفر الباقر علیه السلام فی قول الله تبارک و تعالی:
«ففروا الی الله انی لکم منه نذیر مبین‏» (۲)
قال: حجوا الی الله.
امام باقر(ع) درباره آیه شریفه «ففروا الی الله انی لکم منه نذیر مبین‏» فرموده است: منظور از فرار به سوی خدا آن است که آهنگ حج کنید. (معانی الاخبار ص ۲۲۲ )
۳- لبیک و قربانی
عن علی علیه السلام قال:
نزل جبرئیل عی النبی صلی الله علیه و آله و سلم فقال: یا محمد مر اصحابک بالحج و الثلج، فالحج رفع الاصوات بالتلبیهٔ و الثلج نحر البدن.
امام علی علیه السلام فرمود: جبرئیل بر پیامبر فرود آمد و گفت: ای محمد یارانت را به عج و ثج فرمان ده. عج ‏یعنی فریاد و لبیک برآوردن و ثج ‏یعنی قربانی کردن شتران. (معانی الاخبار ص ۲۲۴)
۴- حج اکبر و حج اصغر
عن معاویهٔ بن عمار، قال:
سئلت ابا عبدالله علیه السلام عن یوم الحج الاکبر فقال: هو یوم النحر و الاصغر العمرهٔ.
معاویهٔ بن عمار گوید: از امام صادق علیه السلام پرسیدم روز حج اکبر چه روزی است؟ حضرت فرمود: روز حج اکبر روز عید قربان است و حج اصغر عمره است. (معانی الاخبار ص ۲۹۵ )
۵- آثار حج
عن الرضا علیه السلام قال:
ما رایت‏شیئا اسرع غنا و لا انفی للفقر من ادمان الحج
از امام رضا علیه السلام نقل شده که فرمود: هیچ چیزی را بیشتر از حج مداوم، در بی ‏نیازی و فقر زدائی مؤثر ندیدم. (بحار الانوار، ج ۷۴، ص ۳۱۸ )
۶- مرگ در راه حج
عن ابی عبدالله علیه السلام قال:
من مات فی طریق مکهٔ ذاهبا اوجائیا امن من الفزغ الاکبر یوم القیامهٔ.
امام صادق علیه السلام فرمود: هرکس در راه رفت و برگشت مکه بمیرد از اندوه بزرگ روز قیامت ایمن خواهد بود.
(ملاذ الاخیار ج ۲۲۳۷)
۷- حرمت مهمانان خدا
عن ابی عبدالله علیه السلام قال:
الحاج و المعتمر وفدالله ان سالوه اعطاهم و ان دعؤه اجابهم و ان شفعوا شفعهم و ان سکتوا ابتداهم و یعوضون بالدرهم الف الف درهم
امام صادق علیه السلام فرمود: حاجی و عمره ‏گزار مهمان خدایند. اگر چیزی بخواهند به ایشان دهد. اگر او را بخوانند، پاسخ می‏گوید. اگر شفاعت کنند. شفاعت ایشان را می ‏پذیرد، اگر سکوت کنند، با آنان آغاز سخن می ‏کند و در برابر هر درهمی که خرج کرده ‏اند، یک میلیون درهم به آنان می ‏پردازد. (ملاذ الاخبار ج ۲۲۶۷)
۸- آمادگی برای احرام
عن حماد بن عیسی قال:
سئلت ابا عبدالله علیه السلام عن التهیؤء اللاحرام، فقال تقلیم الاظفار و اخذ الشارب و حلق العانهٔ.
حماد بن عیسی گوید: از امام صادق علیه السلام پرسیدم. برای احرام چگونه باید آماده شد؟
فرمود: با گرفتن ناخن‏ها، کوتاه کردن شارب و تراشیدن موی بالای شرمگاه. (ملاذ الاخیار، ج ۳۰۸۷)
۹- نظر به کعبه
عن الباقر علیه السلام من نظر الی الکعبهٔ لم یزل یکتب له حسنهٔ و یمحی عنه سیئهٔ حتی یصرف بصره عنها.
امام باقر -علیه السلام- فرمود: هر کس به کعبه نگاه کند. تا وقتی به آن می ‏نگرد مدام کار نیک برایش نوشته می ‏شود و گناهش پاک می ‏شود تا وقتی دیده از آن برگرداند. (بحار الانوار ج ۶۵۹۶)
۱۰- نیت‏ حج
عن ابی عبدالله -علیه السلام- قال:
الحج‏حجان، حج لله و حج للناس، فمن حج لله کان ثوابه علی الله و الجنه و من حج للناس کان ثوابه علی الناس یوم القیامهٔ.
