جذام ایران در خط پایان

روز ۸بهمن ماه روز جهانی کمک به جذامیان که امسال پنجاه و پنجمین سالگرد بنیان آن است درحالی فرا رسید و گذشت که این بیماری تقریباً در سراسر جهان به فراموشی سپرده شده است. اولین نمونه های جذام، در مناطقی از جمله هند و مصر دیده شد و تا مدتها تصور می شد که این بیماری عذابی از جانب خداوند است و آسیب اجتماعی آن هنوز هم ادامه دارد به نحوی که حتی شنیدن نام جذام برای برخی چندش آور است.
با مطالعه تاریخ در می یابیم، جذام یکی از قدیمی ترین بلایایی است که بشر با آن دست به گریبان بوده است. اندکی بیش از یک قرن پیش، خوره یا جذام نه بیماری، که یک نفرین الهی به شمار می آمد و از گذشته های بسیار دور نیز در تمدن های چین، هند و مصرباستان با این عنوان شناخته شده و همواره ترس بسیاری را در میان مردم ایجاد کرده است؛ این بیماری زمانی تمام قاره ها را درگیر کرده بود و تصویر وحشتناکی از نقص عضو و جدا شدن از اجتماع را در ذهن بشر و تاریخ بجا گذاشته بود که این ترس خود باعث وارد کردن فشار و طرد جذامیان از اجتماع نیز می شد. تا جایی که در اروپا مبتلایان به این بیماری را مجبور به پوشیدن لباس های خاص و بستن زنگوله ای به خود کرده بودند تا عبور آنان از گذرها را هشدار دهد!
اما به راستی جذام چیست؟ باید گفت که جذام یک بیماری مزمن مسری است که به وسیله میکروب- باسیل- مقاومی به نام «مایکو باکتریوم لپرا» که در سال۱۸۷۳ توسط یک دانشمند نروژی به نام «هانسن» کشف شد به وجود می آید. پوست و اعصاب مهم ترین مناطقی هستند که هدف این باسیل قرار می گیرند هرچند که سایر اندامهای بدن نیز چندان از حمله این بیماری مصون نیستند و بخصوص دست، پا، صورت و چشم ها ممکن است تبدیل به زخم شوند. عامل این بیماری بر روی اعصاب حسی پوست اثر گذاشته و آنها را مختل می سازد در نتیجه نقاط انتهایی بدن بیمار بی حس شده و همین عامل باعث می شود در سوختن یا بریدن های مکرر شخص احساس درد نکند و این خود منجر به ایجاد ضایعات دائمی می شود و در ادامه عفونت هم به این زخم ها افزوده شده و گاهی حتی به قطع عضو می انجامد. از نقاط دیگری که در معرض آسیب میکروب جذام قرار دارند چشم ها و مخاط بینی است. حمله به اعصاب چشم توسط این باکتری باعث از بین رفتن پلک زدن می شود و به این ترتیب محافظ اصلی چشم در مقابل صدمات و خشک شدن از میان برداشته شده و در ادامه ممکن است شخص، دچار کوری شود. همچنین تخریب مخاط بینی نیز به تدریج منجر به از بین رفتن حالت طبیعی بینی و صورت می شود. جذام عمدتاً با قطرات بسیار ریز آب بینی می تواند پراکنده شود اما اغلب برخلاف تصور عامه این بیماری چندان مسری نیست و شرایط انتقال بیماری نیازمند تماس مداوم و نزدیک با فرد ناقل این بیماری است، همچنین رنگ پریدگی پوست و بی حسی، اولین علائم جذام هستند اما در بیمارانی که تعداد بیشتری میکروب جذام در بدن خود دارند بسیاری از اندام های دیگر مانند غدد لنفاوی، کلیه ها و... نیز ممکن است درگیر شوند.
چنانکه گفته شد جذامیان با تغییر شکل غیرقابل بازگشت در سیمای ظاهری دست به گریبانند و همین علت سبب می شود که آنان دچار انزوای اجتماعی شوند. جذامیان به خاطر ترس موهوم مردم از این بیماری، به دلیل آنکه غیرقابل علاج، علیل کننده و مسری قلمداد می شود از جامعه طرد شده یا واکنش های شدیدی را از جانب اجتماع متحمل می شوند و علاوه بر رنج بیماری، صدمات روحی ناشی از تنهایی را نیز تحمل می کنند.
