پاپیروس های رویایی

مجموعه سازی در نشر حرفه ای امروز جایگاه ویژه و خاصی دارد هم از آن جهت كه هزینه و انرژی زیادی از ناشر می گیرد و هم از این بابت كه آثار ارزشمندی به صورت مجموعه و سری وارد بازار كتاب شده اند. سلسله كتابهایی كه در توالی با هم و به دنبال هم یعنی یكی پس از دیگری وارد بازار می شوند یا همزمان با هم از سوی یك موسسه نشر پیدا می كنند اصطلاحا سری كتاب یا مجموعه نامیده می شود.
تعریف كتابهای سری و مجموعه ای كمی دقیق تر است. اما پیش از اینكه به این تعریف بپردازیم بد نیست اشاره ای به جایگاه این كتابها در نشر حرفه ای دنیا داشته باشیم. به اعتقاد عبد الحسین آذرنگ مجموعه سازی در نشر حرفه ای امروز دنیا سازوكارهای بسیار پیچیده ای دارد. بسیاری از ناشران بزرگ ترجیح می دهند به جای اینكه در طول سال چندین عنوان مشخص كتاب وارد بازار كنند سرمایه خود را صرف انتشار مجموعه ای سودمند كنند.
مجموعه هایی كه در جوامع فرهنگ دوست به راحتی از سوی كتابخانه های عمومی، دانشگاه ها و مجموعه داران خصوصی و حتی مردم طبقه متوسط خریداری می شود، بر اساس سازوكاری كه در برخی از ایالت های آمریكا تعریف شده است .علاقه مندانی كه مایل به تهیه سری كتابها و یا مجموعه ها باشند و پول كافی برای خرید آنرا به صورت یكجا نداشته باشند می توانند این كتابها را به صورت اقساط تهیه كنند و اصلا این روش در كتابفروشی های ایالات متحده وجود دارد كه برای علاقه مندانی كه نمی توانند یك مجموعه را به صورت یكجا تهیه كنند شرایطی در نظر گرفته می شود از جمله اینكه كتابهای دوره ای را به صورت اقساطی به مردم می فروشند.
البته روش دیگری هم از سوی ناشران ابداع شده است كه بر اساس آن كتابهای دوره ای و بیش از چهار مجلد را در كتابفروشی ها پیش فروش می كنند و علاقه مندان با خرید سهام كتاب پیش از زمان انتشار آن هر ماهه مبلغ مشخصی را به حساب ناشر واریز می كنند و پس از مدتی بعد كتاب به صورت تك تك برایشان ارسال می شود.
از این گذشته اگر بخواهیم نگاهی به نشر حرفه ای امروز دنیا بیاندازیم می بینیم كه بیشتر موسسات مطرح در نشر امروز دنیا بخشی از توان تولیدی خود را معطوف به مجموعه و سری سازی و انتشار كتابهای دوره ای كرده اند. از جمله این ناشران در اروپا می توان به پنگوئن در انگلستان، زوركامپ در آلمان، گالیمار و زولما در فرانسه و همچنین لوسنت بوك، رندوم هاس و شعبه آمریكایی پنگوئن در ایالات متحده اشاره كرد.
و البته برخی از این ناشران مانند شعبه غربی پنگوئن، گالیمار و لوسنت بوك تخصص شان فقط در مجموعه سازی است، البته برخی مانند گالمار فرانسوی ها به جز این ، كتابهای دیگری منتشر می كند اما برخی دیگر مانند لوسنت بوك به جز مجموعه های چند ده گانه خود اصلا كتاب دیگری ندارد.
