سلنیوم عنصری معجزه‌گر در آبزیان

فرآیند اكسایش در بدن انسان به غشاهای سلولی، پروتیین ها و چربی‌ها و نیز DNA آسیب می رساند. مصرف اكسیژن در بدن باعث ایجاد رادیكال های آزاد می شود و این رادیكال ها ، الكترون ها را از مولكول ها جدا و آسیب هایی را به بافت ها می زنند . بدن انسان از عهده ی مقابله با تعداد كمی از رادیكال های آزاد بر می آید و افزایش آن ها بیماری های مختلفی را در انسان به وجود می آورد. تشكیل رادیكال های آزاد هم چنین با فشارهای عصبی، سیگار كشیدن، مصرف الكل، نور خورشید، آلودگی و سایر عوامل تشدید می شود. به طور كلی آسیب های رادیكال های آزاد در بدن را می توان به صورت زیر دسته بندی كرد:
• تیره شدن لنز چشم كه می تواند به كوری منجر شود؛
• تورم مفاصل؛
• آسیب دیدگی سلول های عصبی و مغزی كه می تواند به بیماری پاركینسون و آلزایمر منجر شود؛
• افزایش احتمال حمله های قلبی؛
• آماده كردن بدن برای بروز سرطان.
در بعضی از مواد غذایی به خصوص آبزیان عناصری وجود دارد كه رادیكال های آزاد را خنثا می كنند . سلنیوم –Selenium - یكی از مهمترین این عناصر است كه در غذاهای دریایی بیش تر از دیگر موادغذایی وجود دارد .
●سلنیوم چیست ؟
سلنیوم یك مادهٔ‌ی معدنی كمیاب است كه در خاك و غذا یافت میشود. سلنیوم از مهمترین املاح ضروری بدن است كه در ماهی و میگو به وفور یافت می شود. این ماده یك ضد اكسایش قوی است بنابراین از واكنش های شیمیایی مضر كه در سلولهای بدن اتفاق می افتد، جلوگیری می كند.
‌●منابع غذایی
بیش تر سلنیوم مورد نیاز بدن انسان از رژیم غذایی او تأمین می شود. ماهی و آبزیان و نیز سبزی های دریایی منابعی سرشار از سلنیوم هستند. به طور كلی مواد غذایی را از نظر مقدار سلنیوم در آن‌ها می توان به شرح زیر رتبه‌بندی كرد:
۱. منابع عالی سلنیوم : همه‌ی آبزیان به خصوص ماهی شیر ، قباد ، شوریده ، میگو ، شاه میگو، ماهی سرخو ، ماهی تون و ماهی آزاد و نیز قارچ و جگر.
۲. منابع بسیار خوب سلنیوم : تخم مرغ ، گوشت بوقلمون ، گوشت گوسفند ، گوشت گوساله ، گوشت مرغ ، گوجه فرنگی و سیر .
۳. منابع خوب سلنیوم : برنج ، ماست ، حبوبات ، شیر و سویا .
●وظیفه‌ی سلنیوم در بدن
سلنیوم یک ماده معدنی موثر در متابولیسم چربی ها است . همچنین دارای خواص آنتی اکسیدان بوده و مانع از صدمه دیدن سلولها توسط رادیکالهای آزاد می شود . ( رادیکالهای آزاد مولکولهایی هستند که در ایجاد بعضی از بیماری ها و در پیر شدن سلول‌ها مؤثرند )‌. سلنیوم باعث بهبود فعالیت پانكراس شده و خاصیت الاستیك در عضلات را تقویت می كند.سلنیوم از اكسید شدن سطح سلول ها جلوگیری می كند.در سال های اخیر تحقیقات زیادی در خصوص ارتباط بین سلنیوم و سرطان انجام شده است . نتیجه ی این بررسی ها حاكی از آن است كه كمبود سلنیوم باعث ایجاد سرطان در بدن انسان می شود .فعالیت ضد سرطانی سلنیوم به دلیل ترمیم بافت های آسیب دیده ، مهار سلول های سرطانی و خذف سلول های غیر طبیعی است . بعلاوه سلنیوم در بخش فعال ساختمان ملكولی بسیاری از پروتیین ها نظیر گلوتاتیون پراكسیداز كه برای پیشگیری از سرطان بسیار اهمیت دارد متمركز می شود . این آنزیم (گلوتاتیون پراكسیداز ) در كبد وظیفه ی سم زدایی از مولكول های مضر را به عهده دارد . با كاهش سلنیوم و گلوتاتیون پراكسیداز ، سلول های سمی و مضر به سلول های مورد تماس آسیب رسانده و ساختمان DNA آن را تخریب و باعث ایجاد سرطان می شود . آنزیم گلوتاتیون پراكسیداز نمی تواند بدون سلنیوم فعالیت كند .
