وضعیت اجتماعی و اقتصادی استان ، استان گلستان

براساس سرشماری عمومی نفوس و مسكن سال 1375 استان گلستان 288‚426‚1 نفر جمعیت داشته كه از این تعداد 41/29 درصد در نقاط شهری و 58/21 درصد در نقاط روستایی سكونت داشته و بقیه غیرساكن بوده‌اند.
در آبان ماه 1375، از كل جمعیت استان 287‚710 نفر مرد و 001‚716 نفر زن بوده‌اند و نسبت جنسی آن برابر 99 بوده است. به عبارت دیگر، در این استان در مقابل هر 100 نفر مرد، 99 نفر زن وجود داشته است. این نسبت برای اطفال كمتر از یكساله 103 و برای بزرگسالان (65 ساله و بیشتر) 108 بوده است.
در سال مذكور، از جمعیت استان 99/80 درصد را مسلمانان تشكیل می‌داده‌اند. این نسبت در نقاط شهری 99/72 درصد و در نقاط روستایی 99/86 درصد بوده است.
در فاصله سال‌های 1365 تا 1375، حدود 600‚148 نفر به استان وارد و یا داخل آن جابه‌جا شد‌ه‌اند. در آبان ‌ماه سال مذكور از 997‚218‚1 نفر جمعیت 6 ساله و بیشتر استان گلستان، تعداد 238‚938 نفر معادل 79/97 درصد باسواد بوده‌‌اند. این نسبت در نقاط شهری برای مردان و زنان به ترتیب 89/26 و 80/51 درصد و در نقاط روستایی 67/03 و 46/51 درصد بوده است.
استان گلستان محل سكونت یكی از بزرگترین و باسابقه‌ترین عشایر منطقه شمال شرقی ایران (ایل تركمن) است. محل استقرار طوایف تركمن بخش شمالی دشت گرگان است كه از دریای خزر به سمت شرق در طول مرز ایران و جمهوری تركمنستان قرار دارد. از ده طایفه مهم ایل تركمن، سه طایفه در محدوده‌ مرزهای سیاسی ایران و هفت طایفه دیگر در خاك جمهوری تركمنستان استقرار یافته و زندگی می‌كنند.
قسمت عمده تركمن‌های ایران یموت‌ها هستند كه از دو طایفه جعفربای و آتابای تشكیل شده است. طایفه جعفربای در ناحیه دشت گرگان، در مناطقی چون گمیش تپه، بندر تركمن و خواجه نفس تا حوالی آق‌قلا زندگی می‌‌كنند و طایفه آتابای در اطراف آق‌قلا و مناطق شرق و شمال شهرستان گنبد مستقر شده‌اند. دومین طایفه ایل تركمن در محدوده استان، گوگلان‌ها هستند كه در شمال گنبد و در بخشی به همین نام كه تا بجنورد ادامه دارد، استقرار یافته‌اند. آنان از دیرباز به علت اوضاع مساعد طبیعی، دامداری روستایی را با كشاورزی تلفیق كرده‌اند. گوگلان‌ها بطوركلی در عادات، آداب، لباس پوشیدن و طرز زندگی و معیشت و لهجه ملی با یموت‌ها تفاوت دارند. تكه‌ها سومین طایفه ایل تركمن است كه بیشتر در جمهوری تركمنستان اقامت دارند و تعداد كمی از آنان در محدوده شمالی استان گلستان و خراسان زندگی می‌كنند. در دوره‌ گذشته،‌ تركمن‌ها به علت تحولات فرهنگی و اقتصادی، تقریباً چادرنشینی را رها كرده و در مراكز ثابت شهری و روستایی اسكان یافته‌‌اند. حدود 20 درصد واحدهای مسكونی دشت تركمن چادر و مابقی خانه‌‌های سنگی، چوبی،‌ گلی و آلاچیق است.
منطقه‌ گرگان و دشت شامل شهرستان‌های گنبد، مینودشت‌، علی‌آباد، كردكوی، تركمن و گرگان همواره یكی از قطب‌های اقتصادی مهم كشور در زمینه كشاورزی، دامداری و صنایع وابسته به آن‌ها بوده است. در این منطقه، شهر گرگان نقش مركزیت اداری و بازرگانی دارد و جریان توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی استان را هدایت می‌كند.
در شهرستان گرگان، به عنوان قسمتی از منطقه بزرگ گرگان و دشت، محصولات كشاورزی متفاوتی به عمل می‌آید. از مهم‌ترین آن‌ها می‌توان به پنبه، گندم، جو، دانه‌های روغنی (سویا و آفتابگردان) و سیب‌زمینی و همچنین در زمینه‌ باغداری به باغ‌های سیب، آلو، قطره‌طلا و مركبات اشاره كرد. در استان گلستان به ویژه منطقه‌ گرگان و دشت (سایر شهرستان‌های استان) به علت كمی رطوبت، وسعت اراضی جلگه‌ای،‌ تابستان‌های گرم و خشك، به طور چشمگیری كشت گندم و پنبه رایج است. شرایط مناسب آب و هوایی، خاك نرم و حاصلخیز، موجبات كشت محصولات سیب‌زمینی را نیز در استان گلستان فراهم آورده است.
به موازات كشاورزی، دامداری این استان نیز گسترش یافته است. پرورش گاو بیشتر در كوهپایه‌های جنوبی و پرورش گوسفند و بز بیشتر در اراضی جلگه‌ای، و مرتعی رواج دارد. چمن‌زارهای كوهستانی، گیاهان ریز جنگل و گیاهان استپی گرگان، پوشش گیاهی مراتع استان را تشكیل می‌دهند، این مراتع را برحسب ارتفاع و فصل مورد استفاده، می‌‌توان به مراتع ییلاقی و قشلاقی تقسیم كرد:

