اوباما و روسیه؛ از آغازی دوباره تا سفر به مسکو

باراک اوباما در روز ۶ جولای ۲۰۰۹، جهت انجام دیداری دو روزه وارد مسکو می‌شود. این دیدار که به دعوت دمیتری مدویدیف، رئیس جمهور فدراسیون روسیه انجام می‌گیرد، مهمترین سفر خارجی اوباما پس از تصدی پست ریاست جمهوری محسوب می‌شود. به خصوص با توجه به روابط تیره‌ای که میان مسکو و واشنگتن در زمان ریاست جمهوری بوش وجود داشت و همچنین با توجه به عزم جدی دولت اوباما جهت کاهش تنش‌های موجود میان کاخ سفید و کرملین، لذا به نظر می‌رسد سفر رسمی اوباما به روسیه، دارای ابعاد و جنبه‌های گوناگونی باشد.
● آغازی دوباره
«هیلاری کلینتون» وزیر خارجه آمریکا در دیدار با «سرگئی لاوروف» وزیر خارجه روسیه در ژنو، سعی کرد با اهدای هدیه‌ای عجیب، سرفصل نوینی در روابط دو کشور آغاز کند. کلینتون در دیدار با لاوروف و در حضور ده‌ها خبرنگار، جعبه‌ای سبز رنگ که با روبانی سبز نیز مزین شده بود را به وزیر خارجه روسیه اهدا کرد. این جعبه سبز رنگ که هدیه ویژه و نمادین هیلاری کلینتون به لاوروف محسوب می‌شد، متشکل از یک دکمه‌ی ساده بود که بر روی آن به زبان انگلیسی عبارت «آغاز دوباره» (Reset) به چشم می‌خورد. در این بین فارق از اشتباه عجیب و استثنایی دستگاه عریض و طویل وزارت خارجه آمریکا در یافتن معادل درست برای عبارت «آغاز دوباره» به زبان روسی و ترجمه‌ی آن به کلمه‌ی «بیش از ظرفیت پر کردن» (peregruzka)، باید با نگاهی واقع بینانه به روابط طرفین نگریست. به خصوص که به نظر می‌رسد در این روابط مشکلات و معضلات لاینحلی نیز وجود داشته باشد که هرگونه «آغاز مجدد» را ناممکن می‌سازد. در واقع همانگونه که لاوروف در کنفرانس خبری به همراه همتای آمریکای خود، به طعنه اذعان داشت، دو کشور نخست باید به این توافق دست یابند که چگونه کلمه‌ی «آغاز دوباره» را به روسی و انگلیسی هجی نمایند.
بر این اساس علیرغم آنکه کلینتون و لاوروف در اقدامی نمادین، دکمه‌ی آغاز دوباره را فشار دادند، با این حال باید توجه داشت که در حال حاضر طیف گسترده‌ و متنوعی از مسائل مهم و سرنوشت‌ساز در روابط آمریکا و روسیه وجود دارد که می‌تواند روابط مسکو و واشنگتن را تخت‌الشعاع خود قرار دهد. از جمله‌ی این مشکلات می‌توان به نبرد علیه گسترش سلاح‌های هسته‌ای، مبارزه با تروریسم، طرح سامانه دفاع موشکی، فعالیت‌های هسته‌ای ایران، مسئله به رسمیت شناختن استقلال اوستیای جنوبی و آبخازیا، مناقشه روسیه و اوکراین در خصوص انرژی، مسئله استقلال کوزوو، طرح گسترش ناتو به شرق و عضویت اقمار سابق اتحاد جماهیر شوروی در این پیمان نظامی ـ امنیتی، مسئله صلح خاورمیانه، فروش تسلیحات روسی به کشورهای معارض با آمریکا، برچیده شدن پایگاه‌های هوایی آمریکا در منطقه آسیای مرکزی و مسائل مربوط به افغانستان اشاره نمود.
● سفر اوباما به روسیه
بی شک سفر باراک اوباما به روسیه دارای ابعاد گوناگونی خواهد بود و به همین سبب نیز به احتمال زیاد حوزه‌های مختلفی برای مذاکره میان رهبران دو طرف در نظر گرفته شده است. بر این اساس از جمله مهمترین محورهای مذاکرات طرفین که عموما از چالش‌های موجود میان دو کشور ناشی می‌گردد، می‌توان به موارد زیر اشاره نمود:
۱) کنترل تسلیحات و خلع سلاح:
مطابق با اخباری که از سوی «سرگی پریخودکو» دستیار رئیس جمهور فدراسیون روسیه منتشر شده است، دمیتری مدویدیف رئیس جمهور فدراسیون روسیه و باراک اوباما رئیس جمهور آمریکا در پایان مذاکرات خود در مسکو، سندی کلی در رابطه با تسلیحات تهاجمی استراتژیک (پیمان استارت) امضا خواهند کرد. بر این اساس روسای جمهوری دو کشور قصد دارند روز دوشنبه ۶ جولای در مسکو توافقنامه ای کلی امضا کنند که مبنای قرارداد جدید کاهش و محدودسازی سلاح تهاجمی استراتژیک باشد. این در حالی است که هنوز مسکو و واشنگتن به توافقی در جامع خصوص نحوه و چگونگی کاهش تسلیحات دست نیافته اند. به همین سبب نیز نمی‌توان امید زیادی به حل مسائل موجود میان دو طرف در خصوص کنترل تسلیحات داشت.
