ویلیام مونتگمری وات

ویلیام مونتگمری وات اسلام‏شناس معاصر و استاد بازنشسته مطالعات عربی و اسلامی دانشگاه ادینبورگ، در سال ۱۹۰۹ میلادی در اسكاتلند متولد شد و تحصیلات خود را تا دوره دكترای فلسفه پی گرفت و رساله دكترایش را درباره «جبر و اختیار در آغاز اسلام‏» گذرانید. وی مدت چهار سال به تدریس فلسفه در دانشگاه اشتغال داشت. وی سپس به مطالعات بیشتری درباره اسلام گرایید و به عنوان یكی از دستیاران اسقف آنگلیكن (وابسته به كلیسای پروتستان انگلیس) در بیت‏المقدس به پژوهش پرداخت. مونتگمری وات در سال ۱۹۴۷ به سمت «رئیس بخش مطالعات عربی و اسلامی‏» در دانشگاه ادینبورگ برگزیده شد و سالها این سمت را حفظ كرد و در اوایل دهه ۱۹۸۰ به بازنشستگی نایل آمد. (۱)
● آثار
از مونتگمری وات آثار متعددی بر محور «اسلام‏شناسی‏» باقی مانده است كه می‏توان به موارد زیر اشاره نمود:
۱) [حضرت] محمد (ص) در مكه (۱۹۵۳)
[Muhammad at Mecca]
۲) [حضرت] محمد (ص) در مدینه (۱۹۵۶)
[Muhammad at Medina]
۳) ایمان و عمل غزالی (۱۹۵۳)
[The Faith andPractice of al - Ghazali]
۴) [حضرت] محمد، پیامبر و سیاستمدار (۱۹۶۴)
[Muhammad: Prophet and Statesman]
۵) تاریخ اسپانیای اسلامی (۱۹۶۵)
[History at Islamic Spain]
۶) اندیشه سیاسی اسلام (۱۹۶۸)
[Islamic Political Thought]
۷) تاثیر اسلام بر اروپا در قرون وسطی (۱۹۷۲)
[Influence of Islam on Medival Europe]
۸) دوره شكل‏گیری اندیشه اسلامی (۱۹۷۳)
[The Formative Period of Islamic Thought]
۹) اسلام و مسیحیت امروزی (۱۹۸۴)
[Islam and Christianity Today]
۱۰) فلسفه و الهیات اسلامی (۱۹۸۷)
[Islamic Philosophy andTheology]
۱۱) مكه [حضرت] محمد: تاریخ از قرآن (۱۹۸۸)
[Muhammad|s Mecca : History from the Qur|an]
۱۲) بنیادگرایی اسلام و نوگرایی (۱۹۸۸)
[Islamic Fundamentalism and Modernity]
۱۳) اسلام نخستین (۱۹۹۱)، [Early Islam]
۱۴) برخورد اسلام و مسیحیت (۱۹۹۱)(این كتاب در سال ۱۳۷۳ توسط آقای محمدحسین مخبر ترجمه و از سوی دفتر نشر فرهنگ اسلامی به چاپ رسیده است.) [Muslim - Christian Encounter]
۱۵) «نامش احمد است،» دنیای مسلمان، شماره ۶۳، ۱۹۵۳. Muslim World
۱۶) «مفاهیم اسلامی جنگ مقدس،» در كتاب جنگ مقدس، ویراستار توماس پاتریك مورفی، ۱۹۷۶. ["Islamic Conceptions of the Holy War" in TheHoly War, edited by Thomas Patric Murphy , ۱۹۷۶]
● نظرات
به اعتقاد مونتگمری وات، اسلام دینی است توحیدی كه بر پایه وحی الهی به پیامبر واحد استوار است و به نظر می‏رسد كه قرآن نیز می‏پذیرد دیگر ادیان [خصوصا یهودیت و مسیحیت] هم بر پایه وحی الهی و بر پیامبر واحد بودند. (۲)
به عقیده وات، هر چند قرآن به صراحت از ادیان یهودی و مسیحی سخن می‏گوید و پیامبرانشان را پیامبران الهی می‏خواند، در میان مسلمانان سنتی، این عقیده وجود دارد كه كتب مقدس (تورات و انجیل) تحریف شده‏اند و این عقیده بدون شك به این نقطه نظر كمك كرده است كه غرب از نظر اخلاقی فاسد می‏باشد و اینكه تنها اسلام دین حقیقی است و هیچ دین و مذهبی، خارج از اسلام، راستین نمی‏باشد. (۳)
مونتگمری وات معتقد است‏بازگشت‏به اسلام از ویژگیهای مهم دو دهه اخیر است. این احیا دارای خصلت‏بنیادگرایی و یا سنت‏گرایی است. بنیادگرایی اسلامی با سنت‏گرایی مسیحیت كه اساسا پدیده‏ای پروتستانی است، شباهت ندارد; «انتگریسم‏» Integrism (نوعی اصطلاح خاص كاتولیكها است كه هرگونه تحول و تكامل را رد می‏كند، نیز می‏تواند نظریه كسانی به شمار آید كه دولت را به اطاعت از مذهب فرا می‏خوانند.) یا تمامیت‏طلبی نزدیكترین اصطلاح زبان فرانسه و كاتولیك رومی به احیای اسلامی است، اما مفهوم آنها باز هم اندكی با هم متفاوت است.