امام صادق -علیه السلام- فرمود:
حج دوگونه است: حجی برای خدا و حجی برای خلق، هر کس برای خدا حج گزارد، پاداشش آنست که خدا که وی را به بهشت درآورد و هر کس برای مردم حج گزارد، پاداش وی روز قیامت ‏برعهده مردم خواهد بود. (بحار الانوار ج ۹۶ ۲۴ )
۱۱- روزه ایام تشریق در منی
سئل الصادق علیه السلام لم کره الصیام فی ایام التشریق؟ فقال:
لان القوم زوار الله و هم فی ضیافته و لا ینبغی للضیف ان یصوم عند من زاره و اضافه.
از امام صادق -علیه السلام- سئوال شد:
چرا روزه ایام تشریق «۱۱ - ۱۲ - ۱۳ ذی حجهٔ‏» نامطلوب است. حضرت فرمود: زیرا مردم، زائران خدا و مهمان وی هستند. و شایسته نیست که مهمان در نزد میزبان و کسی که به دیدارش رفته روزه بگیرد. (بحار الانوار ج ۹۶ ۳۴ )
۱۲- حج‏ یا جهاد
عن الصادق -علیه السلام- انه قال:
ما سبیل من سبیل الله افضل من الحج الا رجل یخرج بسیفه فیجاهد فی سبیل الله حتی یستشهد.
امام صادق -علیه السلام- فرمود:
هیچ راهی از راههای خدا برتر از حج نیست مگر اینکه مردی شمشیر بردارد و در راه خدا جهاد کند تا شهید گردد.
(بحار الانوار ج ۹۶ ۴۹ )
۱۳- ثواب طواف
عن النبی صلی الله علیه و اله و سلم انه قال:
من طاف بهذا البیت اسبوعا و احسن صلاهٔ رکعتیه غفرله.
پیامبر اکرم -صلی الله علیه و آله- فرمود:
هرکس هفت‏ بار به دور این خانه طواف کند و دو رکعت نماز طواف را بخوبی انجام دهد. گناهش آمرزیده شود.
(بحارالانوار ج ۹۶ ۴۹ )
۱۴- حج و تجدید میثاق
قال ابو جعفر علیه السلام والحجر کالمیثاق و استلامه کالبیعهٔ و کان اذا استلمه قال:
اللهم امانتی ادیتها و میثاقی تعاهدته لیشهدلی عندک بالبلاغ.
امام باقر -علیه السلام- فرمود:
حجرالاسود مثل یک پیمان است و دست کشیدن بر آن چون بیعت [با خدا] است وقتی حضرت دست‏بر حجرالاسود می ‏کشید می ‏فرمود: خدایا! امانتم را ادا کردم. میثاق خود را تجدید کردم، تو گواه باش که من وظیفه ‏ام را بپایان رساند.
(بحار الانوار ج‏۹۶ ۴۸ )
۱۵- اهمیت‏ حج
عن ابی عبدالله -علیه السلام- قال:
لایزال الدین قائما ما قامت الکعبهٔ.
امام صادق -علیه السلام- فرمود:
تا کعبه برپاست، دین برپاست. (بحار الانوار ج ۹۶ ۵۷ )
۱۶- فلسفه نام کعبه
عن ابی جعفر -علیه السلام- قال:
قلت له: لم سمی البیت العتیق؟ قال: لانه حر عتیق من الناس و لم یملکه، احد.
از امام باقر -علیه السلام- سؤال شد، چرا کعبه را بیت العتیق نامیده ‏اند؟
فرمود: زیرا این خانه آزاد است و رها شده و در ملکیت هیچ کس درنیامده است. (بحارالانوار ج ۹۶ ۵۹
۱۷- مثلث مقدس
عن ابی عبدالله -علیه السلام- قال:
ان الله عزوجل حرمات ثلاث لیس مثلهن شی‏ء کتابه و هو حکمه و نوره
و بته الذی جعله قبلهٔ للناس لایقبل من احد توجها الی غیره و عترهٔ نبیکم.
امام صادق -علیه السلام- فرمود:
خدای عزوجل سه ناموس محترم و مقدس دارد که هیچ چیز به حرمت آن نرسد.