۲) سامانه سپر دفاع موشکی در اروپا:
یکی از مسائلی که در اواخر دوران ریاست جمهوری جورج بوش با عث تیرگی و گسترش روابط نامطلوب میان روسیه و آمریکا گشت، مسئله‌ی استقرار سامانه سپر دفاع موشکی در شرق اروپا بود. علیرغم آنکه به نظر می‌رسد دولت اوباما در خصوص استقرار این سامانه همانند دولت بوش مصمم نیست، با این حال به نظر می‌رسد مسائل مرتبط با استقرار سامانه سپر دفاع موشکی در شرق اروپا، یکی از مهمترین محورهای گفتگوهای مدویدیف و اوباما را شکل دهد.
۳) مسئله هسته ای ایران:
همانگونه که «دنیس مک دوناف» دستیار اوباما در امور سیاست خارجی اطلاع داده بود، برنامه هسته ای ایران و اوضاع در سیاست داخلی این کشور از موضوعات اصلی مذاکرات در مسکو بین دمیتری مدویدیف رئیس جمهور فدراسیون روسیه و باراک اوباما رئیس جمهور آمریکا خواهد بود. در این راستا دولت اوباما قصد دارد پیش از اجلاس سران گروه هشت، به توافق‌های ضمنی با روس‌ها در خصوص برنامه هسته ای ایران دست یابد.
۴) مسئله هسته ای کره شمالی و آزمایشات موشکی این کشور:
بی شک یکی دیگر از مسائلی که هم سیاست خارجی آمریکا را به خود سرگرم کرده و هم به روسیه ارتباط پیدا می‌کند، مسئله هسته ای کره شمالی و آزمایشات موشکی این کشور است. از این رو به نظر می‌رسد روسای جمهور دو کشور در خصوص نحوه‌ی مواجهه با کره شمالی به مذاکرات جدی با یکدیگر بپردازند.
۵) مباحث مرتبط با افغانستان:
آمریکا در افغانستان با مشکلات عدیده ای مواجه است. یکی از مهمترین محورهای این مشکلات به مسئله‌ی حمل و نقل تجهیزات و تدارکات نظامی آمریکایی به افغانستان مرتبط می‌گردد. از این رو با توجه به نقش مهمی که روسیه می‌تواند در این راستا ایفا نماید، به احتمال زیاد یکی دیگر از محورهای مذاکرات روسای جمهور روسیه و آمریکا به همین مسئله مرتبط می‌شود. بر این اساس به احتما زیاد توافقنامه‌ای میان دو طرف منعقد شود. این توافقنامه که احتمالا شامل انتقال هوایی و زمینی است، انتقال نیروهای نظامی را در بر نخواهد گرفت.
به نظر می‌رسد کاخ سفید قصد ندارد گام‌های جدیدی بردارد که مسکو از آن به عنوان دست‌اندازی به منافع خود در آسیای مرکزی تعبیر کند. در این راستا می‌توان به برخورد نسبتا سرد هیلاری کلینتون به پیشنهاد «رشید مردوف»، وزیر امور خارجه ترکمنستان که هفته گذشته به واشنگتن سفر کرده بود، اشاره نمود. در آن دیدار واشنگتن در خصوص استفاده از فرودگاه نظامی «مرو» برای انتقال تجهیزات و تدارکات نظامی به افغانستان، تمایلی نشان نداد. بر این اساس در حالی که ایالات متحده موفق شده مسأله پایگاه هوایی «ماناس» در قرقیزستان را به نفع خود حل نماید، به این درک نیز رسیده که افزایش فهرست پیروزی‌های آمریکا در فضای شوروی سابق می‌تواند در روابط آتی با روسیه تاثیر منفی بگذارد.
۶) مباحث اقتصادی:
اقتصاد، موضوع مهم دیگر سفر رهبر آمریکا به روسیه خواهد بود. به طور کلی باراک اوباما به مسایل اقتصادی توجه زیادی می‌کند و بالتبع این سفر نیز از قاعده‌ی فوق مستثنی نخواهد بود. از این رو به احتمال زیاد در حاشیه دیدار رئیس جمهور آمریکا از روسیه، جلساتی نیز با نمایندگان بخش تجاری دو کشور برگزار خواهد شد. همچنین مباحث مرتبط با سرمایه‌گذاری شرکت‌های آمریکایی در بخش‌های مختلف اقتصاد روسیه نیز به احتمال زیاد مورد بحث و تبادل نظر قرار خواهد گرفت.
