روستای احمدآباد

روستایی كه امروزه با نام قلعه احمدآباد مقبره دكتر محمد مصدق شهره خاص و عام است، در صد سال پیش وجود نداشت. این اراضی قبل از این جزء املاك عضدالسلطان پسر مظفرالدین شاه قاجار و شوهر خواهر دكتر مصدق بوده است. مصدق زمانی كه در سمت مستوفی گری خراسان بود، املاك خود در اراك را با این اراضی معاوضه نمود. این اراضی كه در منطقه ساوجبلاغ بین كرج و قزوین واقع شده بود، با همت دكتر مصدق احیا و معمور گردید و او با ساختن قلعه آنجا را به ملك ییلاقی خود مبدل نمود. قلعه اربابی هشت هزار متر مساحت دارد و به سبك و معماری اواخر دوره قاجاری ساخته شده است، در جنوب قلعه منزل خدمه قرار داشت و اهالی روستا همان رعایای مصدق بودند و پیش از آنان سكنه ای در این اراضی وجود نداشت. مصدق پس از ساخت روستای نوبنیاد آن را به نام پسر ارشدش احمدآباد نامید. رهبر نهضت ملی ایران در همان زمان حیاتش اراضی احمدآباد را بین فرزندانش تقسیم و سهم دختران و پسران را مساوی قرار داد. در زمان اصلاحات ارضی این اراضی به طور داوطلبانه توسط فرزندان مصدق به وزارت كشاورزی فروخته شد تا اراضی مذكور بین رعایای احمدآباد تقسیم شود. حدود بیست هكتار از این اراضی هم جزء مستثنیات اصلاحات ارضی باقی ماند كه پس از فوت دكتر مصدق اداره آن برعهده فرزندانش بود. پس از پیروزی انقلاب اسلامی این بیست هكتار هم توسط مهندس احمد مصدق بین ساكنان احمدآباد تقسیم گردید.
گویا تقدیر چنان بود كه دكتر مصدق احمدآباد را بنا كند تا دوران مقاومت در مقابل استبداد را در این قلعه خودساخته بگذراند. او با به سلطنت رسیدن رضاشاه سال های ۱۳۰۶ تا ۱۳۱۹ را به طور متناوب در احمدآباد سپری كرد تا كمتر در گزند تیررس دیكتاتور باشد. اما سرانجام پس از فرخی یزدی، مدرس و... نوبت به مصدق رسید، گویا قرار بود خراسان تبعیدگاه و فراموشخانه مخالفان رضاشاه باشد. در هنگامی كه مصدق دوران پرمشقت تبعید را همراه با تحمل بیماری سپری می كرد، ارنست پرون همدم محمدرضا، ولیعهد، در بیمارستان نجمیه، موقوفه مادر مصدق بستری شد. دكتر غلامحسین مصدق پس از معالجه ارنست پرون در ازای حق المعالجه رهایی پدر از تبعیدگاه بیرجند را خواستار گردید. وساطت پرون به شفاعت ولیعهد در نزد رضاشاه منجر شد. شاه قدرقدرت هم گفت: «به احمدآباد برود و در آنجا هم بمیرد.» اما سرنوشت به گونه ای دیگر رقم خورد. رضاشاه از ایران رفت و مصدق در اسفند ۱۳۲۰ به تهران بازگشت. پس از این باز هم گذار مصدق به احمدآباد افتاد. پس از آنكه بیگانگان به همراهی عمال داخلی خود كودتای ۲۸ مرداد ۳۲ را رقم زدند، مصدق بازداشت، محاكمه و به مدت سه سال دوره زندان را سپری كرد. پس از آن رهبر نهضت ملی ایرانیان به احمدآباد تبعید و دوران حبس خانگی تا به هنگام مرگ را آغاز كرد. پیرمرد در حالی كه برخلاف دوره تبعید زمان رضاشاه محدودتر شده بود و اجازه نداشت از محدوده قلعه خارج شود، ایام پیری را به مطالعه می گذراند. ولی پیرمرد همچنان نگران فرزندان ملت بود به طوری كه این نگرانی را در صورت های گوناگون می توان دریافت، از احساس مسئولیت در قبال امور بیمارستان نجمیه و وضعیت بیماران آن تا نظارت بر اقدامات سیاسیون و مبارزان گرد آمده در جبهه ملی دوم. او همچنین برای فردای تاریخ از پاسخگویی به ادعاهای محمدرضا شاه در روزنامه اطلاعات كه بعدها به صورت كتاب «ماموریت برای وطنم» منتشر شد، غافل نبود. عاقبت آرزوی پدر در دوره پسر به وقوع پیوست و مصدق در احمدآباد درگذشت. با وجود آنكه مصدق وصیت كرده بود جسدش در قبرستان ابن بابویه در كنار شهدای سی تیر دفن شود، اما شاه در قبال این خواسته خانواده مصدق گفت: «زنده و مرده در احمدآباد.» بدین ترتیب مصدق به طور امانی در سالن پذیرایی عمارت احمدآباد دفن شد.