برخی بر این اعتقادند كه عمر مجموعه سازی در دنیای امروز به سر آمده است، چه اینكه دیگر كمتر شاهدیم كه حتی رمان های منتشر شده در غرب از ۲۰۰ یا۰۰۳ صفحه تجاوز كند و در معدود مواردی رمانی را خواهیم دید كه ۴۰۰ صفحه یا بیشتر داشته باشد و عموما نویسندگان و مولفان به سمت گزیده گویی و كوتاه نویسی روی می آورند. اگرچه شاید این سخن در مورد ادبیات داستانی و رمان صحت داشته باشد و به آن اذعان كنیم اما در مورد كتابهایی كه طبیعت آنها این است كه به صورت سری، دوره ای و مجموعه منتشر می شوند این گفته صحیحی به نظر نمی رسد. به هر حال در شرایطی كه همه اعتقاد دارند مردم تمایلی به مطالعه كتابهای بزرگ را ندارند مجموعه های بزرگ همچنان منتشر می شود.
هم اكنون انتشارات لوسنت بوك در ایالات متحده مجموعه های خود را به ۶۰ عنوان رسانده (۱) و هنوز هم دارد این كار را ادامه می دهد. مجلدات مجموعه تاریخ هان این ناشر تاكنون از ۱۲۰ عنوان گذشته و مجموعه ملل امروز هم تاكنون از ۶۰ جلد فراتر رفته است.
●●●
از تاریخچه انتشار مجموعه كتابها، اطلاعاتی در دسترس ما نیست و ما به منابعی در این حوزه دسترسی نداریم. دقیقا مشخص نیست كه این حوزه در نشر چگونه و چرا فعال شد اما به اعتقاد عبدالرحیم جعفری به طور قطع مجموعه سازی در سده های نوزدهم یكی از بخش های جدی نشر محسوب می شده است. این مساله ارتباط نزدیكی با سنت اشرافی در اروپا و ایالات متحده داشت. در بناهای اشرافی بخشی از ساختمان و عموما مهم ترین بخش آن به كتابخانه اختصاص می یافت. سالن بزرگ كتابخانه كه همه طبقات آن با چوب گردو ساخته شده، چون این چوب مقاومت زیادی در برابر رطوبت هوای مناطق حاشیه ایالت های پرباران و حاصلخیز جنوبی امریكا، دارد، این كتاخانه ها همگی طبقات یكسان و منظمی داشت كه الزاما باید كتابهایی یكسان در آنها چیده شوند و از این پس كلكسیوندار های كتاب مانند كلكسیوندارهای پروانه، عتیقه و چیزهای دیگر سراغ صحاف ها رفتند و به آنها كتابهایی یك اندازه دادند كه چرم روی جلد آنها هم باید رنگ خاصی داشته باشد.
اگرچه شاید به نظر برسد كه این موضوع زیاد از حد مبتذل است اما این اتفاقی است كه واقعا رخ داده است. حتی در ایران ناشران بزرگ و سرشناس هنوز هم نسخه های محدودی از كتابهایی را كه منتشر می شود به صورت سفارشی برای كتابخانه هایشان صحافی می كنند تا همه كتابها یك دست و یكرنگ باشد. این واقعیتی است كه سنت مجموعه سازی و تولید كارهای دوره ای و سری در نشر كتاب، خاستگاه اصلی اش طبقات بالاتر جامعه بوده اند.
●تفاوت مجموعه و سری كتاب چیست؟
سلسله كتابهایی كه در توالی یكدیگر و در ارتباط با یكدیگر منتشر می شود سری نامگذاری می شوند. یعنی هر كدام از این مجلدات به صورت جزئی از یك مجموعه بزرگ تر محسوب می شوند. ناشران بر اساس روش كار خود در نام گذاری این كارها هر كدام به گونه ای خاص عمل می كنند. برخی ممكن است مجموعه شعر هایی را كه از شاعران جوان منتشر می كنند با یونیفورم واحدی و با لوگو و یا طرحی خاص به عنوان مجموعه ادبیات امروز منتشر می كنند، به این نوع كارها بیشتر سری می گویند. اما مجموعه سازی از نظام مندی دقیق تری برخوردار و تابع شرایط خاصی است. در این خصوص بیشتر صحبت خواهیم كرد، پیش از آن نگاهی به مجموعه سازی در نشر حرفه ای ایران می اندازیم. سری سازی در نشر حرفه ای امروز از لوازم تولید مدرن است و فروشنده كتاب هم وقتی با این مجموعه مواجه می شود می داند كه محتوای كار چیست و به چه شكلی مواجه است. مجموعه سازی با سری سازی فرق دارد در این نوع از كتابها یك نفر به عنوان مدیریت مجموعه فعالیت می كند و این مدیریت به دو بخش مدیریت محتوا و مدیریت هنری تقسیم می شود كه هر كدام وظیفه جداگانه ای دارند و هر مدیریت وظیفه تولید بخشی از كتاب اعم از محتوا و قالب كار را بر عهده دارند.