مراتع ییلاقی به صورت چمنزارهای ارتفاعات البرز در بالادست جنگل‌های سوزنی برگ گسترش دارند و در فصل تابستان مورد استفاده دامداران قرار می‌گیرند. این مراتع توأم با گیاهان جنگلی وسعت زیادی دارند و از نظر ارزش اقتصادی جزو مراتع خوب كشور به شمار می‌روند.

مراتع قشلاقی استان نیز به صورت پوشش استپی در جلگه گرگان و تپه‌ماهورهای شمال شرق آن بین گرگان رود و مرز ایران و تركمنستان و در شرق دریای خزر گسترش دارند.
این مراتع در گذشته یكی از مراكز مهم دامداری كشور به شمار می‌رفت كه علاوه بر تأمین علف مورد نیاز دام‌های محلی، اكراد خراسان، بجنورد و قوچان نیز برای تعلیف دام‌‌های خود از آن‌ها استفاده می‌كردند. لیكن چرای مفرط و بی‌رویه از یك سوی و زیر كشت بردن مراتع از سوی دیگر، سبب تخریب این مراتع شده است، به طوری كه گاهی حتی تكافوی نیاز دام‌های محلی را نیز نمی‌نماید.
پرورش زنبور عسل، به علت شرایط مساعد گیاهی و اقلیمی در نواحی كوهپایه‌ای و كوهستانی رواج و توسعه یافته و مراكز متعددی را به خود اختصاص داده است. تولید عسل در این استان به خصوص در شهرستان گرگان، قسمتی از احتیاجات منطقه را تأمین می‌‌كند. ضمناً با توجه به شرایط آب و هوایی مناسب و رویش درختان توت، پرورش كرم ابریشم از گذشته‌های دور در این استان رواج داشته است. به طوری كه در شهرستان گنبد و مینودشت پرورش كرم ابریشم از اهمیت خاصی برخوردار است.
صنایع این استان به خصوص شهرستان گرگان بسیار متنوع است كه هر یك به نوبه خود اهمیت اقتصادی مهمی دارند. این صنایع را می‌توان به دو نوع كارخانه‌ای و دستی تقسیم كرد:
از مهم‌ترین صنایع كارخانه‌ای می‌توان به كارخانه پنبه پاك‌كنی،‌ آرد، نئوپان، قند، كنسرو، فیبر عایق، شیر پاستوریزه و مجموعه‌ای از كارگاه‌های ساخت ماشین‌آلات كشاورزی اشاره كرد. همچنین دهها كارخانه در زمینه‌های نساجی، مواد غذایی و لوازم یدكی در شهرك صنعتی آق‌قلای گرگان در دست احداث است. چنانچه این واحدهای صنعتی به بهره‌برداری برسد، در آینده بر اهمیت اقتصادی استان گلستان و شهرستان گرگان افزوده خواهد شد. با توجه به فعالیت‌های اقتصادی و تركیب قوی،‌ صنایع دستی در این استان، گسترش بسیاری دارد. بافت انواع قالی و قالیچه توسط تركمن‌های آق‌قلا و جاجیم در روستای زیارت گرگان حائز اهمیت است.