کتابش که فرمان او و نور اوست و خانه ‏اش که آنرا قبله مردم قرار داده و توجه به جایی غیر آن از هیچ‏کس پذیرفته نیست و عترت پیامبر شما. (بحار الانوار ج‏۹۶ ۶۰ )
۱۸- نذر کعبه
عن علی -علیه السلام- قال:
لو کان لی وادیان یسیلان ذهبا و فضهٔ ما اهدیت الی الکعبهٔ شیئا لانه یصیر الی الحجبهٔ دون المساکین.
امام علی -علیه السلام- فرمود:
اگر دو رودخانه مواج از طلا و نقره داشته باشم هیچ چیز به کعبه اهدا نخواهم کرد، زیرا به پرده ‏داران «ناشایست‏» می ‏رسد نه به مساکین و مستمندان. (بحارالانوار ج ۹۶ ۶۷ )۱۹- امنیت‏ حرم
عن عبدالله بن سنان، عن ابی عبدالله -علیه السلام- قال قلت: ارایت قوله «و من دخله کان امنا» (۳) البیت عنی اوالحرم؟ قال:
من دخل الحرم من الناس مستجیرا به فهو امن و من دخل البیت من المؤمنین مستجیرا به فهو امن من سخط الله و من دخل الحرم من الوحش و السباع و الطیر فهو امن من ان یهاج او یؤذی حتی یخرج من الحرم.
عبدالله بن سنان گوید به امام صادق -علیه السلام- گفتم:
بفرمایید منظور از آیه «و من دخله کان امنا» چیست؟ کعبه مورد نظر است‏یا حرم؟ فرمود: هر کس از مردم به حرم پناه آورد در امان است. هرکس از مؤمنین بر حرم پناه آورد از خشم خدا در امان است و هر حیوان وحشی و درنده و پرنده ‏ای که داخل حرم شود. در امان است از ارعاب و اذیت تا از آن بیرون رود. (بحار الانوار ج ۹۶ ۷۴ )
۲۰- چهار شهر برگزیده
قال رسول الله صلی الله علیه و آله ان الله اختار من البلدان اربعهٔ فقال عزوجل: و التین والزیتون و طور سینین و هذا البلد الامین. و التین المدینهٔ و الزیتون بیت المقدس و طور سینین الکوفهٔ و هذا البلد الامین مکهٔ.
رسول خدا -صلی الله علیه و آله- فرمود:
خداوند از شهرهای چهار شهر برگزیده است و فرموده: والتین و الزیتون و طور سینین و هذا البلد الامین. منظور از تین مدینه و منظور از زیتون بیت المقدس است و مقصود از طور سینین کوفه و مقصود از این شهر امن، مکه معظمه است.
(بحار الانوار ج ۹۶ ۷۷ )
۲۱- حج از مال حرام
قال ابو جعفر علیه السلام لایقبل الله عزوجل حجا و لاعمرهٔ من مال حرام
امام باقر -علیه السلام- فرمود: خداوند عزوجل، حج و عمره از مال حرام را قبول نمی ‏کند. (بحارالانوار ج ۹۶ ۱۲۰ )
۲۲- آداب حج
عن ابی جعفر قال:
ما یعبؤ بمن یؤم هذا البیت اذا لم‏یکن فیه ثلاث خصال: ورع یحجزه عن معاصی الله و حلم یملک به غضبه و حسن الصحابهٔ لمن صحبه.
امام باقر -علیه السلام- فرمود:
کسی که قصد این خانه می ‏کند اگر سه خصلت نداشته باشد، مورد اعتنا قرار نخواهد گرفت:
۱- ورعی که او را از گناهان بازدارد.
۲- بردباری که جلو خشمش را بگیرد.
۳- حسن معاشرت با همراهان.
(خصال ج ۱ ۹۷ و بحار الانوار ج ۹۶ ۱۲۱ )
۲۳- معافیت‏ بانوان در مناسک حج
عن ابی جعفر علیه السلام قال: لیس علی النساء اجهار التلبیهٔ و لاالهرولهٔ بین الصفا و المروهٔ ولااستلام الحجر الاسود و لادخول الکعبهٔ و لاالحلق انما یقصرون من شعورهن...
امام باقر -علیه السلام- فرمود:
برای زنان در حج این امور لازم نیست:
۱- بلند گفتن لبیک
۲- هَروَله بین صفا و مروه [که نوعی دویدن است)
۳- دست کشیدن بر حجرالاسود
۴- ورود به کعبه ۵
۵- سرتراشیدن، تنها باید قدری از موی خود را کوتاه کنند.
