احکام روزه

بسم الله الرحمن الرحیم
« الحمد لله رب العالمین وصلی الله علی نبینا محمد وآله الطاهرین واللعن علی اعدائهم اجمعین الی یوم الدین » .
قال الله العظیم فی كتابه الكریم :
(یا ایها الذین آمنوا كتب علیكم الصیام كما كتب علی الذین من قبلكم لعلكم تتقون ).
( ای اهل ایمان بر شما روزه داشتن فرض گردیده چنانكه بر امم سابقه نیز فرض شده بود، و این دستور برای آن است كه شما پرهیز كار شوید ) (۱) .
دین مقدس اسلام فروع زیادی دارد كه معروف و مهم از آن ، ده فرع می باشد :
۱) نماز
۲) روزه
۳) خمس
۴) زكات
۵) حج
۶) جهاد
۷) أمر به معروف
۸) نهی از منكر
۹) ولایت اهل بیت (علیهم السلام)
۱۰) برائت و بیزاری جستن از دشمنان اهل بیت (علیهم السلام)
پس بر هر مسلمانی واجب است كه این واجبات عبادی را بجا آورد ، یعنی احكام آنها را فرا گیرد و هر كدام را در زمان ومكان خود انجام دهد ویكی از مهمترین عبادات روزه گرفتن است .
روزه اقسامی دارد كه شامل روزه های واجب ، روزه هایمستحب ، روزه های حرام وروزه های مكروه می باشد .
وما در این جزوه چگونگی بجا آوردن روزه ماه رمضان ، كه از روزه های واجب است وشرایط قضای آن و بقیه احكام ومسائل آن را بیان خواهیم كرد .
كسی كه منكر روزه ماه رمضان باشد و افطار كردن در آن را حلال بداند و باداشتن علم وقصد افطار كند ، مرتد است و نیز كسی كه افطار كردن در روز ماه رمضان را حلال بداند ، حتی اگر افطار نكند ، مرتد است وكسی كه منكر روزه ماه رمضان نباشد ولی در روز ماه رمضان افطار كند ، باید تعزیر شود ، واگر دوباره بعد از تعزیر افطار كرد بار دیگر تعزیر می شود ودر مرتبه سوم اگر افطار نمود كشته می شود .
● راه ثابت شدن اول ماه
اول ماه قمری به چند امر ثابت می شود :
۱) آنكه خود انسان هلال ماه رمضان را ببیند .
۲) سی روز از اول ماه شعبان بگذرد كه این را « اكمال عده » می نامند .
۳) دو مرد عادل بگویند كه هلال را دیده ایم ولی اگر صفت هلال را برخلاف یكدیگر بگویند، اول ماه ثابت نمی شود .
۴) دیدن هلال نزد مردم شایع شود، و عده ای كه از گفته آنان یقین پیدا می شود ، بگویند ماه را دیده ایم ، و همچنین است هر چیزی كه به واسطه آن یقین پیدا شود .
۵) حاكم شرع ، یعنی مجتهد عادل جامع الشرائط حكم كند كه اول ماه شده ، و در این صورت حكم او حتی برای حاكم شرعی دیگر هم معتبر است مگر آنكه خلاف این مطلب برایش اثبات شود یا بداند دلیل حاكم اول برای اثبات اول ماه اشتباه می باشد .
● تعریف روزه
روزه آن است كه شخص مكلف ، با قصد قربت یعنی برای انجام دادن فرمان خداوند ، از اذان صبح ( طلوع فجر صادق ) تا اذان مغرب از كارهای دهگانه ای كه بعداً شرح داده می شود وبه آن مفطرات روزه می گویند، خودداری كند .
قبل از وارد شدن در شرح و تفصیل احكام باید بدانیم روزه بر چه كسانی واجب است :
كسانی مكلف به روزه هستند كه شرایط وجوب روزه و شرایط صحت روزه در آنها موجود باشد ، مگر عده ای كه بعداً
● شرایط روزه ماه رمضان
الف)) شرایط وجوب روزه :
۱) اینكه انسان از اول طلوع فجر به حد بلوغ شرعی رسیده باشد .
رسیدن به حد بلوغ شرعی به یكی از این چند امر حاصل می شود :
▪ اگر پسر است پانزده سالش كامل وداخل در شانزده سالگی شود واگر دختر است نه سالش كامل وداخل در ده سالگی شود .
▪ موی زبر و خشن بر زهار و بالای عورت پسر یا دختر بروید .
▪ خارج شدن منی از پسر چه در خواب چه در بیداری و خارج شدن خون حیض از دختر .
البته دیدن خون حیض بتنهائی بلوغ را اثبات نمی كند ، بلكه اگر شك كردند در اینكه نه سالش تمام شده یانه ، دیدن خون نشانگر این است كه نه سالش تمام شده است، واما اگر یقین داشته باشند كه نه سالش تمام نشده و خون ببیند ، این خون استحاضه است اگر چه دارای صفات حیض باشد .
همچنین روئیدن موی خشن در دختر اطمینان می آورد به اینكه دختر نه سالش تمام شده است ولی در جائی كه یقین داریم دختر داخل درده سال نشده ، بلوغ را اثبات نمی كند .
۲) اینكه در تمام روز عاقل باشد .
۳) در روز بیهوش نشده باشد .
۴) مرضی نداشته باشد كه روزه برایش ضرر داشته باشد.
۵) مسافر نباشد یا در سفری باشد كه نمازش شكسته نمی شود . ( وفصل جداگانه ای برای احكام مسافر در ماه رمضان قرار خواهیم داد ) .
۶) اینكه زن حتی برای لحظه ای در روز حیض یانفاس نباشد .
ـ یادآوری
این شرائطی كه ذكر شد ، شرایط وجوب روزه بود . پس هر كسی كه واجد این شرایط باشد روزه بر او واجب است .
ولكن آیا روزه این شخص صحیح ومقبول است یا نه ، متوقف بر شرایط دیگری است كه شرایط صحت نامیده می شود .
پس كسی كه دارای شرایط وجوب وشرایط صحت باشد روزه بر او واجب است ( بخاطر دارا بودن شرایط وجوب ) وروزه اش نیز صحیح ومقبول خواهد بود ( بخاطر دارا بودن شرایط صحت ) .
ب) شرایط صحت روزه :
۱) تمام شرائطی كه در وجوب روزه ذكر شد غیر از شرط بلوغ ، زیرا روزه غیر بالغ نیز صحیح است ، ولی روزه مجنون
ومریض ومسافر وحائض ونفساء صحیح نیست .
۲) اسلام
۳) اینكه روزه دار مست نباشد .
۴) نیت و قصد قربت به خداوند از اذان صبح تا اذان مغرب ، و فصل جداگانه ای در باب نیت و احكام آن خواهد آمد .
۵) از تمام چیزهائی كه روزه را باطل می كند ( مفطرات ) خودداری كند كه شرح آن خواهد آمد .
۶) اگر در شب جنب شده باشد قبل از اذان صبح غسل جنابت كند .
۷) اگر زن قبل از طلوع فجر ( اذان صبح ) از حیض یا نفاس پاك شد غسل كند .
۸) زن اگر مستحاضه كثیره یامتوسطه است غسلهایش را در روز انجام دهد .
