دروازه انقلاب در دانشگاه باز شد

پیشینه جنبش دانشجویی در ایران به روزگار مشروطه و فعالیت دانشجویان که برای تحصیل در زمان قاجار به خارج از کشور رفته بودند، برمی گردد.
اگر بخواهیم به نقش دانشگاه و دانشجویان در پیروزی انقلاب اسلامی بپردازیم باید با نگاهی تاریخی از زمان تأسیس این نهاد در ایران به تحلیل روند پیوستن دانشگاهیان به مبارزات مردمی در انقلاب اسلامی اشاره شود. زمانی که دانشگاه تهران از سوی رژیم پهلوی در سال ۱۳۱۳ تأسیس شد، شاید کمترکسی فکرش را می کرد که این نهاد در براندازی نظام شاهنشاهی نقش اساسی ایفا کند. نکته ای که باید به آن اشاره شود این است که تاریخ جنبش دانشجویی ایران را نمی توان مقارن با تأسیس دانشگاه دانست، چرا که از یک سو اساساً جنبش، تعریف و ماهیتی متفاوت با جریان، حرکت و شورش دارد و به علت این که دانشگاه در ایران یک پدیده نو به شمار می رفت، این پدیده نو آنقدر مجذوب کننده بود تا کسانی که وارد آن محیط می شدند، مقدار جذبشان یک نقش ضد انگیزه ای داشت، تا حدی که یک جنبش اعتراضی و سیاسی برپا نکنند.
از سوی دیگر در آن زمان دانشگاه از لحاظ تعداد دانشجو و به لحاظ کمیت در حدی نبود که بتواند نقش شکل گیری جنبش دانشجویی را ایفا کند و در ابتدای تأسیس دانشگاه، اکثر تحصیل کردگان و دانشجویان از قشر بالای جامعه بودند و نیازی به حرکت های اعتراضی و عدالت گرایانه و آرمان خواهانه نمی دیدند.
حقیقت آن است که اگر بخواهیم بطور مشخص به نقش و تأثیر دانشجویان در انقلاب اسلامی بپردازیم، باید آن را در تاریخ جنبش دانشجویی مسلمان و در قالب انجمن های اسلامی دانشجویان بنگریم، چرا که یکی از پایه های اساسی مبارزات دانشگاهیان علیه رژیم پهلوی و نظام شاهنشاهی را باید در باور ها و اعتقادات اسلامی آنها که متأثر از شخصیت های خاصی همچون آیت الله طالقانی که بر اثر جاذبه و عمق فکری و معرفتی آنها در تعامل نزدیک و مستقیم با دانشجویان به وجود آمده بود جست وجو کرد.
چنین اعتقادی در جریان دانشجویی موجب شد که دانشجویان مسلمان در طول سال های دهه ۲۰ و ۳۰ همواره در مقابل انحرافات مختلف رژیم وابسته پهلوی دست به اعتراضات مختلف بزنند، به عنوان نمونه می توان ۱۶ آذرماه سال ۱۳۳۲ را از این منظر به عنوان نقطه عطفی در تاریخ مبارزات دانشگاه ثبت کرد؛ روزی که جریان دانشجویی مسلمان بر خلاف بسیاری از سیاسیون و روشنفکران چپ و راست- که خود در شکل گیری کودتا دخالت داشتند و یا با دولت کودتا کنار آمده بودند- برای مقابله با استبداد و استکبار وارد میدان شدند، ٍ تا آنجا که خونشان، سنگ فرش های دانشگاه تهران را رنگین کرد. البته برخی حرکت های اعتراضی همچون برپایی تظاهرات به هنگام عقد کنسرسیوم در اردیبهشت سال ۳۳ و شرکت فعال دانشجویان در گردهمایی دی ماه ۳۹ در جلالیه، تظاهرات گسترده در مخالفت با انتخابات دوره بیستم شورا در بهمن ماه ،۳۹ آتش زدن اتومبیل دکتر اقبال رئیس وقت دانشگاه تهران و تظاهرات به خاطر ورود ملکه الیزابت به تهران در اسفندماه همان سال، موجب شد تا دهه ۳۰ تحت تأثیر ابتدای این دهه روندی ناآرام و مبارزاتی را در دانشگاه های کشور به نمایش گذارد. دهه ۴۰ برای جریان دانشجویی مسلمان دهه رشد نرم افزاری و فکری به حساب می آمد و ضدیت و مخالفت بنیادین با رژیم و سرسپردگی به آمریکا از شاخصه های این برهه از تاریخ دانشگاه است که مطمئناً واقعه ۱۵ خرداد ۱۳۴۲ نقشی اساسی در ایجاد تحرک و خیزش انقلابی دانشگاه داشته است. سالی که نه تنها در جریان دانشجویی بلکه در تاریخ انقلاب اسلامی ایران وقایع مهم و تأثیرگذاری را در خود جای داده است.