(بحارالانوار ج ۹۶ ۱۸۹ )
۲۴- توزیع و رحمت در اطراف کعبه
عن ابی عبدالله -علیه السلام- قال: لله تبارک و تعالی حول الکعبهٔ عشرون و مائهٔ رحمهٔ منها ستون للطائفین و اربعون للمصلین و عشرون للناظرین.
امام صادق -علیه السلام- فرمود: خداوند تبارک و تعالی در پیرامون کعبه صد و بیست ‏بخش رحمت دارد؛ شصت قسمت آن برای طواف کنندگان، چهل قسمت ‏برای نمازگزاران، و بیست قسمت ‏برای ناظران کعبه است. (بحارالانوار ج ۹۶ ۲۰۲ )
۲۵- حجر اسماعیل
قال ابوعبدالله علیه السلام ان اسماعیل دفن امه فی الحجر و جعل له حائطا لئلا یوطا قبرها.
امام صادق -علیه السلام- فرمود: اسماعیل -علیه السلام- مادرش را در حجر دفن کرد و برای آن دیواری قرار داد تا قبرش زیر گامها قرار نگیرد.
(بحار الانوار ج ۹۶ ۲۰۴ )
۲۶- ۳۶۰ طواف
عن ابی عبدالله -علیه السلام- قال: یستحب ان تطوف ثلاث مائهٔ و ستین اسبوعا عدد ایام السنهٔ فان لم تستطع فما قدرت علیه من الطواف.
امام صادق -علیه السلام- فرمود:
مستحب است که ۳۶۰ طواف به تعداد روزهای ایام سال به جای آوری، اگر نتوانستی هر قدر که ممکن شد طواف کن.
(بحار الانوار ج ۹۶ ۲۰۴ )
۲۷- دست کشیدن بر رکن حجرالاسود
قال رسول الله صلی الله علیه و آله طوفوا بالبیت واستلموا الرکن فانه یمین الله ارضه یصافح بها خلقه.
پیامبر خدا -صلی الله علیه و آله- فرمود: دور خانه خدا طواف کنید، رکن «حجر الاسود» را دست ‏بسائید، زیرا به منزله دست است ‏خدا در زمین است که با بندگانش دست می ‏دهد. (بحار الانوار ج‏۹۶ ۲۰۲ )
۲۸- نماز در مسجد الحرام
عن الباقر -علیه السلام- قال: صلاهٔ فی المسجد الحرام افضل من مائهٔ الف صلاهٔ فی غیره من المساجد.
امام باقر -علیه السلام- فرمود: یک نماز در مسجد الحرام از صد هزار نماز در مساجد دیگر برتر است. (بحار الانوار ج‏۹۶ ۲۴۱ )
۲۹- آب زمزم
قال رسول الله صلی الله علیه و آله ماء زمزم شفاء لما شرب له
پیامبر اکرم -صلی الله علیه و آله- فرمود: آب زمزم به هر قصدی بنوشد برای آن شفاست. (بحار الانوار ج‏۹۶ ۲۴۵ )
۳۰- دعا در عرفات
عن الرضا -علیه السلام- قال: کان ابو جعفر یقول: ما من بر و لا فاجر یقف بجبال عرفات فیدعو الله الا استجاب الله له.
اما البر ففی حوائج الدنیا و الاخرهٔ و اما الفاجر ففی امر الدنیا.
امام رضا-علیه السلام- فرمود:
هیچ نیکوکا و بدکاری در کوه های عرفات دعا نمی ‏کند مگر اینکه خدا دعایش را می ‏پذیرد. دعای نیکوکاران را در حوائج دنیا و آخرت و دعای بدکاران را در کار دنیا می‏پذیرد. (بحار الانوار ج‏۹۶ ۲۵۱ )
۳۱- اهمیت عرفات
عن النبی -صلی الله علیه و آله- قال: اعظم اهل عرفات جرما من انصرف و هو یظن انه لن یغفرله.
پیامبر اکرم -صلی الله علیه و آله- فرمود: گناه کسی از همه بزرگتر است که از عرفات برگردد و خیال کند آمرزیده نخواهد شد. (بحار الانوار ج ۹۶ ۲۴۸ )
۳۲- ثواب رمی شیطان
عن ابی عبدلله -علیه السلام- فی رمی الجمار قال: له بکل حصاهٔ یرمی بها تحط عنه کبیرهٔ موبقهٔ.