ـ « مسائل »
۱) اگر دیوانه قبل از طلوع فجر عاقل شود روزه آن روز بر او واجب می شود .
ولی اگر در بین روز عاقل شود ، اگر چه كاری كه روزه را باطل می كند انجام نداده ، روزه بر او واجب نیست بلكه مستحب است از چیزهائی كه روزه را باطل می كند خود داری كند مگر آنكه در شب قبل ، قبل از آنكه دیوانه شود نیت روزه كند ، بعد از آن دیوانه شود و در روز عاقل شود كه در این صورت باید بنابر احتیاط واجب روزه آن روز را تمام كند ، و قضای آن را هم بجا آورد و همچنین است كسی كه در شب نیت كرده بعد مست یا بیهوش شود و در روز ، مستی او زائل شود یا بهوش آید .
۲) اگر مریض در روز ماه رمضان بعد از ظهر حالش خوب شد می تواند آنروز را افطار كند ، ولی اگر قبل از
ظهر حالش خوب شد وچیزی از مفطرات را انجام نداده باشد ، بنابر احتیاط واجب باید نیت كند وآنروز را روزه بگیرد .
۳) روزه برای حائض ونفساء جایز نیست، و بمحض دیدن خون روزه آنها باطل می شود .
▪ چیزهائی كه روزه را باطل می كند
( مفطرات )
۱ و ۲) خوردن و آشامیدن : پس اگر روزه دار غذا یانوشیدنی را وارد معده كند ، چه از راه معمول ومتعارف ( دهان ) وچه از راه غیر متعارف ( بینی ) ، روزه اش باطل می شود .
۳) جماع : اگر به مقدار حشفه ، ( یعنی ختنه گاه وآن سر آلت است تا محل ختنه ) داخل شود ، چه منی بیرون بیاید وچه بیرون نیاید ، روزه باطل می شود ، ولی اگر كمتر از مقدار ختنه گاه داخل شود ومنی هم بیرون نیاید ، روزه باطل نمی شود .
۴) استمناء : اگر روزه دار استمناء كند ، یعنی با خود كاری كند كه منی از او خارج شود، روزه اش باطل می شود .
۵) دروغ بستن به خدا وپیغمبر (صلی الله علیه وآله وسلم)روزه را باطل می كند و دروغ بستن بر بقیه معصومین یعنی حضرت زهراء سلام الله علیها ودوازده امام (علیهم السلام)وبقیه پیغمبران وجانشینان پیغمبران هم بنابر احتیاط واجب روزه را باطل می كند .
۶) فروبردن تمام سر در آب مبطل روزه است ، فرقی ندارد كه بقیه بدنش در آب باشد یا نباشد .
۷) باقی ماندن بر جنابت وحیض ونفاس تااذان صبح بصورت عمدی ، روزه ماه رمضان و قضای آن را باطل می كند . بلكه در قضای ماه رمضان اگر تا صبح بر جنابت باقی بود روزه او باطل می شود حتی اگر بصورت غیر عمد باشد .
همچنین در واجب موسّع ، كه مقید به روز خاصی نیست ، مثل روزه نذر غیر معین اگر بصورت غیر عمدی تا صبح بر جنابت باقی بماند ، احتیاط مستحب بطلان آن است .
۸) رساندن غبار غلیظ به حلق مبطل روزه است بنابر احتیاط واجب ، وبنابر احتیاط واجب باید غباری را هم كه غلیظ نیست به حلق نرساند .
وهمچنین بنابر احتیاط واجب دود غلیظ وبخار غلیظ نیز مانند غبار ، روزه را باطل می كند .
۹) اماله كردن ( تنقیه ) باچیز روان چه باآب باشد وچه بامایعی غیر از آب، اگر چه برای مداوا باشد روزه را باطل می كند .
۱۰) استفراغ كردن عمدی اگر چه به سبب مرض و مانند آن ناچار باشد ، روزه را باطل می كند، ولی كفاره ندارد ، ولی اگر سهواً یا بی اختیار استفراغ كند روزه باطل نمی شود .ـ مسائل
۱) خوردن و آشامیدن عمدی روزه را باطل می كند چه زیاد باشد وچه كم باشد ، حتی اگر ذره ای از غذا یا قطره ای از نوشیدنی باشد .
۲) در باطل شدن روزه فرقی نیست در اینكه خوردن وآشامیدن آن چیز معمول باشد مثل آب ونان ، یااینكه معمول نباشد مثل خاك وشیره درخت .
۳) رساندن دارو به داخل بدن از غیر راه دهان روزه را باطل نمی كند مثل اینكه دارو را در چشم یا در گوش ویا بر زخم بریزند ویا اینكه شخص آمپول غیر غذائی (احتیاط واجب آنست كه روزه دار از استعمال آمپولی كه بجای غذا بكار می رود خود داری كند ولی تزریق آمپولی كه عضو را بی حس می كند اشكال ندارد (توضیح المسائل م ۱۵۸۵)) استعمال كند .
۴) كسی كه می خواهد روزه بگیرد لازم نیست پیش از اذان دندانهایش را خلال كند، اگر چه احتمال دهد كه غذائی كه در بین دندان مانده داخل حلق می شود .
۵) اگر انسان یقین كند یا اطمینان داشته باشد كه اگر خلال نكند غذائی كه بین دندان مانده در روز وارد حلق می شود واجب است خلال كند .
۶) فرو بردن اخلاط سروسینه كه به فضای دهان نرسیده اشكال ندارد (ولی اگر داخل فضای دهان شود، بنابر احتیاط واجب بلكه خالی از قوت نیست كه نباید آنرا فرو ببرند. (توضیح المسائل م ۱۵۸۹))
۷) جایز است شخص روزه دار برای وضوی واجب یامستحب مضمضه یا استنشاق كند .
۸) مسواك باچیز خشك جایز است بلكه باچیز تر نیز اشكالی ندارد .
۹) روزه دار نباید رطوبت خارجی را فرو برد ، همچنین اگر چیزی را در دهانش خیس كرد واز دهانش بیرون آورد ( مانند مسواك ) ، اگر بخواهد دو باره آن چیز تر را در دهانش بگذارد باید رطوبت آنرا فرو نبرد واگر فرو ببرد روزه اش باطل می شود .
۱۰) جویدن غذا برای بچه یاپرنده وچشیدن غذا ومانند اینها كه معمولاً به حلق نمی رسد ، اگر چه اتفاقاً به حلق برسد ، روزه را باطل نمی كند ، ولی اگر انسان از اول بداند كه به حلق می رسد روزه اش باطل می شود وباید قضای آنرا بگیرد وكفاره هم بر او واجب است .
۱۱) جماع ، روزه زن و مرد جماع كننده را باطل می كند .
۱۲ محتلم شدن در روز ماه رمضان روزه را باطل نمی كند .
۱۳) روزه داری كه در روز ماه رمضان محتلم شده ، می تواند بول كند واستبراء نماید، اگر چه بداند بواسطه بول یااستبراء كردن باقیمانده منی از مجری بیرون می آید .
۱۴) كسی كه در روز ماه رمضان محتلم شده واجب نیست فوراً غسل را انجام دهد اگر چه احتیاط مستحب این است كه فوراً غسل كند .
۱۵) اگر انسان بعد از طلوع فجر از خواب بیدار شد وخود را محتلم دید ، چه بداند جنابتش از شب بوده وچه بداند جنابت بعد از طلوع فجر بوده وچه وقتش را نداند روزه اش صحیح است .