با وجود آنكه شاه در این اندیشه بود كه مصدق در روستایی دور از تهران و در غربت مدفون شود، اما نام مصدق آ رامگاهش را به نمادی برای آزادیخواهان و ملت ایران در تلاش شان برای رسیدن به آزادی و استقلال مبدل ساخت. به طوری كه در فضای به وجود آمده در سال ۱۳۵۶ پس از سال ها، مراسم ۱۴ اسفند _ سالروز درگذشت دكتر مصدق- در احمدآباد برگزار شد و یك سال بعد كمتر از یك ماه پس از سقوط رژیم پهلوی، احمدآباد محل اجتماع هزاران انسانی شد كه در آغاز راه جدیدی برای رسیدن به دموكراسی بودند. آیت الله طالقانی سخنران این اجتماع عظیم بود و تا به امروز هر سال ۱۴ اسفند احمدآباد را جلوه و شكوهی دیگر می بخشد.
خانواده دكتر مصدق قلعه احمدآباد را متعلق به تمام ایرانیان می دانند و از همین رو در سال ۱۳۷۳ برای حفاظت و مرمت آن وقفنامه ای تهیه و هیات امنایی مركب از مهندس مهدی بازرگان، دكتر یدالله سحابی، دكتر محمود مصدق، دكتر نورعلی تابنده، داریوش فروهر، علی اردلان، حسین شاه حسینی و سیدجواد مادرشاهی برای نظارت بر این مهم برگزیده شد. با فوت برخی از اعضا كسانی چون مهندس عزت الله سحابی، دكتر فروزان، خسرو سیف و قاضی خزاعی در هیات امنا جایگزین گردیده اند. هیات امنا تا به امروز توانسته محلی برای كتابخانه و موزه و تاسیسات بهداشتی در قلعه احمدآباد احداث كند. همچنین با ثبت قلعه توسط میراث فرهنگی در سال ۱۳۷۹ مرمت و حفاظت آن به این سازمان واگذار شد كه تعمیراتی همچون بازسازی شیروانی، رطوبت گیری پی ساختمان و رفع ترك های آن در حال انجام است. گذشت این زمان طولانی و میزان اقدامات انجام شده و خطری كه ساختمان را تهدید می كند رسالتی سنگین بر دوش یكایك فرزندان ایران زمین نهاده است. احمدآباد بایستی زیبا و پابرجا باقی بماند تا نماد تلاش ایرانیان در راه دموكراسی باشد. احمدآباد بایستی حفظ شود تا به عنوان میراثی برای آیندگان باقی مانده و قدرشناسی ایرانیان را به نمادهای ملی و مذهبی شان نمایانگر باشد. بایستی احمدآباد در طول سال در اذهان هر ایرانی باقی بماند و باشد كه ۱۴ اسفند امسال را سرآغاز چنین روندی سازیم. با این امید كه در مراسم امسال علاوه بر میثاق با آرمان های دكتر مصدق بر این تعهد پای فشاریم كه هر ایرانی وفادار به آزادی و استقلال در كمك به بازسازی این نماد ملی كوشیده و یاری گر هیات امنا در این مهم باشیم.
رضا قاسم زاده

منبع : روزنامه شرق