امام صادق -علیه السلام- درباره رمی جمرات فرمود: با هر سنگریزه‏ای که حاجی می‏ زند یک گناه کبیره هلاکت ‏بار از وی فرو می ‏ریزد. (بحار الانوار ج ۹۶ ۲۷۳ )
۳۳ـ فلسفه رمی
عن علی بن جعفر عن اخیه موسی -علیه السلام- قال: سئلته عن رمی الجمار لم جعل قال: لان ابلیس اللعین کان یتراءی لابراهیم -علیه السلام- فی موضع الجمار. فرجمه ابراهیم -علیه السلام- فجرت السنهٔ بذلک.
علی بن جعفر می ‏گوید: از امام کاظم -علیه السلام- پرسیدم: چرا رمی جمرات واجب شده است؟
فرمود: چون ابلیس لعین در جایگاه این سنگها برای ابراهیم -علیه السلام- ظاهر شد و آن حضرت او را سنگسار کرد، این کار در حج ‏سنت ‏شد. (بحار الانوار ج ۹۶ ۲۷۳ )
۳۴- قربانی حج
قال علی بن الحسین -علیه السلام- فی حدیث له: اذا ذبح الحاج کان فداه من النار.
امام سجاد -علیه السلام- در ضمن یک حدیث فرمود:
وقتی حاجی قربانی را ذبح کند در برابر آتش جهنم فدیه او خواهد بود. (بحار الانوار ج ۹۶ ۲۸۸ )
۳۵- دفن مو در منی
عن جعفر عن ابیه -علیه السلام- قال: ان الحسن و الحسین کانا یامران بدفن شعورهما بمنی.
امام باقر -علیه السلام- از پدرش نقل کرده است که حضرت فرمود:
امام حسن و امام حسین علیهم السلام دستور می ‏دادند موهایشان در منی دفن گردد. (بحار الانوار ج ۹۶ ۳۰۲ )
۳۶- زیارت پیامبر صلی الله علیه و آله
عن النبی -صلی الله علیه و آله- انه قال: من رای [زار] قبری حلت له شفاعتی و من زارنی میتا فکانما زارنی حیا.
پیامبر اکرم -صلی الله علیه و آله- فرمود:
هر کس قبر مرا زیارت کند شفاعت من برای او روا گردد. و هر کس پس از مرگ به زیارت من بیاید گویا در زندگی مرا دیدار کرده است. (بحار الانوار ج ۹۶ ۳۳۴ )
۳۷- وداع کعبه
عن ابراهیم بن محمود قال:
رایت الرضا -علیه السلام- ودع البیت فلما اراد ان یخرج من باب المسجد خر ساجدا ثم قام فاستقبل الکعبهٔ و قال:
اللهم انی انقلب علی ان لا اله الا الله.
ابراهیم بن محمود گوید:
امام رضا -علیه السلام- را در حال وداع کعبه دیدم. وقتی می‏ خواست از در مسجد بیرون رود. به سجده افتاد سپس برخاست و رو به کعبه کرد و گفت: خدایا! من با عقیده توحید «لا اله الا الله‏» بازمی ‏گردم. (بحار الانوار ج ۹۶ ۳۷۰)
۳۸- حج و رهبری
عن ابی جعفر -علیه السلام- قال: انما امر الناس ان یاتوا هذه الاحجار فیطوفو بها ثم یاتونا فیخبرونا بولایتهم و یعرضوا علینا نصرهم.
امام باقر -علیه السلام- فرمود: مردم مامور شده ‏اند بیایند دور این سنگها طواف کنند سپس نزد ما بیایند و اعلام وابستگی و حمایت و یاری نمایند. (بحار الانوار ج ۹۶ ۳۷۴ )
۳۹- استقبال و مصافحه حاجیان
عن ابی عبدالله علیه السلام من لقی حاجا فصافحه کان کمن استلم الحجر.
امام صادق -علیه السلام- فرمود: هر کس با حاجی دیدار کند و با او مصافحه نماید گویا بر حجرالاسود دست کشیده است. (بحار الانوار ج ۹۶ ۳۸۴ )
۴۰- ولیمه حج
قال رسول الله صلی الله علیه و آله: لا ولیمهٔ الا فی خمس فی عرس او خرس او عذار او وکار او رکاز فاما العرس فالتزویج، و الخرس النفاس بالولد و العذار الختان و الوکار الرجل یشتری الدار و الرکاز الذی یقدم من مکهٔ.