البته در قضای ماه رمضان اگر بداند جنابتش از شب بوده روزه اش باطل است .
۱۶) كسی كه در شب ماه رمضان برای هیچكدام از غسل وتیمم وقت ندارد ، حرام است خود را جنب كند مثلاً باهمسرش نزدیكی كند . واگر خود را جنب كرد روزه اش باطل است وقضا وكفاره بر او واجب می شود ( ولی اگر برای تیمم وقت دارد، چنانچه خود را جنب كند ، باید تیمم نماید وروزه بگیرد واحوط مستحبی آنست كه قضای آنرا بجا آورد . ( توضیح المسائل م ۱۶۳۲ )) .
۱۷) اگر برای آنكه بفهمد وقت دارد یانه ، جستجو نماید وگمان كند كه به اندازه غسل وقت دارد وخود را جنب كند وبعد بفهمد وقت تنگ بوده ، چنانچه تیمم كند روزه اش صحیح است . واگر بدون جستجو گمان كند كه وقت دارد وخود را جنب نماید وبعد بفهمد وقت تنگ بوده وبا تیمم روزه بگیرد ، باید بنابر احتیاط مستحب روزه آن روز را قضا كند .
۱۸) اگر زن نزدیك اذان صبح از حیض یانفاس پاك شود وبرای هیچكدام از غسل وتیمم وقت نداشته باشد ، یابعد از اذان بفهمد كه پیش از اذان پاك شده باید برای نماز صبح غسل كند و چنانچه روزه ای را كه می گیرد مثل روزه ماه رمضان واجب معین باشد روزه اش صحیح است (واگر روزه مستحب یاروزه ای باشد كه مثل روزه كفاره وقت آن معین نیست، صحیح بودن آن اشكال دارد. (توضیح المسائل م ۱۶۴۸)) .
وهمچنین اگر مرد علم به جنابت پیدا كند و برای غسل و تیمم وقت نداشته باشد ، باید برای نماز صبح غسل كند و روزه اش صحیح است .
۱۹) اگر شك كند كه تمام سر زیر آب رفته یانه ، روزه اش صحیح است .
۲۰) اگر بر روی سر آب بریزد ، اگر چه در یك لحظه آب ریخته شده تمام سر را بگیرد روزه اش صحیح است .
۲۱) اگر انسان را مجبور كنند كه روزه خود را باطل كند ، روزه او باطل می شود وقضا بر او واجب می شود .
۲۲) اگر روزه خود را بخاطر تقیّه افطار كند مثلاً در شهر كسانی باشد كه پیش آنان آنروز عید است و برای حفظ جان و مال خود مجبور شود كه مثل آنان افطار كند ، روزه اش باطل است و واجب است قضا آن را بجا آورد .
۲۳) اگر چیزی به زور در گلوی روزه دار بریزند یا سر او را به زور در آب فرو برند ، روزه او باطل نمی شود .
۲۴) اگر شخص روزه دار یادش برود كه روزه است ، و كاری انجام دهد كه روزه را باطل می كند مثل اینكه غذا بخورد ویا سرش را در آب فرو ببرد ویا غبار غلیظ داخل حلقش كند ویااینكه باهمسرش نزدیكی كند روزه او صحیح است .
واگر در بین انجام كاری كه روزه را باطل می كند یادش بیاید كه روزه است باید فوراً آن كار را ترك كند .
۲۵) اگر روزه دار مجبور شود كه سرش را در آب فرو ببرد ، مثل آنكه بخواهد غریقی را از آب نجات دهد ، روزه اش باطل می شود و قضا بر او واجب می گردد .
۲۶) اگر شخص روزه دار مضطر ومجبور شود به اماله بامایع بخاطر مرض ومثل آن، روزه اش باطل می شود وقضا بر او واجب می گردد.
۲۷) اگر جنب در ماه رمضان غسل را فراموش كند وبعد از یك روز یاچند روز یادش بیاید ، باید قضای آن روزهائی را كه غسل نكرده بجا آورد واگر در عدد روزها شك كرد ، بنا را بر كمتر بگذارد ، مثلاً اگر نمی داند سه روز جنب بوده یا چهار روز ، روزه سه روز را قضا كند .
۲۸) كسی كه در شب ماه رمضان جنب است ومی داند یا عادتش چنین است كه اگر بخوابد پیش از اذان صبح بیدار می شود ، چنانچه تصمیم داشته باشد كه بعد از بیدار شدن غسل كند وبا این تصمیم بخوابد وتا اذان خواب بماند روزه اش صحیح است .
۲۹) كسی كه در شب ماه رمضان جنب است ومی داند یا احتمال می دهد كه اگر بخوابد پیش از اذان صبح بیدار می شود ، چنانچه نخواهد بعد از بیدار شدن غسل كند ، یاتردید داشته باشد كه غسل كند یانه، در صورتی كه بخوابد وبیدار نشود ، روزه اش باطل است وقضا وكفاره دارد .
۳۰) كسی كه در شب ماه رمضان جنب است ومی داند كه اگر بخوابد پیش از اذان صبح بیدار می شود ، چنانچه غفلت داشته باشد كه بعد از بیدار شدن باید غسل كند ، در صورتی كه بخوابد وتا اذان صبح خواب بماند بنابر احتیاط واجب قضا وكفاره بر او واجب می شود .
۳۱) اگر جنب در شب ماه رمضان بخوابد وبیدار شود وبداند یا عادتش چنین است كه اگر دوباره بخوابد پیش از اذان صبح بیدار می شود وتصمیم هم داشته باشد كه بعد از بیدار شدن غسل كند، چنانچه دوباره بخوابد وتا اذان بیدار نشود ، باید روزه آن روز را قضا كند ، واگر از خواب دوم بیدار شود وبرای مرتبه سوم بخوابد وتا اذان صبح بیدار نشود ، قضای روزه بر او واجب می شود واحتیاط استحبابی دادن كفاره است .
۳۲) حكم خواب چهارم وپنجم همان حكم خواب سوم است .
۳۳) بنابر احتیاط واجب خوابی را كه در آن محتلم شده ، باید خواب اول حساب كند در جائی كه بعد از احتلام دوباره خوابیده باشد .
۳۴) اگر مواظبت نكند وغبار یا بخار یادود ومانند اینها داخل حلق شود ، چنانچه یقین یا اطمینان داشته كه به حلق نمی رسد روزه اش صحیح است ، واگـر گمان می كرده كه به حلق می رسد ، بنابر احتیاط واجـب باید آن روز را قضا كنـد.
۳۵) اگر در روزه ماه رمضان عمداً استفراغ كند یادر شب جنب شود وبه تفصیلی كه در مسأله (۳۱) گفته شد بیدار شود ودوباره بخوابد وتا اذان صبح بیدار نشود ، فقط باید قضای آنروز را بگیرد . ولی اگر كار دیگری كه روزه را باطل می كند عمداً انجام دهد ، در صورتی كه می دانست آن كار روزه را باطل می كند ، قضا وكفاره بر او واجب می شود .
اگر روزه دار در یك روز ماه رمضان چند مرتبه غیر جماع كار دیگری كه روزه را باطل می كند انجام دهد برای همه آنها یك كفاره كافی است ، ولی در جماع اگر تكرار شد كفاره نیز تكرار می شود .
