کنکور در سال ۱۳۹۰ چه خواهد شد

موافقان طرح موسوم به حذف کنکور برای آن آثار و تبعات معجزه آسایی قائلند؛ انگیزه دانش آموزان در یادگیری دروس افزایش می یابد. اضطراب و اثرات مخرب روحی و روانی کنکور از بین می رود. خانواده ها از زیر آوار سنگین هزینه های کنکور نجات پیدا می کنند. کمر مافیای کنکور با سود سالانه ۴۰۰ میلیارد تومان می شکند. سوالات تستی و چهارجوابی که متکی به حافظه کوتاه مدت دانش آ موزان و نوعی تکنیک است، جای خود را به سوالات مفهومی و تشریحی می دهد. لو رفتن و فروش سوالات متوقف می شود و...
معلوم نیست نمایندگان مجلس و مدیران اجرایی وزارتخانه های ذی ربط براساس کدام یافته ها و تحلیل های کارشناسی به چنین احکام قطعی دست یافته اند. آیا کارشناسان پژوهشگاه تعلیم و تربیت وابسته به آموزش و پرورش، اساتید دانشکده علوم تربیتی و حتی مرکز پژوهش های مجلس طرح شش ماده ای نحوه پذیرش دانشجو که به غلط طرح حذف کنکور نامیده شده را واجد چنین پیامدهای معجزه آسایی می دانند؟
مروری بر مذاکرات صحن علنی مجلس و دقت در استدلال های موافقان و مخالفان نشان می دهد که اصولاً کارشناسان و مراکز تحقیقاتی و پژوهشی ورودی به این ماجرا نداشته اند. سطح مباحث بسیار نازل و به شدت متاثر از دریافت های حسی و شخصی نمایندگان بود.
سایر طرح های مجلس در مورد مسائل آموزشی مانند طرح استخدام ۴۰ هزار معلم حق التدریسی و احیای معاونت پرورشی و الزام دولت به تهیه لایحه نظام هماهنگ نیز فاقد پشتوانه کارشناسی بودند. در این میان موافقت وزیر آموزش و پرورش و معاونان او با طرح جدید غیرقابل فهم و گیج کننده است. با اجرای کامل این طرح بخش عمده ای از وظایف سازمان سنجش بر دوش آموزش و پرورش نهاده می شود و قسمتی از توان اجرایی و مالی آموزش و پرورش صرف اموری خواهد شد که جزء وظایف ذاتی این دستگاه نیست.
● اهمیت دوره متوسطه
این دوره تحصیلی آموزش عمومی (ابتدایی و راهنمایی) را به آموزش عالی پیوند می دهد و از سه بعد دوره ای انتقالی است. انتقال از آموزش عمومی همگانی و غیرتخصصی به آموزش دانشگاهی تخصصی برای بخشی از جمعیت دانش آموزی، انتقال از محیط آموزشی به محیط کار و زندگی؛ آموزش متوسطه منبع اصلی تربیت نیروی انسانی نیمه ماهر و ماهر به شمار می رود، برای بیش از نیمی از دانش آموزان متوسطه آموزش متوسطه یک آموزش پایانی به حساب می آید و بالاخره انتقال از دوره کودکی که نیازهای فرد تحت نظر و مراقبت دیگران تامین می شود به دوره جوانی و بلوغ که طی آن فرد به استقلال و قبول مسوولیت می رسد.
در نظام جدید آموزش متوسطه آمادگی برای ورود به دانشگاه ها تنها بخشی از اهداف دوره متوسطه است. به همین دلیل طول دوره متوسطه از چهار سال به سه سال تقلیل یافت و قرار بود بین ۱۵ تا ۲۰ درصد فارغ التحصیلان دوره متوسطه (۵/۱ تا دو برابر ظرفیت دانشگاه ها) وارد دوره یک ساله پیش دانشگاهی شوند و تنها کسانی که این دوره را با موفقیت بگذرانند در آزمون ورود به دانشگاه شرکت کنند.
تاکید اصلی دوره متوسطه بر آموزش های فنی و حرفه ای و کار دانش بود تا دانش آموزان به مهارت های قابل اشتغال دست یابند و بعد از اخذ دیپلم یا با طی دوره کاردانی پیوسته به عنوان کارگر نیمه ماهر، ماهر یا تکنسین وارد بازار کار شوند. نظام آموزش متوسطه در نیمه راه دچار استحاله شد. سیستم آموزش متوسطه قدیم خود را در قالب جدید بازسازی کرد.