رسول خدا -صلی الله علیه و آله- فرمود: ولیمه ‏ای نیست مگر در پنج مورد:
۱- در عروسی ۲- در تولد کودک ۳- در ختنه سوران ۴- در خرید منزل ۵- در بازگشت از سفر مکه (بحار الانوار ج ۹۶ ۳۸۴ )۱۹- امنیت‏ حرم
عن عبدالله بن سنان، عن ابی عبدالله -علیه السلام- قال قلت: ارایت قوله «و من دخله کان امنا» (۳) البیت عنی اوالحرم؟ قال:
من دخل الحرم من الناس مستجیرا به فهو امن و من دخل البیت من المؤمنین مستجیرا به فهو امن من سخط الله و من دخل الحرم من الوحش و السباع و الطیر فهو امن من ان یهاج او یؤذی حتی یخرج من الحرم.
عبدالله بن سنان گوید به امام صادق -علیه السلام- گفتم:
بفرمایید منظور از آیه «و من دخله کان امنا» چیست؟ کعبه مورد نظر است‏یا حرم؟ فرمود: هر کس از مردم به حرم پناه آورد در امان است. هرکس از مؤمنین بر حرم پناه آورد از خشم خدا در امان است و هر حیوان وحشی و درنده و پرنده ‏ای که داخل حرم شود. در امان است از ارعاب و اذیت تا از آن بیرون رود. (بحار الانوار ج ۹۶ ۷۴ )
۲۰- چهار شهر برگزیده
قال رسول الله صلی الله علیه و آله ان الله اختار من البلدان اربعهٔ فقال عزوجل: و التین والزیتون و طور سینین و هذا البلد الامین. و التین المدینهٔ و الزیتون بیت المقدس و طور سینین الکوفهٔ و هذا البلد الامین مکهٔ.
رسول خدا -صلی الله علیه و آله- فرمود:
خداوند از شهرهای چهار شهر برگزیده است و فرموده: والتین و الزیتون و طور سینین و هذا البلد الامین. منظور از تین مدینه و منظور از زیتون بیت المقدس است و مقصود از طور سینین کوفه و مقصود از این شهر امن، مکه معظمه است.
(بحار الانوار ج ۹۶ ۷۷ )
۲۱- حج از مال حرام
قال ابو جعفر علیه السلام لایقبل الله عزوجل حجا و لاعمرهٔ من مال حرام
امام باقر -علیه السلام- فرمود: خداوند عزوجل، حج و عمره از مال حرام را قبول نمی ‏کند. (بحارالانوار ج ۹۶ ۱۲۰ )
۲۲- آداب حج
عن ابی جعفر قال:
ما یعبؤ بمن یؤم هذا البیت اذا لم‏یکن فیه ثلاث خصال: ورع یحجزه عن معاصی الله و حلم یملک به غضبه و حسن الصحابهٔ لمن صحبه.
امام باقر -علیه السلام- فرمود:
کسی که قصد این خانه می ‏کند اگر سه خصلت نداشته باشد، مورد اعتنا قرار نخواهد گرفت:
۱- ورعی که او را از گناهان بازدارد.
۲- بردباری که جلو خشمش را بگیرد.
۳- حسن معاشرت با همراهان.
(خصال ج ۱ ۹۷ و بحار الانوار ج ۹۶ ۱۲۱ )
۲۳- معافیت‏ بانوان در مناسک حج
عن ابی جعفر علیه السلام قال: لیس علی النساء اجهار التلبیهٔ و لاالهرولهٔ بین الصفا و المروهٔ ولااستلام الحجر الاسود و لادخول الکعبهٔ و لاالحلق انما یقصرون من شعورهن...
امام باقر -علیه السلام- فرمود:
برای زنان در حج این امور لازم نیست:
۱- بلند گفتن لبیک
۲- هَروَله بین صفا و مروه [که نوعی دویدن است)
۳- دست کشیدن بر حجرالاسود
۴- ورود به کعبه ۵
۵- سرتراشیدن، تنها باید قدری از موی خود را کوتاه کنند.
(بحارالانوار ج ۹۶ ۱۸۹ )
۲۴- توزیع و رحمت در اطراف کعبه
عن ابی عبدالله -علیه السلام- قال: لله تبارک و تعالی حول الکعبهٔ عشرون و مائهٔ رحمهٔ منها ستون للطائفین و اربعون للمصلین و عشرون للناظرین.