۳۶) برای هفت گروه مستحب است در ماه رمضان اگر چه روزه نیستند از كاری كه روزه را باطل می كند ، خودداری نمایند:
الف) مسافری كه بعد از ظهر به شهرش یا به جائی كه می خواهد ده روز در آنجا بماند، برسد ویااینكه قبل از ظهر برسد ولی كاری كه روزه را باطل می كند انجام داده باشد .
ب) مریضی كه در بین روز بهبودی یافته وكاری كه كه روزه را باطل كند انجام داده ویا اینكه كاری كه روزه را باطل كند انجام نداده ولی بعد از ظهر بهبودی یافته است .
جـ) زن حائض یانفسائی كه در بین روز پاك شوند .
د) كافری كه در بین روز مسلمان شده ولی كاری كه روزه را باطل می كند انجام داده ویااینكه كاری انجام نداده ولی بعد از ظهر مسلمان شده است .
هـ) بچه ای كه در بین روز بالغ شده است .
ولی اگر این بچه در شب نیت روزه كرده بود استحباباً سپس در روز بالغ شد ، واجب است كه روزه آن روز را تمام كنـد .
واگر قبل از ظهر بالغ شد وكاری كه روزه را باطل كند انجام نداده واجب است كه نیت كند وروزه بگیرد .
و ) دیوانه ای كه در روز عاقل شده است اگر چه كاری كه باطل كننده روزه است انجام نداده باشد .
ز) شخص بیهوشی كه در روز به هوش آمده است اگر چه كاری كه روزه را باطل كند انجام نداده باشد .
ـ یادآوری
هرگاه ماه رمضان ثابت شود ، و شخص هم دارای شرایط وجوب و صحت روزه باشد ، بر او واجب است كه از طلوع فجر صادق ( اذان صبح ) تا زوال حمره مشرقیّه ( اذان مغرب ) ، با قصد و نیت انجام فرمان خداوند عالم ، از كارهائی كه روزه را باطل می كند خودداری كند .
● نیّت
نیت یعنی قصد قربت ، و آن این است كه انسان قصد و عزم داشته باشد بر انجام دادن روزه بخاطر نزدیك شدن به خداوند متعال ، یا از آن جهت كه خداوند شایسته عبادت است ، یا به جهت شكران نعمت خداوند ، یا به جهت طلب رضایت او ، یا بخاطر ترس از عذاب الهی یا بخاطر كسب ثواب او .
وقت نیت روزه واجب معین مثل روزه ماه رمضان ، از اول شب است تا آخرین جزء زمانی شب كه مقارن با طلوع فجر است . و این وقت برای كسی كه فراموش كرده نیت كند یا خواب مانده یا جاهل است ، ادامه دارد تا اذان ظهر .
ـ « مسائل »
۱) در نیت روزه اخلاص برای خدا شرط است یعنی باید عمل را فقط برای خدا انجام دهد مثل بقیه عبادات ، پس اگر چیزی كه منافات با اخلاص دارد با نیت همراه شود خصوصاً ریا ، روزه را باطل می كند . فرقی نمی كند كه از اول ریا در نیت او بوده یا در بین عمل قصد ریا كند .
ولی اگر بعد از اتمام عمل ریا كند ، مثل آن كه به جهت منافع دنیوی مثل ستایش كردن دیگران از او یا بدست آوردن مقام یا مال ، دیگران را از روزه ای كـه گرفته خبر كند ، روزه او صحیح است ، گرچه عمل حرامی را مرتكب شده است .
۲) شخص روزه دار باید تا وقت افطار بر نیت خود باقی بماند و نیت او ادامه داشته باشد ، و بهم خوردن نیت به آن است كه قصد كند روزه خود را باطل كند و از آن دست بكشد ، یا اینكه در نگهداشتن یا باطل كردن روزه متردد شود ، یا قصد كند یكی از مفطرات را مرتكب شود ، كه این امور با ادامه داشتن نیت منافات دارد و روزه را باطل می كند وقضا واجب می شود .
۳) انسان می تواند در ماه رمضان برای هر روز نیت جداگانه كند ، وبهتر این است كه در اول ماه نیت روزه كند برای همه ماه وبرای هر روز نیت را تجدید كند .● روزه یوم الشك
۱) روزه روزی كه معلوم نیست روز آخر ماه شعبان است یا روز اول ماه رمضان ، و به آن یوم الشك می گویند ، واجب نیست .
۲) انسان می تواند در یوم الشك ، روزه مستحبی به نیت اینكه آن روز از ماه شعبان است بگیرد ، یا اگر روزه قضا یا نذر بگردن او هست در آن روز روزه بگیرد و اگر بعداً معلوم شود كه آن روز اول ماه رمضان بوده ، روزه او صحیح است و جزء روزه ماه رمضان حساب می شود و قضا ندارد .
۳ـ) اگر یوم الشك را به نیت ماه رمضان روزه بگیرد ، ویا به این نیت روزه بگیرد كه اگر این روز از ماه شعبان است روزه مستحب یا قضا می گیرد ، یا به این نیت كه اگر ماه رمضان است روزه واجب می گیرد ، روزه اش باطل است .
۴) اگر در یوم الشك بنای روزه گرفتن نداشت ، و قبل از ظهر آن روز معلوم شد كه ماه رمضان است ، و هنوز هم چیزی از مفطرات را انجام نداده بود ، باید نیت روزه ماه رمضان كند و روزه بگیرد و قضا بگردن او نیست . و اگر بعد از ظهر بود باید به احترام ماه رمضان از انجام دادن مفطرات پرهیز كند ، و قضای آن روز را هم بگیرد .
● سفر در ماه رمضان واحكام آن
اگر مسافر دارای این هفت شرط باشد نباید روزه بگیرد :
۱) اینكه مسافر نیت كند كه هشت فرسخ مسیر ممتد را طی كند، به این صورت كه از شهرش به جائی برود ویا از جائی به شهرش برگردد ، ویا اینكه مجموع رفت وبرگشتش هشت فرسخ بشود ، به شرط آنكه مسافت رفتنش كمتر از چهار فرسخ نباشد ( بنابر احتیاط ) ، پس در جائی كه رفتنش سه فرسخ وبرگشتش پنج فرسخ باشد باید احتیاط كند .
و فرقی نمی كند كه رفت و برگشتش متصل به هم و بلافاصله انجام شود یا آنكه بین رفتن و برگشتن فاصله شود و كمتر از ده روز ، در آن محل اقامت كند .
۲) اینكه سفر قبل از ظهر باشد ، پس اگر بعد از ظهر سفر كند باید روزه خود را تمام كند وقضا بر او واجب نیست .
۳) اینكه به حد ترخص برسد ، یعنی جائی كه دیوارهای شهر را نبیند و صدای اذان آن را نشنود و قبل از رسیدن به این مسافت نباید روزه خود را باطل كند .
۴) اینكه نیت نكند قطع كردن سفر را ، و قطع سفر به چند چیز محقق می شود :
اینكه نیت كند كه ده روز یا بیشتر در جائی توقف كند ، یا از وطن خود عبور كند ، یا سی روز یا بیشتر در جائی توقف كند و مردد باشد كه سفر كند یا همانجا بماند . و مانند این مورد اخیر است اگر قصد داشته باشد كه روز بعد حركت كند و حركت نكند و باز قصد كند روز دیگر حركت كند و از آن محل حركت نكند تا سی روز .
