نمک زیاد، قاتلی که آهسته‌آهسته می‌کشد

الکترولیت‌ها موادی هستند که با حل شدن در آب به یون‌های باردار مثبت و منفی (کاتیون‌ها و آنیون‌ها) تجزیه می‌شوند.
سدیم یکی از الکترولیت‌های عمده در مایع خارج سلولی است. الکترولیتی که بار مثبت دارد و در واقع نوعی کاتیون‌ محسوب می‌شود.به‌طور کلی الکترولیت‌ها می‌توانند نمک‌های معدنی ساده سدیم، پتاسیم، منیزیم یا مولکول‌های پیچیده آلی باشند که هرکدام نقش کلیدی در بسیاری از عملکردهای طبیعی متابولیکی دارند.تقریباً نیمی از صد گرم سدیم موجود در بدن یک فرد بالغ در مایع خارج سلولی ۴۰ درصد در استخوان و حدود ۱۰ درصد در مایع داخل سلولی قرار دارد.ترشحات مختلف وارده به روده (مانند صفرا یا شیره پانکراس) حاوی مقادیر زیادی سدیم هستند. بیشتر ۴۰ درصد سدیمی که در اسکلت وجود دارد غیرقابل تعویض است یا به آهستگی با سدیم موجود در مایعات بدن تعویض می‌شود.برخلاف عقیده عموم، عرق رقیق (هیپوتونیک) است و دارای مقدار نسبتاً کمی سدیم است.
● اعمال سدیم
سدیم، پتاسیم و کلر فراوان‌ترین الکترولیت‌های بدن هستند. این ۳ عنصر یون‌های اصلی در حفظ فشار اسمزی و تعادل آب بدن هستند. در واقع سدیم به عنوان کاتیون عمده خارج سلولی حجم این بخش و نیز حجم پلاسما را تنظیم می‌کند. سایر اعمال سدیم شامل حفظ نفوذپذیری سلول، انقباض عضلانی، انتقال تحریکات عصبی و تعادل اسید ـ باز است که بسیار حائز اهمیت هستند. همچنین سدیم جذب مواد مغذی مثل گلوکز و اسیدهای آمینه را تسهیل می‌کند.به‌طور کلی بسیاری از مواد معدنی عبور مواد به داخل و خارج سلول را کنترل می‌کنند. بنابراین تنظیم انتقال تحریکات عصبی و انقباض عضلانی را به عهده دارند. مثلاً سدیم، پتاسیم، کلسیم و منیزیم با هم عمل کرده و پمپ‌های سلولی و کانال‌های یونی دیواره سلولی را تنظیم می‌کنند.
● فرآیندهای متابولیکی سدیم
سدیم موجود در غذا تقریباً به‌طور کامل از روده جذب می‌شود و به کلیه‌ها حمل می‌شود. در کلیه، سدیم فیلتر شده و سپس برای نگهداری سطح مناسب خون به آن برمی‌گردد. حدود ۹۰ تا ۹۵ درصد اتلاف طبیعی سدیم بدن، از طریق ادرار است و مقداری نیز از طریق مدفوع و نیز از طریق پوست (به شکل عرق) دفع می‌شود.
وقتی سطح سدیم خون افزایش پیدا می کند، گیرنده‌های تشنگی در هیپوتالاموس (قسمتی از مغز) سبب تحریک احساس تشنگی می‌گردند. از طرفی سطوح هورمون آلدوسترون که از غدد فوق کلیوی ترشح می‌شود و فشار خون را تنظیم می‌کند، کم شده تا دفع ادراری سدیم افزایش یابد. برعکس، هنگامی که دریافت سدیم کمتر از نیاز بدن باشد و سطح سدیم خون پایین بیاید، سطوح هورمونی افزایش یافته و سدیم کمتری از طریق ادرار دفع می‌شود.استروژن هورمون جنس دیگری است که کمی شبیه به آلدوسترون است. استروژن نیز می‌تواند سبب نگهداری سدیم و آب در بدن گردد و دفع ادرار را کاهش دهد و این نکته مهمی است که باید مورد توجه افرادی که از نیروزاهای استروژنی بی‌محابا استفاده می‌کنند، قرار گیرد زیرا نگهداری سدیم در بدن موجب افزایش فشار خون ومشکلات بعدی متعاقب آن می‌شود... برای همین است که تغییرات در تعادل آب و سدیم در سیکل ماهانه، بارداری و هنگامی که قرص‌های ضدبارداری مصرف می‌شوند، تا حدی به تغییرات میزان هورمون‌های جنسی استروژن و پروژسترون نسبت داده می‌شود.