●نقش سلنیوم در پیشگیری و درمان بیماری ها
سلنیوم باعث بهبود عملکرد سلول‌ها و محافظت از بدن مقابل رادیکال های آزاد سرطان‌زا می شود. سلنیوم ، محرک سامانه‌ی ایمنی است و بدن را در مبارزه با عفونت ها یاری می کند. نتایج بعضی مطالعات حاكی از آن است که سلنیوم می تواند در پیشگیری از سرطان و احتمالاً بیماریهای قلبی موثر باشد. یکی از مطالعه های انجام شده در این باره نشان داد افرادی که روزانه ۲۰۰ میکروگرم سلنیوم دریافت می کنند نسبت به کسانی که این ماده را دریافت نكرده بودند دارای نرخ کمتر سرطان پروستات ، کولون و نیز تمامی سرطان‌ها هستند . ویتامین E به عنوان یك ضد اكسیدان اثر سلنیوم را افزایش می دهد. وقتی این دو ماده با هم مصرف می شوند سلولها به بهترین وجه پشتیبانی می شوند.
به طور كلی نقش سلنیوم در پیشگیری و درمان بیماری ها را می‌توان به شرح زیر دسته بندی كرد :
• سلنیوم در درمان بیماری "كشان" (Keshan) مؤثر است. این بیماری یك اختلال قلبی جدی است كه در زنان و بچه های چینی در محل هایی كه زمین های كشاورزی فاقد مواد معدنی است، دیده میشود. علاوه بر این سلنیوم در درمان بیماریهای شایع دیگر مؤثر و مفید است. این بیماریها شامل موارد زیر است:
• سلنیوم خطر سرطان پستان، رودهٔ‌ی بزرگ، كبد، پوست و ریه را كاهش می دهد. سلنیوم با پشتیبانی از گلبول‌های سفید خون، از رشد سلولهای سرطانی جلوگیری می كند.
• تحقیقات نشان می دهد كه سلنیوم از طریق كاهش سطح كلسترول بد بدن (LDL)، از حمله و سكته قلبی جلوگیری می كند. سلنیوم همچنین شریان ها را از رسوب خطرناك چربی كه مسئله‌ی مهمی بعد از یك حملهٔ ی قلبی است، حفظ می كند.
• سلنیوم در ساختن گلبول‌های سفید به بدن كمك می كند و از این طریق سیستم ایمنی را بر علیه بیماری و عفونت فعال و بیدار نگه می دارد.
• سلنیوم باعث بهبود فعالیت پانكراس شده و خاصیت الاستیك در عضلات را تقویت می كند.
• افزایش سلنیوم خون باعث كاهش سرطان پروستات می شود. سرطان پروستات چهارمین سرطان شایع در مردان جهان است و از كشنده ترین انواع سرطان ها محسوب می شود.
• سلنیوم از كیست های رحمی در دختران وبانوان جلوگیری می كند .سلنیوم در موارد زیر مفید و مؤثر است:
• تقویت تولید مثل، از طریق افزایش باروری مرد و همچنین رشد جنین.
• به عملكرد طبیعی كبد و پانكراس كمك می كند.
• از پیری زودرس، تشكیل آب مروارید و در حد امكان از سندرم مرگ ناگهانی شیرخوار جلوگیری می كند.
• روماتیسم مفصلی و سیروز الكلی كبد را درمان می كند.
• درمان بیشتر اختلالات پوستی نظیر: فقدان خاصیت ارتجاعی پوست، آكنه، اگزما.
• از سرطان مری و معده پیشگیری می‌كند .
• سلنیوم ماده ی بسیار مهمی برای حفظ فعالیت های طبیعی غده ی تیرویید است . در تولید هورمون تیرویید سلنیوم نه تنها ضروری است بلكه مقدار ترشح هورمون را تنظیم می كند .
