نفت در دیگ همیشه جوشان جهان

تصویب قطعنامه شورای امنیت مبنی بر الزام جمهوری اسلامی ایران به تعلیق غنی سازی هسته ای تا پایان ماه جاری میلادی در كنار بحران جاری خاورمیانه و شرایط استثنایی جنوب لبنان، منطقه خاورمیانه را به مصداق عینی توصیفی بدل می كند كه هنری كیسینجر سیاستمدار آمریكایی سال ها پیش، از این منطقه به دست داده بود: «دیگ همیشه جوشان جهان».
هم در تهاجم اسرائیل به جنوب لبنان و به خرج دادن سبعیتی كه همگان حتی غربی ها از شدت آن درشگفت اند، و هم در تصویب قطعنامه دیشب در مورد جمهوری اسلامی ایران،انگشت اتهام به سمت ایالات متحده و متحد همیشگی آن یعنی رژیم صهیونیستی است. در حالی كه از ابتدا هم تاثیر هر دوی این تحولات بر اقتصاد خاورمیانه و جهان به مثابه انبار نفت و انرژی دنیا و افزایش هرچه بیشتر قیمت نفت پیدا بود، این نتیجه گیری شگفت نخواهد بود اگر گفته شود كه به هر حال مجموعه غرب و به ویژه ایالات متحده، در مجموع با مسئله نفت و احتمال افزایش قیمت آن تا ۱۰۰ دلار در هر بشكه بر اثر تحولات جاری و آتی خاورمیانه كنار آمده و خود را با آن منطبق كرده است. این احتمال، با آنچه تاكنون دست كم در كشور ما از مواضع جهان صنعتی در قبال قیمت جهانی نفت خام و آسیب پذیری ایالات متحده، اروپا و ژاپن در برابر كمبود احتمالی منابع انرژی، برداشت می شد، مغایرت دارد.
در حالی كه تصویب قطعنامه در مورد ایران در شورای امنیت سازمان ملل متحد از چند هفته پیش حتمی بود و همگان آثار این قطعنامه بر افزایش شدید قیمت نفت را پیش بینی می كردند، آنگاه قاعدتا تهاجم نظامی كمابیش بی سابقه ماشین جنگی اسرائیل به جنوب لبنان در شرایط بسیار حساس كنونی باید قابل جلوگیری و كاملا به زیان منافع غرب می بود. افزایش قیمت جهانی نفت خام بر اثر افزایش بحران در خاورمیانه، بسیار بیش و پیش از آنكه به سود كشورهای نفتی این منطقه باشد، به سود روسیه دوست هر دو طرف ماجرای اتمی است و چنانكه شواهد نشان می دهد، گویی چندان به زیان غرب نیز نخواهد بود و نباید مورد محاسبه مسئولان جمهوری اسلامی ایران در مناقشه هسته ای قرار گیرد. كشور های نفت خیز خاورمیانه حتی جمهوری اسلامی ایران، هم ذخایر ارزی خود را در غرب نگهداری می كنند و هم بیشتر مبادلات بازرگانی خود را یا با كشورهای غربی انجام می دهند و یا حداكثر مانند ایران، چین و روسیه را نیز به فهرست شركای خود می افزایند كه هر دو عضو دائمی شورای امنیت سازمان ملل متحد هستند. بنابراین، حتی در مورد ایران نیز به مثابه صاحب بدترین عملكرد در میان كشور های دارنده ذخایر ارزی حاصل از صادرات نفت خام، منابع ارزی اضافی با یك یا دو واسطه به كشورهای متروپل بازمی گردد و چندان برای این كشورها حساسیت برنمی انگیزد.
همین كه در هشت سال گذشته قیمت جهانی نفت خام ۱۰ برابر شده اما همچنان به كوچك ترین نشانه ای از ركود بر اقتصاد جهان نینجامیده نشان دهنده آن است كه اقتصاد جهان و به ویژه كشورهای صنعتی با افزایش بهره وری اقتصادی و اعمال مدیریتی دائما بهتر بر انرژی، منظما از میزان وابستگی خود به انرژی و نفت یا دست كم سهم آن در تولید ملی خود كاسته اند. هرچه قیمت نفت خام و سایر منابع انرژی بیشتر شود، این مدیریت نیز كاراتر و درصد وابستگی آن نیز كمتر خواهد بود. با وجود قیمت ۷۵ دلاری نفت خام و پیش بینی های ۱۰۰ دلار و بیشتر، رشد اقتصادی جهان امسال حدود ۵ درصد برآورد شد و پیش بینی سال ۲۰۰۷ میلادی نیز از تحقق همین رقم حكایت می كند.
بر مبنای رفتار واقعی كشورهای پیشرفته از جمله رفتار سیاسی ایالات متحده و متحدان اروپایی و اسرائیل در منطقه خاورمیانه در دو بحران جاری شرق و غرب این منطقه، چنین به نظر می رسد كه زمان به زیان سلاح نفت و كارآمدی آن در مناقشات پیش رو برای دارندگان این سلاح پیش می رود. به هر حال سهم ایران در مصرف نفت جهان سه درصد و سهم نفت در تولید ناخالص جهان ۵۱ درصد است. از آنجا كه همواره در تحلیل موقعیت طرف های درگیر در مناقشه هسته ای ایران چه در تحلیل های داخلی و چه بین المللی به روی تحولات قیمت نفت و اثر تعیین كننده آن به سمت و سو و ژرفای این بحران حساب ویژه ای باز شده است، شاید بتوان از دو بحران جاری خاورمیانه به ضرورت بازنگری در جایگاه این عنصر در تحلیل های موجود رسید.

سعید لیلاز

منبع : روزنامه شرق