● منابع سدیم
در زمان رشد، کودکی و بارداری، حجم مایع افزایش می‌یابد و برای همین، نیاز به سدیم نیز بیشتر می‌شود اما برطبق برآوردهای انجام شده، نیاز به سدیم ۵۰۰ میلی‌گرم در روز است که معمولاً دریافت روزانه ما بیش از این مقدار است.
میانگین دریافت نمک روزانه سرانه در جوامع غربی ۱۰ تا ۱۲ گرم است که ۴ تا ۵ گرم سدیم را در بر می‌گیرد.توصیه می‌شود میزان نمک به کمتر از ۶ گرم در روز محدود شود. نمک (کلرید سدیم) نه‌تنها در تهیه غذا در منزل و در هنگام صرف غذا استفاده می‌شود، بلکه در بسیاری از محصولات تجاری غذایی مثل چیپس، سس‌ها، رب‌ها، چوب‌شور، کراکر، مرغ و ماهی دودی شده، سوسیس و کالباس، پنیر و بعضی نوشابه‌ها به مقدار زیاد وجود دارد.با مصرف غذای متعادل، تقریباً سه‌چهارم سدیم از گروه شیر و گوشت تامین خواهد شد. به‌طور کلی غذاهای پروتئینی معمولاً حاوی سدیم بیشتری در مقایسه با غذاهای گیاهی و غلات هستند. با در نظر گرفتن چند استثنا، میوه‌ها و سبزی‌های تازه، برنج، ماکارونی و غلات پخته کمترین مقدار سدیم را دارند.
● کمبود سدیم
کمبود غذایی سدیم به‌ندرت اتفاق می‌افتد. کمبود سدیم می‌تواند ناشی از تعریق زیاد باشد. نوزادان مستعد کمبود سدیم هستند. همچنین ورزشکارانی که مسافت‌های طولانی را می‌دوند یا دوچرخه‌سواران یا افرادی که در هوای گرم کار بدنی سنگین انجام می‌دهند، به دلیل تعریق زیاد به سدیم بیشتری احتیاج دارند که البته باید به همراه آن دریافت آب نیز بیشتر شود. افراد دیگری که در خطر تهی شدن سدیم بدن هستند عبارتند از مبتلایان به اسهال یا استفراغ شدید و کسانی که بیماری‌های غدد فوق‌کلیوی (آدرنال) یا سیستیک فیبروزیز را دارند.
● مسمومیت سدیم
در واقع دغدغه اصلی نهادهای دولتی و خصوصی، همانا افزایش مصرف سدیم در جوامع بشری است که پایه‌گذار بیماری‌های مزمن خطرناکی چون گرفتگی عروق و سکته‌های قلبی و مغزی است که این اعمال به آهستگی و پنهانی صورت می‌گیرد. بسیاری افراد به نمک حساس هستند (Salt sensitive) بدین‌معنی که دریافت سدیم فشار خون را در آنها بالا می‌برد که محدود کردن دریافت سدیم بخشی از درمان آنهاست.دریافت حاد و اضافی سدیم سبب ادم (برآمدگی و خیز) و پرفشاری خون می‌شود. به هر حال کلیه‌ها معمولا قادر به دفع سدیم اضافی هستند ولی نگرانی در مورد دریافت مزمن سدیم به مقدار زیاد است که در رژیم غذایی سنتی و رژیم غذایی تجارتی (Fast food) دیده می‌شود.علاوه بر نقش سدیم در پرفشاری خون، دریافت زیاد آن در ارتباط با دفع ادراری کلسیم است و دریافت نمک زیاد، ممکن است عامل خطر پوکی استخوان باشد. به هر حال نکته مهم ذائقه‌سازی از کودکی است. زیرا کودکان از ابتدا با غذایی که می‌خورند نسبت به طعم خاصی میل پیدا می‌کنند و این خصیصه اشتیاق به طعم شوری، اکتسابی است.
مع‌الوصف با مشکلاتی بسیار متعدد و حتی کشنده‌ای که مصرف زیاد سدیم را به همراه دارد شاید از این به بعد با خم کردن نمکدان به سمت غذایتان به فکر آینده و سلامتی خود بیفتید و نمکدان را سر جای خود قرار دهید.

منبع : روزنامه تهران امروز