۵) اینكه سفرش ، سفر شغلی نباشد مثل راننده وساربان و دریانورد .
۶) اینكه خانه به دوش و كوچ نشین نباشد ، و مقصود كسانی هستند كه مسكن معینی ندارند و همیشه برای یافتن آب و چراگاه مناسب برای حیوانات خود در حال كوچ هستند .
۷) سفرش ، سفر مباح وجایز باشد، پس اگر سفرش برای معصیت باشد مثل دزدی یا گناه دیگر، باید روزه بگیرد .
ـ « مسائل »
۱) هرگاه مسافری كه دارای شرایط مذكور است ، از روی جهل به حكم ، روزه گرفت ، اگر در بین روز فهمید كه مسافر نباید روزه بگیرد ، روزه او باطل می شود ، و اگر تا بعد از مغرب نفهمید ، روزه آن روز او صحیح می باشد .
۲) اگر كسی فراموش كرد كه روزه مسافر باطل است ودر سفر روزه گرفت ، روزه اش باطل است وباید قضا كند .
۳) اگر مسافری قبل از اینكه به حد ترخص برسد ، روزه خود را باطل كند ، بنابر احتیاط واجب هم كفاره بر او واجب است وهم قضاء .
۴) اگر مسافر پیش از ظهر به وطنش برسد ، یابه جائی برسد كه می خواهد ده روز در آنجا بماند ، چنانچه كاری كه روزه را باطل می كند انجام نداده ، باید آن روز را روزه بگیرد وقضا بر او واجب نیست ، واگر یكی از مفطرات را قبل از رسیدن به آن محل انجام داده ، روزه آن روز بر او واجب نیست وقضا بر او واجب می شود .
۵) اگر مسافر بعد از ظهر به وطنش برسد ، یابه جائی برسد كه می خواهد ده روز در آنجا بماند ، نباید آن روز را روزه بگیرد چه كاری كه روزه را باطل كند انجام داده باشد یا انجام نداده باشد وباید قضای آن روز را بجا آورد .
۶) در اماكن چهارگانه ای كه مسافر بدون قصد اقامت ده روز ، مخیر است در اینكه نمازش را شكسته یاتمام بخواند نمی تواند روزه واجب ماه رمضان را بگیرد و آن چهار مكان :
الف) مسجد الحرام
ب) مسجد پیامبر(ص)
ج) مسجد كوفه
د) حائر حسینی (علیه السلام) » می باشد .
● مواردی كه روزه باطل نمی شود و قضا
نیز واجب نمی گردد :
۱ ـ اگر آسمان ابری یا غبار آلود باشد ، و شخص روزه دار یقین یا اطمینان پیدا كند كه مغرب شده و افطار كند ، و بعد بفهمد كه مغرب نشده بوده ، روزه او صحیح است و قضا ندارد .
۲ ـ اگر روزه دار از روی سهو و غفلت یا بخاطر فراموشی یكی از كارهائی كه روزه را باطل می كند انجام دهد ، روزه او باطل نمی شود .
۳ـ كسی كه در شب جنب است ومی داند یا عادتش چنین است كه اگر بخوابد پیش از اذان صبح بیدار می شود ، چنانچه تصمیم داشته باشد كه بعد از بیدار شدن غسل كند وبا این تصمیم بخوابد وتا اذان خواب بماند روزه اش صحیح است .
۴ـ اگر برای خنك شدن یابی جهت مضمضه كند ، یعنی آب در دهان بگرداند وبعد فراموش كند كه روزه است وآب را فرو برد ، روزه اش صحیح است .
۵ـ اگر برای وضوی نماز واجب مضمضه كند وبی اختیار آب فرو رود ، روزه اش صحیح است .
۶ـ اگر كسی تحقیق كرد وفهمید كه صبح نشده وكاری كه روزه را باطل می كند انجام داد ، وبعد معلوم شد كه صبح بوده است ، روزه او صحیح است .
۷ـ اگر به علتی مانند مرض یاحیض یانفاس نتواند روزه ماه رمضان را بگیرد ، ودر همان مرض یاحیض یانفاس بمیرد ، قضا بر او واجب نیست .
۸ـ تنقیه كردن شیء جامد روزه را باطل نمی كند ، گرچه احتیاط مستحب در ترك آن است .
▪ مواردی كه فقط قضا واجب است :
۱) اگر در ماه رمضان بدون اینكه تحقیق كند صبح شده یا نه ، كاری كه روزه را باطل می كند انجام دهد و بعد معلوم شود صبح بوده ، فقط قضا بر او واجب می شود چه آنكه تحقیق كردن برای او ممكن بوده یا عاجز از تحقیق باشد .
و همچنین است اگر تحقیق كند ، و یقین پیدا نكند كه صبح شده ، بلكه گمان به صبح پیدا كند یا شك داشته باشد كه صبح شده یا نه .
۲) اگر برای نجات دادن غریق سر خود را در آب فرو ببرد فقط قضا واجب است .
۳) اگر در هوای صاف به واسطه تاریكی یقین كند كه مغرب شده وافطار كند ، بعد معلوم شود مغرب نبوده است قضا آن روز بر او واجب می شود .
۴) هرگاه به واسطه اعتماد بر یك نفر عادل یا دو شخص عادل كه می گویند مغرب شده ، روزه خود را افطار كند وبعد معلوم شود كه مغرب نبوده است فقط قضا بر او واجب می شود .
۵) اگر كسی بگوید صبح شده وانسان به گفته او یقین نكند ، یاخیال كند شوخی می كند وكاری كه روزه را باطل می كند انجام دهد بعد معلوم شود صبح بوده است باید قضای آن روز را بجا آورد .
۶) اگر كسی بگوید صبح نشده وانسان به جهت اعتماد بر گفته او كاری كه روزه را باطل می كند انجام دهد ، بعد معلوم شود صبح بوده ، واجب است قضای آنروز را بجا آورد .
۷) هر گاه برای خنك شدن یابی جهت مضمضه كند ، یعنی آب در دهان بگرداند وبی اختیار فرو رود قضا بر او واجب می شود .
۸) اگر جنب در شب ماه رمضان بخوابد وبیدار شود و بداند یا عادتش چنین است كه اگر دوباره بخوابد پیش از اذان صبح بیدار می شود وتصمیم هم داشته باشد كه بعد از بیدار شدن غسل كند ، چنانچه دوباره بخوابد و تا اذان بیدار نشود ، باید روزه آن روز را قضا كند ، واگر از خواب بیدار شود وبرای مرتبه سوم بخوابد وتا اذان صبح بیدار نشود قضای آن روز بر او واجب می شود واحتیاط استحبابی آنست كه كفاره هم بدهد .۹) اگر در ماه رمضان غسل جنابت را فراموش كند وبا حال جنابت یك روز یاچند روز روزه بگیرد قضای آن روزها بر او واجب می شود .