با رشد کمی و کیفی مبارزات دانشجویی از اواخر دهه ۴۰ و اوایل دهه ،۵۰ یک تحول بسیار عمیق کیفی در حرکت های دانشجویی بوجود آمد، به طوری که بسیاری از اندیشمندان اسلامی با تکیه بر امکانات بالقوه دانشجویی راهی نو پیش روی جوانان گشودند. از جمله آیت الله مطهری ، دکتر شریعتی و آیت الله طالقانی با تأسیس کانون های فکری مانند حسینیه ارشاد تلاش های گسترده ای را برای پی ریزی بیداری اسلامی آغاز کردند. براین اساس از حدود سال های ۱۳۵۱ و ۱۳۵۲ طیف نیروهای مذهبی در جنبش دانشجویی رو به افزایش می گذارد، به گونه ای که در سال ۱۳۵۳ نیروهای مذهبی به یک وزنه مستقل و قابل توجه در جنبش دانشجویی تبدیل شده بودند. از پدیده های مهم و قابل تأملی که از اواخر سال ۵۴ و اوایل سال ۵۵ روند رو به گسترش و نقش تأثیرگذار ی پیدا کرد، شکل گیری هیأت های مذهبی خانگی با حضور دانشجویان به عنوان هسته های مبارزاتی و تربیت فکری و عاطفی بود و دیگری- بویژه از اواخر سال ۱۳۵۵ و اوایل ۱۳۵۶- افزایش تعداد دخترانی بود که با روسری و حجاب اسلامی در دانشگاه تردد می کردند و رفتار باوقار و لباس عفاف آنها به پرچم مبارزه دانشجویان مذهبی با رژیم شاه و سکولاریسم و لامذهبی آشکار آن بدل گردیده بود. از اواسط سال ۱۳۵۵ و همزمان با افزایش اقتدار و نفوذ روحانیت در جامعه، بر میزان تأثیرگذاری روحانیون در سخنرانی ها و فضاهای دانشگاهی نیز افزوده شد و تشکیل نماز جماعت های دانشگاهی سیمایی جدید از فضای مبارزه دینی و آرمانی علیه رژیم شاه را در دانشگاه ها رقم زد. که این روند همزمان با اوج گیری انقلاب اسلامی مردم ایران و آشکار شدن رهبری پرفروغ، حضرت امام خمینی«ره» و روحانیت پیرو حضرت امام «ره» بر کل نیروهای مذهبی و نیز تمامیت جنبش دانشجویی سرکردگی و هژمونی تام و تمام پیدا کرد. در بین دانشگاه های ایران، دانشگاه تبریز و جنبش دانشجویی آن از اهمیت ویژه ای برخوردار است. نقش دانشگاه تبریز جدای از نقش تبریز و آذربایجان در تاریخ معاصر ایران نیست.
دانشجویان مذهبی دانشگاه تبریز بیش از سایر دانشگاه ها موفق شدند هویت اسلامی خود را منسجم کنند و مبارزات سیاسی خود را از دانشجویان چپی جدا کنند. این دانشجویان در سال ۱۳۵۶ و ۱۳۵۷ در دو حرکت مهم حضور یافتند؛ ابتدا در قیام تاریخی
۲۹ بهمن مردم تبریز که در اعتراض به سرکوب خونین مردم قم در ۱۹ دی ۱۳۵۶ صورت گرفت و دیگر در واقعه ۱۸ اردیبهشت دانشگاه تبریز ۱۳۵۷ که به لحاظ اهمیت کمتر از واقعه ۱۶ آذر سال ۱۳۳۲ نیست. پس از این واقعه دانشگاه تبریز تا پیروزی انقلاب اسلامی فعالیت آموزشی نداشت. اما دانشگاه در سال ۱۳۵۷ به قلب تپنده مبارزه علیه رژیم طاغوت تبدیل شد و جنبش دانشجویی تبدیل به جنبشی اجتماعی با آرمان های بزرگ گردید.
شروع سال تحصیلی ۵۸-۵۷ همزمان با رشد گسترده انقلاب اسلامی آغاز شد و در این زمان بین دانشجویان طرفدار سازمان مجاهدین خلق و دانشجویان اصیل اسلامی نسبت به این که آیا دانشگاه ها را باید باز نگه داشت یا این که تعطیل کرد، اختلاف افتاد. در این وضعیت دانشجویان مسلمان معتقد به باز نگه داشتن دانشگاه ها، به عنوان یک مرکز تجمع مناسب برای مبارزه با رژیم شاه بودند و دانشجویان طرفدار سازمان مجاهدین خلق از تعطیلی دانشگاه دفاع می کردند و سرانجام دانشجویان مسلمان با یک تصمیم سراسری و پخش اعلامیه اراده خود را به باز نگه داشتن دانشگاه ها، اعلام کردند. تا این که ۴۰ روز از بازگشایی دانشگاه ها نگذشته بود که در۱۳ آبان، تعطیلی دانشگاه ها از سوی رژیم اعلام شد.
و اینگونه بود که دانشگاه در مسیر پیروزی انقلاب اسلامی ایران نقشی مهم و تأثیرگذار را در کنار دیگر اقشار جامعه ایران ایفا کرد و پس از تعطیلی در آبان ماه۵۷ به خیل عظیم انقلاب اسلامی ایران پیوست.

علی خضریان
دبیر انجمن اسلامی دانشجویان مستقل

منبع : روزنامه ایران