امام صادق -علیه السلام- فرمود: خداوند تبارک و تعالی در پیرامون کعبه صد و بیست ‏بخش رحمت دارد؛ شصت قسمت آن برای طواف کنندگان، چهل قسمت ‏برای نمازگزاران، و بیست قسمت ‏برای ناظران کعبه است. (بحارالانوار ج ۹۶ ۲۰۲ )
۲۵- حجر اسماعیل
قال ابوعبدالله علیه السلام ان اسماعیل دفن امه فی الحجر و جعل له حائطا لئلا یوطا قبرها.
امام صادق -علیه السلام- فرمود: اسماعیل -علیه السلام- مادرش را در حجر دفن کرد و برای آن دیواری قرار داد تا قبرش زیر گامها قرار نگیرد.
(بحار الانوار ج ۹۶ ۲۰۴ )
۲۶- ۳۶۰ طواف
عن ابی عبدالله -علیه السلام- قال: یستحب ان تطوف ثلاث مائهٔ و ستین اسبوعا عدد ایام السنهٔ فان لم تستطع فما قدرت علیه من الطواف.
امام صادق -علیه السلام- فرمود:
مستحب است که ۳۶۰ طواف به تعداد روزهای ایام سال به جای آوری، اگر نتوانستی هر قدر که ممکن شد طواف کن.
(بحار الانوار ج ۹۶ ۲۰۴ )
۲۷- دست کشیدن بر رکن حجرالاسود
قال رسول الله صلی الله علیه و آله طوفوا بالبیت واستلموا الرکن فانه یمین الله ارضه یصافح بها خلقه.
پیامبر خدا -صلی الله علیه و آله- فرمود: دور خانه خدا طواف کنید، رکن «حجر الاسود» را دست ‏بسائید، زیرا به منزله دست است ‏خدا در زمین است که با بندگانش دست می ‏دهد. (بحار الانوار ج‏۹۶ ۲۰۲ )
۲۸- نماز در مسجد الحرام
عن الباقر -علیه السلام- قال: صلاهٔ فی المسجد الحرام افضل من مائهٔ الف صلاهٔ فی غیره من المساجد.
امام باقر -علیه السلام- فرمود: یک نماز در مسجد الحرام از صد هزار نماز در مساجد دیگر برتر است. (بحار الانوار ج‏۹۶ ۲۴۱ )
۲۹- آب زمزم
قال رسول الله صلی الله علیه و آله ماء زمزم شفاء لما شرب له
پیامبر اکرم -صلی الله علیه و آله- فرمود: آب زمزم به هر قصدی بنوشد برای آن شفاست. (بحار الانوار ج‏۹۶ ۲۴۵ )
۳۰- دعا در عرفات
عن الرضا -علیه السلام- قال: کان ابو جعفر یقول: ما من بر و لا فاجر یقف بجبال عرفات فیدعو الله الا استجاب الله له.
اما البر ففی حوائج الدنیا و الاخرهٔ و اما الفاجر ففی امر الدنیا.
امام رضا-علیه السلام- فرمود:
هیچ نیکوکا و بدکاری در کوه های عرفات دعا نمی ‏کند مگر اینکه خدا دعایش را می ‏پذیرد. دعای نیکوکاران را در حوائج دنیا و آخرت و دعای بدکاران را در کار دنیا می‏پذیرد. (بحار الانوار ج‏۹۶ ۲۵۱ )
۳۱ اهمیت عرفات
عن النبی -صلی الله علیه و آله- قال: اعظم اهل عرفات جرما من انصرف و هو یظن انه لن یغفرله.
پیامبر اکرم -صلی الله علیه و آله- فرمود: گناه کسی از همه بزرگتر است که از عرفات برگردد و خیال کند آمرزیده نخواهد شد. (بحار الانوار ج ۹۶ ۲۴۸ )
۳۲- ثواب رمی شیطان
عن ابی عبدلله -علیه السلام- فی رمی الجمار قال: له بکل حصاهٔ یرمی بها تحط عنه کبیرهٔ موبقهٔ.
امام صادق -علیه السلام- درباره رمی جمرات فرمود: با هر سنگریزه‏ای که حاجی می‏ زند یک گناه کبیره هلاکت ‏بار از وی فرو می ‏ریزد. (بحار الانوار ج ۹۶ ۲۷۳ )
۳۳- فلسفه رمی
عن علی بن جعفر عن اخیه موسی -علیه السلام- قال: سئلته عن رمی الجمار لم جعل قال: لان ابلیس اللعین کان یتراءی لابراهیم -علیه السلام- فی موضع الجمار. فرجمه ابراهیم -علیه السلام- فجرت السنهٔ بذلک.