به نظر می‏رسد یكی از عوامل مهم و نهفته در شالوده احیای اسلامی، رواج این احساس در میان مسلمانان عادی بوده كه فكر می‏كردند هویت اسلامیشان به مخاطره افتاده [است]. جهت‏یا بعد مذهبی هم در این احیا سهمی ایفا كرده [است]. احتمالا بسیاری از مسلمانان عادی از تفصیلات انتقاد دینی مسیحیان بر اسلام آگاهی نداشتند، اما بسیاری از آنان می‏دانستند كه مسیحیان غربی اكثر عقاید اسلامی را رد می‏كنند و اسلام را یك دین راستین نمی‏شمارند و می‏پندارند از مسیحیت عقبتر است. گذشته از انتقاد مسیحیان نسبت‏به اسلام، می‏دانیم بعد از «عصر روشنگری‏»، رگه‏های ضد مذهبی در تفكر اروپایی پیدا شد و اسلام را قرون وسطایی، كهنه و فاقد ارزش تلقی كرد. (۴)
به اعتقاد وات، یكی از جنبه‏های احیای اسلامی، طرد رسوم معین و پذیرفته شده از غرب است - نه ربا، نه مشروب و نه لباس غربی برای زنان. به هر حال، نباید چنین مواردی را اساسا ضد غربی یا ضد مسیحی تلقی كرد، بلكه باید آن را هواخواهی از مسلمانان دانست. مسلمین در احیای اسلامی، احتمالا از ضمیر ناخودآگاه، اصرار دارند با آنان، از نظر انسانی و مذهبی، چنان رفتار شود كه با غربیان و مسیحیان رفتار می‏شود. وصول به این خواسته، دشوار است; زیرا مسیحیان فكر می‏كنند مذهبشان از مذاهب دیگر برتر است. (البته مسلمانان نیز به برتری مذهب خود اعتقاد دارند.) (۵)
وی معتقد است، اگر مسلمانان خواهان آنند كه نقش فعالی در آینده جهان ایفا كنند - كه البته آنها قادر به این كار هستند - باید دیدگاه جدیدی نسبت‏به دیگر ادیان اتخاذ نمایند. این دیدگاه درخصوص دیگر ادیان، باید همچنین به دیگر جنبه‏های فرهنگ بشری كه مرتبط با دین است نیز گسترش یابد. (۶)
به نظر وات، به رغم قوت بنیادگرایی در چارچوبه احیای اسلامی، در میان برخی از گروههای مسلمان، علائمی از حركت‏به سوی گفت و شنود با سایر ادیان و بالاخص با مسیحیت دیده می‏شود. بنیادگرایان نمی‏توانند بدون به خطر افكندن اعتقادشان به برتری و خاتمیت اسلام، در این تبادل نظر شركت كنند و آنان مایل نیستند این خطر را بپذیرند. در میان «لیبرالها» غالبا برای تبادل نظر، سعه صدر مشاهده می‏شود; ولی بسیاری از آنان اساسا به تجدید تفكر در جنبه‏های خود - تصویری سنتی از اسلام - علاقه‏مند هستند (و فقط آن را صحیح می‏دانند) و فرصت چندانی برای تامل در باب مناسبات مسلمانان و مسیحیان اختصاص نمی‏دهند. (۷)
به اعتقاد وی، شاید برخی از مسیحیان احساس كنند، شركت در گفت و گو به معنای سرپیچی از حكم مسیح است كه گفته جمیع خلایق را به انجیل موعظه كنید. ای بسا بعضی از مسلمانان نیز چنین احساسی داشته باشند كه مبنای درستی ندارد. در تبادل نظر، هر طرف، مذهب دیگری را تصدیق می‏كند و شركت در گفت و گو، در واقع اعلام این تصدیق است. (۸)

مهدی شوشتری
پی‏نوشت‏ها:
۱. «اسلام‏شناسی و اسلام‏شناسان در جهان‏»، ویژه‏نامه مركز اطلاع‏رسانی سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی، تیر ۱۳۷۷.
۲. William Montgomery Watt, Islamic Fundamentalism andModernity, London and New York: Routledge, ۱۹۸۸, p. ۱۱۷.
۳. Ibid, p. ۱۱۸.
۴. ویلیام مونتگمری وات، برخورد آرای مسلمانان و مسیحیان، تفاهمات و سوء تفاهمات، ترجمه محمدحسین آریا، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی، ۱۳۷۳، صص ۲۰۱-۲۰۰.
۵. همان، ص ۲۰۸.
۶. William Montgomary Watt, op. cit, p. ۱۲۲.
۷. ویلیام مونتگمری وات، منبع پیشین، ص ۲۱۰.
۸. همان، ص ۲۴۳.
ماهنامه اسلام و غرب ، شماره ۱۹

منبع : بلاغ