در حال حاضر حدود ۳۰ درصد دانش آموزان در شاخه فنی و حرفه ای و شاخه کار دانش به تحصیل مشغولند و ۷۰ درصد دانش آموزان در شاخه متوسطه نظری (ریاضی فیزیک، علوم تجربی و علوم انسانی) درس می خوانند و تقریباً همه آنها وارد دوره پیش دانشگاهی می شوند و دوره پیش دانشگاهی علت وجودی خود را از دست داده و در حکم سال چهارم شاخه متوسطه نظری به حیات خود ادامه می دهد.
هدایت تحصیلی که قرار بود در دوره راهنمایی انجام شود به سال اول متوسطه منتقل شده است و اینها همه نتیجه عطش خانواده ها برای ورود فرزندانشان به دانشگاه است و این عطش سیری ناپذیر بیش از آنکه معلول علم دوستی ایرانیان باشد، محصول رکود اقتصادی و بیکاری گسترده جوانان است. ریشه معضل کنکور را باید در جای دیگری جست وجو کرد.
● اهداف متناقض
وزیر آموزش و پرورش در سخنرانی های خود بارها بر تدوین فلسفه تعلیم و تربیت اسلامی تاکید کرده است. معنای واضح این نظر این است که بعد از گذشت ۲۸ سال از انقلاب اسلامی نظام آموزش و پرورش ما اسلامی نیست. فرشیدی حتی پا از این فراتر گذاشته و الگوی صحیح و آرمانی را مدارس علوم دینی به سبک حوزه های علمیه می داند و برای پیاده کردن این الگو از علما و روحانیان کمک خواسته است.
در پاسخ به درخواست وزیر دوشنبه ۷ خرداد امام جمعه اصفهان در دیدار با وزیر آموزش و پرورش گفته؛ «با توجه به نیاز این وزارتخانه و نبود طلبه کافی در حوزه ها غبرای تدریس در مدارسف بهتر است آموزش و پرورش با برگزاری دوره های ضمن خدمت و ایجاد مراکزی خاص افرادی را در حد کارشناس تحت آموزش دروس طلبگی قرار دهد و نیروی مورد نیاز خود را تربیت کند.» در کنار چنین نظراتی که اصولاً تجربه تاسیس مدارس نوین را نفی می کند، حرف های مدرنی نیز از آموزش و پرورش شنیده می شود.
وزیر از مدرسه زندگی سخن می گوید و هدف اصلی آموزش و پرورش را آموزش مهارت های زندگی می داند و امور تربیتی را کارگاه و آزمایشگاه علوم انسانی معرفی می کند. سخنان وزیر تحت تاثیر مخاطبان او رنگ و بوی متفاوتی به خود می گیرد. گاهی معلم را به عنوان محور آموزش و پرورش معرفی می کند. روز دیگر کتاب درسی را اساس آموزش و پرورش می داند. اما با محول شدن وظیفه گزینش دانشجو به آموزش و پرورش آموزش در مقطع متوسطه کاملاً نمره محور خواهد شد و برگزاری امتحانات هماهنگ بخش عمده ای از وقت معلمان و دانش آموزان را پر می کند، یادگیری برای زندگی جای خود را به یادگیری برای کسب نمره خواهد داد. از سوی دیگر رویکرد نمره محور در مقطع متوسطه با سیاست های دیگر آموزش و پرورش از جمله حذف امتحان و نمره در مقطع ابتدایی در تناقض است. به احتمال زیاد کلاس های درس مدارس به طور کامل به کلاس کنکور تبدیل می شود.
تضمین قبولی در کنکور جای خود را به تضمین معدل ۱۹ به بالا خواهد داد. جزوه های درسی دبیران و نمونه سوال و تجزیه کتاب درسی به سوال و جواب جای مهمی در آموزش های دبیرستانی پیدا می کند. تحت فشار دانش آموزان نمره ارزشیابی مستمر دبیران حذف خواهد شد. در چنین فضایی همه فعالیت های آموزش و پرورش تحت تاثیر نمره و امتحان قرار خواهد گرفت و اهداف سه گانه آموزش متوسطه در یک هدف خلاصه می شود؛ آماده کردن دانش آموزان متوسطه برای ورود به دانشگاه.
● مافیا
برخلاف تصور مدافعان طرح جدید، بازار رسمی و غیررسمی، آموزشگاه های کنکور، تدریس خصوصی و نشر جزوات و کتاب های درسی تعطیل نخواهد شد، چرا که ضرورت وجودی آنها همچنان پایدار است. اگر آنگونه که برخی نمایندگان ادعا می کنند، هم اکنون و در گذشته، در سازمان سنجش مافیای فروش سوالات کنکور لانه کرده و آنها به راحتی آب خوردن رتبه ها را جابه جا می کنند، چه تضمینی هست که این مافیا که سالانه به گفته یکی از نمایندگان چهارصد میلیارد تومان سود می برد کار خود را تعطیل کند.