۱۰) هر گاه كسی در نیت روزه اخلال كند ، قضای آن
بر او واجب می شود ، مثل آنكه فراموش كند نیت كند ،
یاغافل شود ، یا نیت نكند و بخوابد و بعد از اذان ظهر
بیدار شود ، كه وقت نیت كردن گذشته است . همچنین است اگر قصد ریا داشته باشد ، یا نیت كند روزه اش را قطع كند ،
یا مردد شود در قطع یا ادامه روزه ، یا قصد كند انجام دادن یكی از مفطرات را ، كه در تمام این موارد روزه باطل است و فقط قضای آن واجب است ، البته اگر مفطرات را مرتكب نشود .
۱۱) اگر كسی قبل از ظهر سفری برود كه در آن نماز شكسته می شود ، ویا اینكه بعد از ظهر از سفر به شهرش یا به جائی كه می خواهد ده روز بماند برسد ، ویا اینكه قبل از ظهر برسد ولی در آن روز كاری كه روزه را باطل كند انجام داده باشد قضای آن روز بر او واجب می شود .
۱۲) زن حائض و نفساء در روزهائی كه خون می بینند نباید روزه بگیرند و باید قضای ایام حیض ونفاس را بجا آورند .
۱۳) مسافری كه فراموش كند روزه ماه رمضان در سفر باطل است ، و روزه بگیرد قضای آن روز بر او واجب است .
۱۴) اگر روزه دار در روز ماه رمضان عمداً استفراغ كند فقط قضای آن روز بر او واجب می شود .
۱۵) اگر كسی با بوسیدن ویا نگاه به زن اجنبیه وامثال آن منی از او خارج شود و قصد بیرون آمدن منی را نداشته باشد وعادت او نیز چنین نباشد كه با آن كار منی از او خارج شود بنابر احتیاط مستحب قضای آن روز را بجا آورد .
۱۶) اگر كسی به جهت مرض و امثال آن نتواند روزه بگیرد یا روزه برای او ضرر داشته باشد ، باید قضای آن را بجا آورد .
۱۷) كسی كه به جهت مستی یا بیهوشی كه تا بعد از ظهر روز ماه رمضان استمرار داشته، روزه او فوت شده است قضای آن را باید بجا آورد .
۱۸) مرتد چه فطری وچه ملی باید روزه ایام ارتدادش را قضا كند (۱) .
▪ مواردی كه علاوه بر قضاء ، كفاره تخییری واجب است
۱ـ كسی كه یكی از مفطرات را ، غیر از استفراغ عمدی و بقاء بر جنابت به تفصیلی كه سابقاً ذكر شد ، عمداً و بدون اكراه و اجبار انجام دهد، قضا و كفاره بر او واجب می شود ، فرقی نمی كند كه عالم به حكم باشد یا جاهل مقصّر ، اما جاهل قاصر ، یعنی كسی كه جهل او از روی تقصیر و كوتاهی نبوده و بدنبال یاد گرفتن احكام روزه بوده ولی ملتفت ومتوجه به این مسئله نشده یا نتوانسته آنرا یاد بگیرد ، فقط قضا بر او واجب می شود .
۲) اگر مسافر قبل از اینكه به حد ترخص برسد روزه خود را باطل كند ، بنابر احتیاط واجب قضا وكفاره بر او واجب می شود .
ـ یاد آوری
كسی كه در دو مورد قبل كفاره بر او واجب شده است مخیر است در اینكه یكی از سه مورد زیر را انتخاب كند ، اگر چه احتیاط استحبابی اینست كه اگر می تواند ترتیب را مراعات كند :
۱) یك بنده مؤمن آزاد كند .
۲) دو ماه پی در پی روزه بگیرد ، یعنی سی و یك روز را بدون فاصله انداختن بین روزها روزه بگیرد ، و می تواندبقیه روزها را با فاصله روزه بگیرد .
۳) شصت فقیر را اطعام دهد ، واطعام به این است كه یا آنها را سیر كند ویا به هر كدام یك مُدّ كه تقریباً ده سیر است طعام یعنی گندم ویا جو یا نان وامثال آن بدهد .
▪ مواردی كه قضا و كفاره و تعزیر دارد:
اگر روزه دار در ماه رمضان بازن خود كه روزه دار است جماع كند ، وزن نیز راضی باشد، بر هر كدام قضا وكفاره وتعزیر واجب می شود وتعزیر هر كدام بیست وپنج ضربه شلاق است . ولی اگر زن راضی نباشد ومرد او را مجبور كند بر جماع پس مرد هم باید خود كفاره بدهد وتعزیر شود وهم كفاره زن را بپردازد واز طرف او نیز تعزیر شود .
و كسی كه بواسطه مسافرت یامرض و امثال آن روزه نمی گیرد ، نمی تواند زن روزه دار خود را مجبور به جماع كند ، ولـی اگر او را مجبور نمایـد ، لازم نیست از طرف زن كفاره بدهـد .
▪ مواردی كه قضا وفدیه واجب می شود :
۱) اگر بواسطه عذری غیر از مرض مثلاً برای مسافرت ، تمام ماه یا بعض از ماه را روزه نگرفته باشد وعذر او تا رمضان بعد باقی بماند ، بنابر احتیاط واجب باید روزهائی را كه روزه نگرفته قضا نماید وبرای هر روز یك مد طعام ( فدیه ) به فقیر بدهد (و اگر به واسطه مرضی روزه رمضان را نگیرد و مرض او تا رمضان سال بعد طول بكشد ، قضای روزهائی را كه نگرفته بر او واجب نیست وباید برای هر روز یك مد طعام به فقیر بدهد . ( توضیح المسائل م ۱۷۱۲ )) .
۲) اگر در ماه رمضان به جهت عذری روزه نگیرد و بعد از رمضان عذر او برطرف شود ، و تا رمضان آینده عمداً یا از روی تسامح و بی اعتنایی ، قضای روزه را نگیرد ، باید روزه را قضا كند و برای هر روز فدیه بدهد .
همچنین است اگر هنوز به ماه رمضان بعد نرسیده باشد ، ولی به واسطه مرض و امثال آن ، در هنگامی كه وقت برای قضا تنگ شده است ، نتواند روزه قضای خود را بجا آورد .
۳) اگر بخاطر عذری تمام ماه رمضان یابعضی از آن را روزه نگیرد ، و بعد از ماه رمضان عذرش برطرف شود و قصد داشته باشد كه قضا را بجا آورد ، ولی وقت تنگ شود ودر تنگی وقت عذری پیدا كند ، باید قضا را بگیرد وبرای هر روز فدیه بپردازد (به فدیه دادن در این سه مورد، كفاره تأخیر قضای روزه ماه رمضان می گویند) .
۴) زن شیردهی كه شیر او كم است و روزه گرفتن برای او یا برای شیرخوار ضرر دارد ، ( فرقی نمی كند كه شیردهنده مادر باشد یا دایه ) در صورتی كه زن دیگری كه به بچه شیر دهد پیدا نمی شود ، باید روزه خود را بخورد ، و بعداً قضای آنرا بجا آورد و برای هر روز فدیه بدهد .
۵) زنی كه وضع حمل او نزدیك است ، اگر روزه برای او یا فرزندش ضرر دارد ، باید روزه خود را بخورد ، و بعداً قضا كند و فدیه بدهد .
وفدیه عبارت است از یك مُدّ ( تقریباً ده سیر ) طعام ( یعنی گندم یا جو یا آرد اینها ، یا نان یا برنج یا مویز یا خرما ) كه به فقیر داده می شود .