۷) مسائل مرتبط با گرجستان و اوکراین:
به احتمال زیاد یکی دیگر از محورهای گفتگوهای اوباما و مدویدیف را مسایل گرجستان و اوکراین شکل خواهد داد. جنگ اوت سال گذشته‌ی روسیه با گرجستان و به رسمیت شناختن آبخازیا و اوستیای جنوبی از سوی مسکو، با محکومیت باراک اوباما ـ که در آن هنگام درگیر مبارزات انتخاباتی بودـ، مواجه شده بود. همچنین مسئله پیوستن گرجستان و اوکراین به ناتو و گسترش این اتحادیه نظامی به شرق نیز از جمله مباحثی است که همواره روس‌ها نسبت به آن حساسیت زیادی داشته اند. از این رو ممکن است روابط آمریکا با کی‌یف و تفلیس، پیچیده‌ترین قسمت مذاکرات دمیتری مدویدیف و باراک اوباما را تشکیل دهد. به هر حال اگر چه در ظاهر نخستین ملاقات و آشنایی امیدبخش باراک اوباما و دمیتری مدویدیف در لندن و بیانیه مشترک آنها درباره ضرورت انعقاد قرارداد جدید درباره سلاح‌های راهبردی تهاجمی نشان‌دهنده‌ی بهار جدیدی در روابط بین روسیه و ایالات متحده بود، اما باید توجه داشت که واشنگتن فقط به ظاهر مواضع خود را ملایم‌تر کرده و در واقع همان اهداف پیشین را تعقیب می‌کند. از این رو انتظارات زیادی که با روی کار آمدن اوباما و امید به «آغازی دوباره» در آمریکا و روسیه بوجود آمده بود، تاکنون برآورده نشده است.
در نتیجه علیرغم آنکه اوباما سعی دارد طی دیدار از مسکو، بسیاری از اختلافات بین دو کشور را کاهش دهد، اما به نظر می‌رسد همانطور که دمیتری مدویدیف رئیس جمهور فدراسیون روسیه در وبلاگ ویدیویی خود اذعان داشته، بعضی مسائل به تنهایی و به صورت یکجانبه حل نشوند. به اعتقاد مدویدیف، «قبل از همه مسایل امنیت بین المللی، مبارزه با تروریسم، مبارزه با افراط، گسترش سلاح‌های کشتار دسته جمعی و مواد مخدر باید حل شوند. اینها چالش‌های مشترک و مسئولیت مشترک روسیه و آمریکا هستند. این مسئولیت قدرت‌هایی است که روابط بین آنها بر چهره جهان در دهساله‌های آینده اثر مستقیم می‌گذارد.»
● نتیجه‌گیری
با توجه به مسائل فوق از یک سو و همچنین سابقه‌ی تاریخی روابط دو کشور پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، می‌توان چنین اذعان داشت که تغیر جدی و مهمی در روابط مسکو و واشنگتن صورت نخواهد گرفت. به خصوص که از یک سو روسیه همچنان سعی می‌کند در قامت یک بازیگر مستقل بین‌المللی و به عنوان قدرت منطقه‌ای، نقش مهمی در تحولات جهانی به ویژه در مناطق اروپای شرقی، آسیای مرکزی، قفقاز و خاور میانه ایفا نماید و از سوی دیگر ایالات متحده آمریکا نیز خواهان تداوم روندهای یکجانبه‌گرایانه در جهان است. به همین سبب نیز به نظر می‌رسد روابط آینده‌ی دو کشور بیش از آنکه دستخوش تغیر و تحول گردد، درگیر تداوم روندهای پیشین خواهد بود. در نتیجه به نظر می‌رسد علیرغم سخن گفتن از «آغازی دوباره» در روابط دو کشور، با توجه به وجود اختلافات شدید سیاسی میان مقامات کرملین و کاخ سفید، روابط کاری طرفین با همان ماهیت پیشین و البته در چارچوبی نوین ادامه یابد؛ چارچوبی که به احتمال زیاد موجب پی‌گیری سیاست‌های مستقل‌تر و چالش برانگیزتر از سوی روسیه در قبال یکجانبه‌گرایی‌های ایالات متحده خواهد شد. در این چارچوب اگر چه اختلاف بنیادین ایدئولوژیک (همانند دوران جنگ سرد) میان دو کشور وجود ندارد، اما هیچ از یک بازیگران فوق توان نادیده انگاشتن دیگری را نیز ندارند. از این رو رقابت برای دستیابی به منافع بیشتر و گسترش حوزه نفوذ همچنان بر جای خود باقی مانده است؛ رقابتی که با فراز و نشیب‌های گوناگونی دست به گریبان است و در میان درجه‌ای از «همکاری‌های تاکتیکی» تا «منازعات محدود» در نوسان می‌باشد.

نویسنده: شعیب - بهمن
شعیب بهمن، کارشناس ارشد موسسه ایراس
منبع: سایت - ایراس

منبع : باشگاه اندیشه