چنین مافیایی تنها کافی است اندکی جابه جا شود و محل عملیات خود را به دبیرستان ها منتقل کند. اگر مافیای کنکور در امتحانات متمرکز، تستی، چهارجوابی که اوراق آن با ماشین تصحیح می شود و امکان نظارت نیروهای امنیتی و فضایی بر آن وجود دارد با دست باز عمل کرده است، در سیستم غیرمتمرکز که برگزاری امتحان و تصحیح اوراق در ۲۰ هزار دبیرستان بخش شده و سوالات تشریحی است و توسط انسان تصحیح می شود، مسلماً دست بازتری خواهد داشت. صاحبان قدرت و ثروت برای کسب معدل ۱۹ به بالا و افزایش شانس فرزندانشان برای ورود به دانشگاه های معتبر راه های جدیدی را تجربه خواهند کرد. مدیران مدارس، مربیان و دبیران در معرض آلودگی به مفاسد اقتصادی قرار می گیرند. مافیا و فساد مالی منطق اقتصادی دارند. قبولی در دانشگاه و رشته های مطلوب، کالای کمیاب اقتصادی است و تقاضا برای آن زیاد است. نبود تعادل بین عرضه و تقاضا عامل پیدایش بازار سیاه است.
یک راه این است که با افزایش ظرفیت دانشگاه ها و ایجاد تعادل بین عرضه و تقاضا این بازار را ساماندهی کرد. به عنوان مثال اگر تعداد داوطلبان ورود به دانشگاه دو میلیون نفر است ظرفیت پذیرش دانشگاه ها دو میلیون یا بیشتر باشد.
اما افزایش ظرفیت هم مشکل رقابت فشرده داوطلبان را حل نخواهد کرد. مساله اصلی داوطلبان و خانواده های آنها تنها ورود به دانشگاه نیست. در شرایط کنونی بعضی از رشته ها در برخی دانشگاه ها به اندازه کافی داوطلب ندارند و ظرفیت آنها خالی می ماند. رقابت اصلی ۵/۱ میلیون داوطلب ورود به دانشگاه بر سر کسب رتبه های زیر ۳۰۰۰ و حداکثر ۵۰۰۰ است. حتی ضعیف ترین داوطلبان، انتخاب رشته اولشان در رشته ریاضی، مهندسی برق دانشگاه صنعتی شریف است.
برای دو هزار ظرفیت مهندسی دانشگاه های دولتی حدود ۴۵۰ هزار داوطلب وجود دارد، برای کمتر از هزار ظرفیت رشته حقوق دانشگاه های دولتی حدود ۷۰۰ هزار داوطلب موجود است. در رشته تجربی هم انتخاب اول ۵۰۰ هزار نفر متقاضی پزشکی و دندانپزشکی است. چنین تقاضای بالایی فقط با منطق اقتصادی قابل توجیه است. دانشگاه هایی مانند صنعتی شریف، تهران، پلی تکنیک، صنعتی اصفهان، شیراز، تبریز و مشهد با انبوه متقاضیان با معدل ۱۹ به بالا مواجه خواهند شد و امکان انتخاب دانشجو براساس سوابق تحصیلی به دلیل شرایط یکسان هزاران متقاضی ممکن نیست.
بنابراین این دانشگاه ها به صورت مجزا دست به گزینش دانشجو خواهند زد. امتحانات تشریحی به دلیل دخالت سلیقه تصحیح کنندگان اوراق با اعتراضات گسترده دانش آموزان مواجه می شود و ظرف یکی دو سال بار دیگر امتحانات به صورت تستی و چهارجوابی برگزار خواهد شد. در چنین شرایطی کمیته ساماندهی نحوه پذیرش دانشجو که در همین قانون پیش بینی شده است با صدور صدها بخشنامه و دستورالعمل طرح را گام به گام تعدیل خواهد کرد.
دانشگاه های معتبر دولتی برای همه رشته های خود و دانشگاه های دیگر برای برخی از رشته ها کنکور برگزار خواهند کرد. در شرایط آشفته ای که به وجود می آید، حق دانش آموزان برخاسته از خانواده های فقیر که جز استعداد و سختکوشی سرمایه ای ندارند، پایمال خواهد شد. دامنه اعتراضات بالا می گیرد. نمایندگان مجلس هشتم یا نهم دست به کار خواهند شد و با ارائه طرح جدیدی این بار را از دوش آموزش و پرورش برمی دارند و امتحانات ورودی دانشگاه را متمرکز می کنند. سعی و خطا سرنوشت ماست.

شیرزاد عبداللهی

منبع : روزنامه شرق