علی بن جعفر می ‏گوید: از امام کاظم -علیه السلام- پرسیدم: چرا رمی جمرات واجب شده است؟
فرمود: چون ابلیس لعین در جایگاه این سنگها برای ابراهیم -علیه السلام- ظاهر شد و آن حضرت او را سنگسار کرد، این کار در حج ‏سنت ‏شد. (بحار الانوار ج ۹۶ ۲۷۳ )
۳۴- قربانی حج
قال علی بن الحسین -علیه السلام- فی حدیث له: اذا ذبح الحاج کان فداه من النار.
امام سجاد -علیه السلام- در ضمن یک حدیث فرمود:
وقتی حاجی قربانی را ذبح کند در برابر آتش جهنم فدیه او خواهد بود. (بحار الانوار ج ۹۶ ۲۸۸ )
۳۵- دفن مو در منی
عن جعفر عن ابیه -علیه السلام- قال: ان الحسن و الحسین کانا یامران بدفن شعورهما بمنی.
امام باقر -علیه السلام- از پدرش نقل کرده است که حضرت فرمود:
امام حسن و امام حسین علیهم السلام دستور می ‏دادند موهایشان در منی دفن گردد. (بحار الانوار ج ۹۶ ۳۰۲ )
۳۶- زیارت پیامبر صلی الله علیه و آله
عن النبی -صلی الله علیه و آله- انه قال: من رای [زار] قبری حلت له شفاعتی و من زارنی میتا فکانما زارنی حیا.
پیامبر اکرم -صلی الله علیه و آله- فرمود:
هر کس قبر مرا زیارت کند شفاعت من برای او روا گردد. و هر کس پس از مرگ به زیارت من بیاید گویا در زندگی مرا دیدار کرده است. (بحار الانوار ج ۹۶ ۳۳۴ )
۳۷- وداع کعبه
عن ابراهیم بن محمود قال:
رایت الرضا -علیه السلام- ودع البیت فلما اراد ان یخرج من باب المسجد خر ساجدا ثم قام فاستقبل الکعبهٔ و قال:
اللهم انی انقلب علی ان لا اله الا الله.
ابراهیم بن محمود گوید:
امام رضا -علیه السلام- را در حال وداع کعبه دیدم. وقتی می‏ خواست از در مسجد بیرون رود. به سجده افتاد سپس برخاست و رو به کعبه کرد و گفت: خدایا! من با عقیده توحید «لا اله الا الله‏» بازمی ‏گردم. (بحار الانوار ج ۹۶ ۳۷۰)
۳۸- حج و رهبری
عن ابی جعفر -علیه السلام- قال: انما امر الناس ان یاتوا هذه الاحجار فیطوفو بها ثم یاتونا فیخبرونا بولایتهم و یعرضوا علینا نصرهم.
امام باقر -علیه السلام- فرمود: مردم مامور شده ‏اند بیایند دور این سنگها طواف کنند سپس نزد ما بیایند و اعلام وابستگی و حمایت و یاری نمایند. (بحار الانوار ج ۹۶ ۳۷۴ )
۳۹- استقبال و مصافحه حاجیان
عن ابی عبدالله علیه السلام من لقی حاجا فصافحه کان کمن استلم الحجر.
امام صادق -علیه السلام- فرمود: هر کس با حاجی دیدار کند و با او مصافحه نماید گویا بر حجرالاسود دست کشیده است. (بحار الانوار ج ۹۶ ۳۸۴ )
۴۰- ولیمه حج
قال رسول الله صلی الله علیه و آله: لا ولیمهٔ الا فی خمس فی عرس او خرس او عذار او وکار او رکاز فاما العرس فالتزویج، و الخرس النفاس بالولد و العذار الختان و الوکار الرجل یشتری الدار و الرکاز الذی یقدم من مکهٔ.
رسول خدا -صلی الله علیه و آله- فرمود: ولیمه ‏ای نیست مگر در پنج مورد:
۱- در عروسی ۲- در تولد کودک ۳- در ختنه سوران ۴- در خرید منزل ۵- در بازگشت از سفر مکه (بحار الانوار ج ۹۶ ۳۸۴ )

پی ‏نوشت‏ها:
۱- آل عمران ۹۷
۲- سورهٔ الذاریات آیه ۵۱
۳- سورهٔ آل عمران آیهٔ ۹۷
کتاب: چهل حدیث
تهیه و تنظیم: محمود مهدی ‏پور

منبع : سایت مداحی