▪ مواردی كه قضا وكفاره جمع واجب است :
اگر به چیز حرامی كه در غیر ماه رمضان نیز بر انسان حرام است روزه خود را باطل كند، چه آن چیز اصلاً حرام باشد، مثل خوردن شراب یا غذای نجس یا زنا كردن ، یا به جهتی حرام شده باشد مثل خوردن غذای حلالی كه برای انسان ضرر دارد ونزدیكی باعیال خود در حال حیض، بنابر احتیاط واجب، كفاره جمع بر او واجب می شود یعنی باید یك بنده آزاد كند ودو ماه روزه بگیرد وشصت فقیر را سیر كند (بلوغ : پس اگر بچه بالغ شود واجب نیست قضای روزه های زمان كودكی را بجا آورد.).
ـ مسائلی در كفاره
۱) اگر روزه دار در یك روز ماه رمضان چند مرتبه یكی از مفطرات روزه را ( غیر از جماع ) مرتكب شود ، برای همه آنها یك كفاره كافی است. همچنین است اگر چند نوع از مفطرات را انجام دهد، مثل آنكه هم بخورد وهم بیاشامد وهم تمام سرش را در آب فرو ببرد .
ولی اگر در روز ماه رمضان بازن خود مكرراً جماع كند برای هر دفعه ، یك كفاره تخییری و اگر جماع او حرام
باشد مثلاً زنا كند ، برای هر دفعه یك كفاره جمع واجب می شود .
۲) كسی كه عمداً روزه خود را باطل كرده ، اگر مسافرت كند كفاره از او ساقط نمی شود چه سفرش قبل از ظهر باشد وچه بعد از ظهر .
ولـی اگر روزه خود را باطل كرد وبعـد عذری مانند حیض یانفاس یامرض برای او پیدا شد ، كفاره بر او واجب نیست .
۳) كسی كه از هر سه قسم كفاره روزه عاجز است ، مخیر است در اینكه هجده روز روزه بگیرد یا به هر مقداری كه وسعش می رسد به فقرا اطعام بدهد ، واگر از این دو نیز عاجز بود باید آن مقدار كه می تواند از روزه واطعام انجام دهد واگر از هر دو به طور كلی عاجز بود باید بجای كفاره استغفار كند ، اگر چه مثلاً یك مرتبه بگوید استغفر الله واحتیاط واجب آنست كه هر وقت بتواند ، كفاره را بدهد .
۴) اگر قضای روزه رمضان را تا سال بعد عقب بیندازد ، باید قضا را بجا آورد وبرای هر روز یك مد طعام به فقیر بدهد ، واین كفاره تأخیر فقط برای سال دوم است وبرای سالهای بعد تكرار نمی شود ، مثلاً اگر قضای روزه رمضان را تا سه سال یا بیشتر بجا نیاورد ، كفاره تأخیر فقط برای سال دوم است ، وسالهای بعدی كفاره ندارد .
۵) كسی كه باید برای هر روز یك مد طعام به فقیر بدهد ، می تواند كفاره چند روز از یك رمضان یا چند رمضان را به یك فقیر بدهد .
▪ قضای روزه ماه رمضان
قضای روزه ماه رمضان بر كسی كه روزه از او فوت شده ودارای شرایط زیر باشد واجب می گردد :
۱) یا به هر كدام یك مد طعام بدهد. و چنانچه هر سه برایش ممكن نباشد، هر كدام كه ممكن است باید انجام دهد.
ولی اگر به خدا و پیغمبر(ص) نسبت دروغ بدهد، گرچه روزه خود را با حرام باطل كرده، كفاره جمع بر او واجب نمی شود.
۲) عقل :
پس اگر دیوانه عاقل شود ، واجب نیست روزه های وقتی را كه دیوانه بوده قضا نماید (مگر آنكه در شب عاقل باشد و نیت روزه كند ، سپس دیوانه شود و در روز دو مرتبه عاقل شود ، كه باید روزه آن روز را تمام كند و بنابر احتیاط واجب قضای آن را هم بجا آورد.) .۳) اسلام:
پس اگر كافر اصلی مسلمان شود ، واجب نیست روزه های وقتی را كه كافر بوده قضا نماید .
پس بنابر این قضای روزه ماه رمضان بر افراد زیر واجب می باشد :
۱) حائض ونفساء ، اگر چه قضای نماز بر آنان واجب نیست .
۲) مسافری كه قبل از ظهر سفر كرده ، ویا بعد از ظهر از سفر برگشته یاقبل از ظهر برگشته ولی كاری كه روزه را باطل كند انجام داده است .
۳) مریضی كه روزه برایش ضرر دارد .
۴) مرتد ، پس اگر مسلمانی كافر شود ودوباره مسلمان گردد، روزه های وقتی را كه كافر بوده باید قضا نماید .
۵) غیر از اینها كسانی كه روزه خود را باطل كرده اند ویا روزه نگرفته اند كه سابقاً گذشت .
ـ مسائل
۱) واجب نیست كه انسان قضای روزه ماه رمضان را فوراً انجام دهد ، ولی تأخیر آن تا ماه رمضان آینده جایز نیست و موجب دادن فدیه ( كفاره تأخیر ) می شود ، و اگر فدیه را داد ، هر قدر بعد از آن تأخیر كند ، فدیه دو مرتبه لازم نمی شود .
۲) اگر كسی بخاطر مرض ، روزه ماه رمضان را نگیرد و مرضش تا رمضان سال بعد استمرار پیدا كند قضا از او ساقط می شود و باید برای هر روز ، یك مد طعام صدقه بدهد .
۳) اگر مرض شخص ، تاسه سال ادامه پیدا كند ( یعنی تا رمضان سال سوم ) و بعد از آن مرض او برطرف شود فدیه برای سال اول و دوم ، و قضا برای سال سوم بر او واجب می شود .
ولی اگر مرضش تا رمضان سال چهارم استمرار پیدا كند فدیه برای سال سوم هم واجب می شود ، و باید سال چهارم را قضا كند و به همین ترتیب .
۴) باطل كردن روزه قضای ماه رمضان در بعد از ظهر جایز نیست و موجب كفاره می شود ، و كفاره آن این
است كه به ده فقیر هر كدام یك مُد طعام بدهد . و اگر وقت قضا تنگ نباشد می تواند صبـح ، روزه خود را باطل كنــد .
ودر صورتی كه روزه قضا از طرف میت می گیرد ، مستحب است كه بعد از ظهر ، روزه را باطل نكنــد .
۵) بعد از مرگ پدر، قضای روزه بر پسر بزرگتر واجب می شود وهمچنین است مادر بنابر احتیاط مستحب كه ترك آن سزاوار نیست .
فرقی نیست كه اموالی از میت باقی مانده باشد یا خیر و بنابر احتیاط واجب فرقی نیست كه بدون عذر روزه از او فوت شده باشد یا به جهت عذری مانند سفر و مرضی كه تا سال بعد طول نكشیده است .
۶) پسر بزرگتر می تواند شخصی را اجیر كند تا روزه های فوت شده پدرش را انجام دهد .
۷) اگر میت وصیت كرده باشد كه برای روزه او اجیر بگیرند بعد از آنكه اجیر ، روزه او را بطور صحیح بجا آورد ، بر پسر بزرگتر چیزی واجب نیست .
