نقطه عطف حضور زنان

محرم بار دیگر آغاز شده و همه جا آراسته به مجلس عزای امام‌حسین(ع) است و آنچه این واقعه را پس از گذشت سال‌ها و قرن‌ها همچنان زنده نگه داشته است، در کنار فداکاری و از خود گذشتگی مردان حاضر در آن روز، شهامت و مقاومت بی‌نظیر زنانی است که پرچم امام‌حسین(ع) را برافراشته نگه داشته و پیام او را منتقل کردند. زنانی که نه تنها همسران و فرزندان خود را به حمایت از امام‌حسین(ع) و جنگیدن در راه خدا ترغیب کردند بلکه پس از شهادت آنها،با صبوری و استقامت فوق‌العاده خود رنج اسارت را به جان خریدند و به ذلت و خواری و تسلیم تن ندادند.
● زنان عاشورایی
زنانی که در کربلا حضور داشتند، هرکدام با حماسه‌هایی که آفریدند، الگوی برجسته‌ای برای زنان در تمام طول تاریخ به جا گذاشتند.حماسه‌هایی که گذر زمان نه تنها از ارزش و اهمیت آنها کم نکرده است بلکه روز به روز این صبر و مقاومت و مجاهدت ارجمندتر و تحسین‌برانگیزتر شده است.چنانکه با وجود روایت‌های مکرر و شرح و تفسیرهای بی‌شماری که دراین باره نوشته شده است، هنوز یادآوری آنها دل را به درد می‌آورد و شور مجاهدت و قیام را زنده می‌کند.
زنانی که در کربلا همراه کاروان امام‌حسین(ع) بودند برخی از فرزندان و خانواده حضرت علی(ع) بودند و برخی از دوستداران و پیروان آن حضرت. بنا به روایت‌های تاریخی حضرت زینب،‌ام کلثوم، فاطمه، صفیه، رقیه و‌ام‌هانی، فاطمه و سکینه، دختران سیدالشهدا(ع)، رباب، عاتکه، مادر محسن بن حسن، دختر مسلم بن عقیل، فضه نوبیه، کنیز خاص امام‌حسین(ع) و مادر وهب بن عبدالله از زنان حاضر در کربلا بودند. همچنین به گفته تاریخ پنج زن از قیام حسینی به طرف دشمن بیرون آمدند: کنیز مسلم بن عوسجه،‌ام وهب زن عبدالله کلبی، مادر عبدالله کلبی، مادر عمر بن جناده، زینب کبری(س). زنی که در عاشورا شهید شد، مادر وهب بود، بانوی نمیریه قاسطیه، زن عبدالله بن عمیر کلبی‌که بر بالین شوهر آمد و از خدا آرزوی شهادت کرد و همان جا با عمود غلام شمر(ل) که بر سرش فرود آورد، کشته شد.
در عاشورا دو زن نیز، به حمایت از امام برخاستند و جنگیدند:یکی مادر عبدالله بن عمر که پس از شهادت فرزند، با عمود خیمه به طرف دشمن روی کرد و امام او را برگرداند. دیگری مادر عمرو بن جناده که پس از شهادت پسرش، سر او را گرفت و مردی را به وسیله آن کشت، سپس شمشیری گرفت و با رجزخوانی به میدان رفت، که امام‌‌حسین(ع) او را به خیمه‌ها برگرداند.
دختر عمر (همسر زهیر بن قیس) نیز در راه کربلا به اتفاق شوهرش به کاروان حسینی پیوست. زهیر بیشتر تحت تأثیر سخنان همسرش حسینی شد و به امام پیوست.رباب، دختر امرء القیس کلبی، همسر امام‌حسین(ع) نیز در کربلا حضور داشت.