●نشانه‌های كمبود سلنیوم در بدن
بیش تر ما به قدر كافی از رژیم‌های غذایی سلنیوم دریافت نمی كنیم. وقتی كه سطح سلنیوم بدن پایین باشد بیش‌تر در معرض خطر بیماری‌های مختلف هستیم زیرا سیستم ایمنی بدن ضعیف می‌شود و مواد سمی در خون ساخته می شود.كمبود سلنیوم در بدن در ناحیه‌ی قلب و مفاصل كه رادیكال های آزاد به راحتی آسیب‌های خود را به سلول ها وارد می‌كنند مشاهده می‌شود . كمبود شدید سلنیوم موجب ضعیف شدن عضلات و دردهای عضلانی ، تغییر رنگ مو یا پوست و سفید شدن نوك ناخن ها می‌شود .
كمبود مواد معدنی خاص چون سلنیوم در زمان بارداری عوارضی چون افزایش فشار خون، عارضه‌ی بیهوشی و تشنج بارداری ، ناراحتی های كلیوی، كاهش جریان خون به جفت جنین، تولد نوزاد كم وزن و نارس را تا چهار برابر افزایش دهد. به طور كلی وجود آنتی اكسیدانها از جمله سلنیوم و اسیدفولیك از این عوارض كاسته و از تولد نوزادان ناقص الخلقه به شدت جلوگیری می كند. از آنجایی كه سلنیوم در ناخن ها جمع می شود می توان به راحتی میزان آن را در بدن تعیین كرد و در صورت كمبود از طریق قطره و دیگر مكمل ها در صدد رفع مشكل برآمد.
●اثر پخت ، نگه‌داشت و فرآورش بر مقدار سلنیوم آبزیان
سلنیوم به شكل های مختلف در آبزیان وجود دارد و نسبت به پخت و فرآوری مقاومت های مختلقی از خود نشان می‌دهد . درصد زیادی از سلنیوم به صورت محلول در آب است و تماس غذا با آب باعث اتلاف زیاد آن می‌شود . در كباب كردن ماهی و نیز پخت با بخار مقدار كمتری از سلنیوم از بین می‌رود .
●مقدار توصیه شده‌ی دریافت سلنیوم
مقدار توصیه شده‌ی دریافت روزانه‌ی سلنیوم كه در سال ۲۰۰۰ توسط دانشگاه ملی علوم در آمریكا منتشر شد به صورت زیر است :
• كودكان ۱-۳ ساله : ۲۰ میكروگرم
• كودكان ۴-۸ ساله : ۳۰ میكروگرم
• نوجوانان ۹-۱۳ ساله ۴۰ میكروگرم
• جوانان و بزرگ سالان ۱۴ سال به بالا : ۵۵ میكروگرم
• زنان باردار : ۶۰ میكروگرم
• مادران شیرده : ۷۰ میكروگرم
●پیام بهداشتی
با مصرف حداقل هفته یی دو وعده ماهی یا میگو همراه با مقدار مناسبی سیر و گوجه فرنگی ضمن دریافت سلنیوم و دیگر املاح مورد نیاز بدن مقاومت خود را در برابر بیماری های مختلف افزایش دهید .
ترجمه و گردآوری: غلامرضا شویك‌لو / كارشناس فرآوری و كنترل كیفیت مواد غذایی
منابع :
http://www.amerinia.com/eye.htm
http://www.iranems.com/Info/minerals/clenium.htm
http://www.irib.com/presidency/medical۱/html/mavadmadani.htm
http://www.jomhourieslami.com/۱۳۸۲/۱۳۸۲۰۳۲۷/۱۳۸۲۰۳۲۷_jomhori_islami_۰۷_pagohesh.HTML#matlab_۲
http://www.freezones.ir/farsi/farsi_qeshm_prj_alg.html
http://www.persiandiet.com/html/modules.php?op=modload&name=News&file=article&sid=۳۲۱
www.readersdigest.com
http://www.irib.ir/radio/sport/book/synergistic.htm
http://www.hamshahri.org/hamnews/۱۳۸۲/۸۲۰۹۳۰/Irshahr/darmansh.htm
www.whfoods.com
www.dietsite.com
www.healthcastle.com
www.tcm.health-info.org

منبع : پایگاه اطلاع رسانی شیلات ایران