۸) اگر انسان شك كند كه آخر رمضان است یا اول شوال ، یا یقین داشته باشد كه ماه رمضان است و عمداً روزه خود را باطل كند ، بعد معلوم شود اول شوال بوده قضا و كفاره بر او واجب نیست .
۹) اگر انسان شك كند كه آخر رمضان است یا اول شوال ، وعمداً روزه خود را باطل كند، بعد معلوم شود آخر رمضان بوده ، كفاره وقضا بر او واجب می شود .
▪ كسانی كه می توانند روزه خود را در ماه رمضان افطار كنند :
۱) پیرمرد و پیرزنی كه نمی توانند روزه بگیرند یا روزه گرفتن برای آنها مشقت دارد .
۲) كسی كه مرض تشنگی دارد، و از شدت تشنگی نمی تواند روزه بگیرد یا روزه گرفتن برای او مشقت دارد .
۳) زنی كه زائیدن او نزدیك است وروزه برای خودش یا حملش ضرر دارد .
۴) زن شیرده كه شیر او كم است، و روزه گرفتن برای او یا شیرخوار ضرر دارد، در صورتی كه زن شیرده دیگری موجود نباشد .
واین چهار گروه روزه خود را افطار می كنند و باید فدیه بدهند ، یعنی برای هر روز كه افطار كرده اند ، یك مد طعام به فقیر بدهند . و زن حامله و شیرده علاوه بر این كفاره باید بعداً قضای روزه ها را بجا آورند .
همچنین كسی كه مرض تشنگی دارد اگر خوب شود و پیرمرد و پیرزن اگر برایشان روزه گرفتن میسر شود ، باید قضای روزه ها را هم بجا آورد .
● زكات فطره
كسی كه در هنگام غروب شب عید فطر ، شرایط زیر را داشته باشد ، باید از طرف خود و از طرف كسانی كه نان خور او حساب می شوند ، زكات فطره بپردازد . وفرقی نمی كند كه نان خور او مسلمان باشد یا كافر ، كوچك باشد یا بزرگ ، دادن مخارجش بر او واجب باشد یا نه ، در شهر خود او باشد یا در شهر دیگر ( فطره مهمانی كه پیش از غروب شب عید فطر بر كسی وارد شده وبرای مدتی محل اقامت خود را در منزل او قرار داده ، به گونه ای كه نان خور او محسوب می شود ودر موقع هلال شوال آنجا بوده بر صاحب خانه واجب است.) .
▪ شرائط واجب شدن زكات فطره :
۱) بالـغ وعاقل باشد ، پس بر بچه ودیوانه واجب نمی شود .
۲) فقیر نباشد ، پس بر كسی كه مخارج سال خود وعیالاتش را ندارد ، و كسب یا محل درآمدی هم ندارد كه بتواند مخارج سال خود وعیالاتش را تأمین كند ، زكات فطره واجب نیست .
۳) آزاد باشد ، پس بر عبد وبنده واجب نیست .
۴) هشیار باشد پس كسی كه موقع غروب شب عید فطر بیهوش است ، زكاهٔ فطرهٔ بر او واجب نیست .
▪ وقت زكات فطره :
وقت كنار گذاشتن زكات فطره و پرداخت آن به مستحق ، برای كسی كه نمی خواهد نماز عید فطر بخواند ، از اولین لحظه وجوب ( غروب شب عید فطر ) ادامه دارد تا ظهر روز عید فطر .
واما اگر فقط برای صرف غذا دعوت شده باشد به نحوی كه نان خور او محسوب نشود فطره بر صاحب خانه واجب نمی شود .
واما كسی كه قصد دارد نماز عید فطر را بخواند ، باید بنابر احتیاط واجب قبل از نماز عید فطره را كنار بگذارد ، ( حال چه نماز عید را در اول وقت آن بخواند كه هنگام طلوع آفتاب است یا دیرتر بخواند ) و اما پرداخت آن مقید به این وقت نیست ، گرچه بهتر است كه قبل از نماز یا حداقل قبل از ظهر آن را به مستحق پرداخت كند ، و اگر تا قبل از ظهر نتوانست ، بعد از آن به دست مستحق برساند .
واما كسی كه زكات فطره را اصلاً در وقت خود كنار نگذاشته ، زكات فطره از گردن او ساقط نمی شود بلكه واجب است آن را پرداخت كند ، و در وقت پرداخت نباید نیت اداء یا قضا بكند .
▪ جنس و مقدار زكات فطره :
جنس زكات فطره باید از گندم یا جو یا آرد این دو ، یا خرما یا كشمش یا برنج یا ذرت و مانند اینها ، از چیزهایی كه بیشتر مردم ، غالباً از آن بعنوان خوراك روزمره استفاده می كنند باشد .
ومقـدار آن باید یك صاع باشـد كه تقریباً سـه كیلو اسـت .
وجایز است كه انسان قیمت آن طعامی را كه می خواهد به فقیر صدقه بدهد ، به او بپردازد .
واحتیاط مستحب آنست كه زكات فطره را به فقرای شیعه واطفال آنها بدهند اگر چه اقوی آنست كه صرف زكات فطره در جاهائی كه زكات مال را صرف می كنند ، كافی وصحیح می باشد .
ـ مسائل
۱) اگر در جائی شیعه فقیر نباشد ، می توان زكات فطره را به مسلمان فقیر غیر شیعه داد .
۲) به كسی كه فطره را در معصیت مصرف می كند نباید فطره بدهند ، بلكه بنابر احتیاط واجب نباید به كسی كه شرابخوار است یا آشكارا معصیت می كند ، زكات فطره بدهند ، اگر چه آنرا در معصیت صرف نكند .
۳) كسی كه سید است می تواند زكات فطره خود ونان خوران خود را به سید وغیر سید بدهد .
۴) كسی كه سید نیست ، نمی تواند به سید فطره بدهد حتی اگر سیدی نان خور او باشد ، نمی تواند فطره او را به سید دیگر بدهد .
۵) انسان باید زكات فطره را به قصد قربت یعنی برای انجام فرمان خداوند عالم بدهد، وموقعی كه آنرا می دهد نیت دادن فطره نماید .
۶) جایز است كه به یك فقیر بیشتر از یك صاع بدهند یاقیمت آن را بپردازند ، واحتیاط واجب آنست كه به یك فقیر كمتر از یك صاع ندهند .
۷) مستحب است در دادن زكات فطره ، خویشان فقیر خود را بر دیگران مقدم دارد ، وبعد همسایگان فقیر را ، بعد اهل علم فقیر را .
ودر دادن فطره باید هر طرف را كه از جهتی برتری دارد مقدم كند ، مثلاً اگر دو فقیر باشد یكی عالم ودیگری جاهل ، عالم را مقدم كند .
۸) كسی كه فقط به اندازه یك صاع گندم ومانند آن دارد مستحب است زكات فطره را بدهد ، وچنانچه نان خورانی داشته باشد وبخواهد فطره آنها را هم بدهد می تواند به قصد فطره ، آن یك صاع را به یكی از آنها بدهد واو هم به همین قصد به دیگری بدهد وهمچنین تا به نفر آخری برسد وبهتر است نفر آخر چیزی را كه می گیرد به كسی بدهد كه از خودشان نباشد.

منبع : سایت آیت الله العظمی شاهرودی