زنی از قبیله بکر بن وائل، که ابتدا با شوهرش در سپاه ابن سعد بود، ولی هنگام حمله سپاهیان کوفه به خیمه‌های اهل بیت، شمشیری برداشت و رو به خیمه‌ها آمد و آل بکر بن وائل را به یاری طلبید نیز حضور داشت. زینب کبری و ‌ام کلثوم (س)، دختران امیرالمؤمنین(ع)، همچنین فاطمه دختر امام‌حسین(ع) نیز جزو اسیران بودند و در کوفه و... سخنرانی‌های افشاگرانه داشتند. مجموعه این بانوان، همراه کودکان خردسال، کاروان اسرای اهل بیت را تشکیل می‌دادند که پس از شهادت امام و حمله سپاه کوفه به خیمه‌ها، ابتدا در صحرا متفرق شدند، سپس به صورت گروهی و اسیر به کوفه و از آنجا به شام فرستاده شدند. این زنان با اینکه امام در ابتدای راه گفته بود این کاروان به سوی مرگ می‌رود و زنانش اسیر می‌شوند همه با عشق او راهمراهی کرده بودند.
مدیریت حضرت زینب(س) هنگام جنگ در خیمه‌ها وحتی شب قبل از عاشورا، هشدار دادن آن حضرت و نیز هنگام وداع، زمان آتش زدن خیمه‌ها، شب یازدهم، در هنگام اسارت و در کاخ یزید از شگفت‌آور‌ترین مدیریت‌های انسانی به‌شمار می‌رود که بی‌نظیر است.
وقتی که خیمه‌ها را آتش زدند و روسری از سر زنان خاندان رسول خدا(ص) برداشتند آنان عفاف خود را حفظ می‌کردند.حضرت ‌ام‌کلثوم(س) در اسارت و در کوفه وقتی مردم به تماشا ایستاده بودند فریاد کشید: آیا شرم نمی‌کنید برای تماشای اهل بیت پیامبر جمع شده‌اید؟ حضرت زینب نیز در اسارت در کوفه به هیچ مردی اجازه ورود به خانه را نداد.
در حقیقت نکته مهم درحادثه عاشورا این است که این حادثه‌ای است که مرد و زن در آن نقش دارند. اباعبدالله اهل بیت را برای رسالتی بزرگ و ساختن تاریخی عظیم حرکت می‌دهد و این زنان در ابتدای حرکت و قبل از عاشورا، عامل مهم در تشجیع و ترغیب خانواده برای دفاع از امر ولایت بودند.
امام‌حسین(ع) می‌دانستند که قیام ایشان علیه یزیدیان منجر به کشته شدن همه همراهان می‌شود و زنان می‌بایست طلایه‌دار و عهده‌دار دنباله نهضت شوند و حقایق را علنی کنند و در عین ارزیابی‌قدرت زور و میزان سلطه آن، به افشاگری بپردازند. و این زنان همراه شدند تا حقایق را به نحو احسن بگویند.
امام حسین (ع) از ابتدا با سخنرانی‌ها و خطبه‌ها و گفت و گوهای گوناگون با انصار، مهاجرین، اقوام، دوستان، دشمنان، هدف خویش را بیان کردند و راه را نشان دادند و فرمودند: «من برای اصلاح وضع امت جدم و امر به معروف و نهی از منکر قیام کرده‌ام...» و به زنان می‌فرمودند: «همه می‌میرند و دوام بقاء از آن خداوند است.» بدین‌وسیله یادآور می‌شدند که همه رفتنی هستند خواه زود یا دیر. پس برگزیدن رفتن آگاهانه و ارزشمند بهتر است.
وقتی به کربلا می‌رسند؛ حضرت می‌فرمایند این جا سرزمین معهود است. برخلاف معمول خیمه زنان را در گودالی و در مکان پستی نصب کردند؛ آنچنان که آنان نتوانند صحنه جنگ و خونریزی را شاهد باشند، این نکته هشدار دیگری بود و زنان را به اهمیت قضیه، نیکوتر و واقف ساخت. و شب عاشورا نیز تصفیه‌ای دیگر و کلاس دیگری انجام گرفت. خطبه امام چاره ساز بود، تنها زنان و مردانی ماندند که قادر بودند پیام شهادت را به دیگران برسانند.