اکنون باید به این سؤال پاسخ داد که آیا جذام را می توان بیماری فقر و محرومیت نامید. درپاسخ باید گفت که جذامیان در چرخه بسته ای از فقر گرفتار آمده اند. افراد فقیری که از تغذیه مناسب و بهداشت بهره ای ندارند و با از دست دادن یا کاهش مقاومت سیستم ایمنی بدنشان بیشتر در معرض ابتلا به سایر بیماری ها نیز می باشند. جذام خود به انزوای این بیماران در جامعه و در نتیجه به فقیرتر شدن آنها می انجامد و باید گفت که فقر در اینجا، تنها کاهش دسترسی به غذای سالم و کافی نیست بلکه فقر فرهنگی و بهداشتی را نیز می توان در زمره آن به حساب آورد که هر دو به همان میزان فقر غذایی، می توانند در ابتلا و شیوع بیماری کمک کنند.
اگر نگاهی به آمار و ارقام مبتلایان به جذام در جهان و ایران داشته باشیم باید گفت ۱۶کشور، در صدر کشورهای آندمیک جهان، ۹۱درصد موارد تخمینی جذام را به خود اختصاص داده اند و بیش از ۸۰درصد موارد نیز مربوط به ۵کشور- هند، برزیل، ماداگاسکار، نپال، موزامبیک- است. کشور ما ایران نیز جزو کشورهایی است که شیوع بیماری جذام را به کمتر از یک مورد در هر ده هزار نفر جمعیت، کاهش داده و در راه حذف این بیماری به عنوان یک معضل بهداشت عمومی، قبل از فرا رسیدن سال ۲۰۰۰ میلادی نائل آمد.
خط سیر مناطق جذام خیز کشور، از خراسان شروع شده و پس از گذشتن از مازندران، گیلان، زنجان و آذربایجان به کردستان و کرمانشاه منتهی می شود و طبق گزارشات سازمان جهانی بهداشت، امروزه ایران در زمره کشورهایی است که به سطح حذف جذام رسیده است.
اگر بخواهیم این بیماری را از جنبه های دیگری نیز بررسی کنیم باید گفت که ازنظر عوارض، اصولاً از اختصاصات جذام ایران این است که بیماری در بین مردم کشور ما بیش از سایر مناطق جهان، عوارض مهمی از خود به یادگار می گذارد. ضمناً این بیماری در مناطق سردسیر کشور اغلب به شکل عصبی ظاهر می شود درحالیکه در نواحی مرطوب و گرمسیری شکل دافع میکروب- باسیل- شایع بوده و در مجموع عوارض عصبی و مخصوصاً عوارض چشمی در ایران، شایع تر از سایر مناطق دنیا است.
چنانکه اشاره شد، زمانی معلولیت های ناشی از بیماری جذام باعث جداسازی این بیماران از خانواده و جامعه آنها می شد ولی با درمان های چند دارویی- که بصورت رایگان در کشور ما نیز ارائه می شود- بیماری جذام کاملاً قابل درمان شده و تصویر آن تغییر کرده است. اما نباید فراموش کرد که آنچه در درمان این بیماری بسیار اهمیت دارد آغاز سریع درمان می باشد زیرا تشخیص زودرس و درمان به موقع، عنصر کلیدی استراتژی حذف جذام از فهرست مشکلات بهداشت همگانی است بطوریکه تاکنون علاوه بر کاهش میزان شیوع بیماری به سطوح پایین و ایجاد بهبودی بدون بوجود آمدن معلولیت، بار اقتصادی- اجتماعی ناشی از بیماری را به نحو مؤثری کاهش داده است.
در پایان باید توجه همگان را به این نکته جلب کنیم که مبتلایان به جذام با احساساتی چون طرد شدگی و خطرناک بودن دست به گریبانند به همین جهت یکی از ضروری ترین اقداماتی که برای کمک به این بیماران باید انجام داد اطلاع رسانی و شناساندن درست بیماری آنان به سایر افراد جامعه است تا نگاه مردم به این قشر نیازمند تغییر یابد و همچنین راه امداد رسانی معنوی به این بیماران تسهیل شود چرا که آنان بیش و پیش از آنکه به کمک مالی دیگران نیاز داشته باشند به لبخندی مهرآمیز و دوستانه نیازمندند.

سعید کریمی
کردستان

منبع : روزنامه کیهان