در روز عاشورا نیز تسلی می‌دادند و آینده را ترسیم می‌کردند و شیوه مقابله با سختی‌ها و شیوه عزاداری را آموزش می‌دادند.
● بعد از عاشورا
اولین مجلس عزاداری توسط حضرت زینب(س) روی جسدهای مطهر شهیدان برگزار گردید، در مسیر حرکت به سوی شام، مدینه و سخنرانی‌های بلیغ و خطابه‌های آتشین خاندان و اهل بیت عصمت و طهارت و بیان رنج‌ها، سختی‌ها، گرسنگی‌ها، اسارت‌ها، تشنگی‌ها، قساوت دشمن را به تصویر کشیده، کودکان و زنان با مرثیه‌سرایی، خون‌خواری، وحشی‌گری خصم، زدن و کشتن، سوختن و ویران کردن خیمه‌ها، بیان تنهایی و بی‌کسی زنان در آن بیابان پر از دشمن خدانشناس سنگ دل را بیان کردند.
تاریخ کربلا با تجلی حضرت زینب(س) از عصر عاشورا آغاز می‌شود. حال شریک حسین(ع)، رئیس قافله حسین است. با کمک زنان اهل بیت بذر نهضتی را افشاندند که هنوز آن بذر در حال رشد و نمو است و باعث شد، پیام شهادت به گوش مردم برسد و این نبود مگر به سبب صبر و تحمل زنانی که به ریسمان اسارت بسته شده و شهدا را پشت‌سر گذارند. و سرهای شهدا جلوی نظرشان با وضع غیرقابل وصف که دل‌ها را تکان می‌داد و شیوه‌ای که حضرت زینب، ‌ام‌کلثوم، فاطمه سکینه بکار بردند و باعث افزایش تحمل زنان و فرزندان شدند که نه شیون کنند و یقه چاک دهند و نه صدقه قبول کنند و در جلوی خصم زبون ناله و گله نمایند.
آنان چون کوه استوار بودند و به همراه حضرت زینب (س) با سکوت و سکون و اطمینان از آینده خویش به بیان جنایات پرداختند و این اطاعت و همراهی زنان با حضرت زینب(س) و در تاریخ زبانزد خاص وعام و دوست و دشمن شد.
نتیجه تاریخ عاشورا نشان داد که زن نیز می‌تواند در جهت نیل به والاترین مقام انسانی همپای مردان و شهیدان اسلام، برای تجدید بنای اسلام و قرآن قیام کند و تربیت والای انسانی خود را به جهانیان بنمایاند که چگونه فرصت ابراز شخصیت و تجلی نفخه الهی را داراست.
آنجا که حضرت زینب‌(س) در کاخ یزید بعد از آن مصیبت‌های بزرگ، با کمال شجاعت، اعتماد به نفس و اتکال به خداوند می‌فرماید: «ما رایت الاجمیلا» عظمت زن نمونه اسلامی‌را در معرض دید همگان می‌گذارد و اثبات موجودیت و حقانیت خویش را به نام دخت پیامبر و ادامه‌دهنده رسالت حسینی قرار می‌دهد و به این وسیله بذر انقلاب حسینی را در جهان هستی می‌کارد. شاید اگر بخواهیم ویژگی عمده زنان عاشورایی، در نهضت عاشورا را به‌طور خلاصه و فهرست‌وار بیان کنیم موارد زیر از مهم‌ترین نکات مورد توجه باشند:
زنان سرشار از عاطفه، احساس، علاقه‌مند به زندگی که در سایه تعلیم و تربیت الهی، توانستند مدیر شایسته‌ای برای هستی خویش باشند و با تمامی ‌ویژگی‌ها و علایق زنانگی، با اولویت قرار دادن اصل تعهد و مسوولیت زندگی، بدون اضطراب و دغدغه خانواده و قبیله و بهره‌گیری از دنیای مادی شرف و فضیلت ابدی را برای خویش خریداری کردند و مظهر یک زن مسوول و مبارز در برابر زمان و سرنوشت جامعه شدند.

مهناز جعفری

منبع : روزنامه تهران امروز