مجموعه سازی بدون تدوین شیوه نامه ای مشخص ممكن نیست و در صورت فقدان شیوه نامه - كه یكی از مهمترین اركان تولید مجموعه ها است- كار دشوار می شود. عناصری جدا از هم كاری گروهی را شكل می دهند و برای تولید كتاب ستادی مشخص مستقر می شود.
●شیوه های مختلف تولید مجموعه ها
ممكن است ناشر نخست شیوه نامه ای مشخص داشته باشد و كار را به تحریریه ای مشخص بسپارد. حتی ممكن است بخشی از هر جلد را به نویسنده ای بسپارند. این شیوه كار مانند دائره المعارف نویسی است كه هر مقاله را به یك نویسنده می سپارند. همچنین برخی از ناشران از همان ابتدا تحریریه را مامور تدوین شیوه نامه می كنند و پس از آن كتاب را به مولفان مشخصی سفارش می دهند. یعنی شیوه نامه یك طرف كار قرار می گیرد و تالیف مجموعه در سوی دیگر. همچنین بر مبنای اینكه تصویرگری اهمیت بیشتری پیدا می كند كتاب را بر اساس تصاویر تدوین می كنند.
پیش از تدوین شیوه نامه نخست باید منابع شناسایی شود. به عنوان مثال می گویند در صحت موضوع، این منابع ملاك است؛ در روش بحث، این كتابها و تجربه ملاك استناد است. درمورد داستان فكر ایرانی كتابها به مولفان سفارش داده می شود بعد متن های تالیفی در تحریریه مورد بررسی قرار می گیرد همین پروسه درمورد تصاویر هم تكرار می شود و طبق شیوه نامه تدوین خواهد شد. مجموعه هایی كه صاحب شیوه نامه و وحدت رویه هستند بر دو گونه اند: ساده ترین شكل این است كه ناشر منتظر نویسنده می شود و یا سراغ او می رود. در جایی كه ناشر در تدوین مجموعه نقشی ندارد سری است.
نوع دوم كار گروهی از ابتدا در دومین كتاب ها نقش دارد و منابع و نوع مراجعات و رفرنس ها روشن است و جلد به جلد و یا بخش به بخش نویسندگانی مشغول تالیف هستند ولی كار دوباره به تحریریه باز می گردد.
●●●
هاشمی نژاد (ناشر) در مورد ویژگی و تفاوت سری كتاب و مجموعه كتاب می گوید: خیلی از ناشران تعدادی از كتابهای خود را با طراحی جلد و یونیفورم واحد و با مشخص كردن یك نام طراحی و منتشر می كنند. این گروه از ناشران در تبلیغات خود هم از نام این مجموعه استفاده می كنند. به این نوع كار انتشار سری كتاب می گویند.
احمدسمیعی گیلانی: انتشار مجموعه فرهنگ آثار یك كار عادی نبود بلكه یك حادثه مهم محسوب می شود كه ترجمه آن بیش از ده سال به طول انجامید. این كتاب دریایی از معارف است و آثار همه ملل از ایرانی و یونانی، شامل مقالاتی در معرفی كتاب های مهم ادبی، فلسفی، دینی و علمی جهان كه در زمینه های علمی و در رشته های گوناگون معرفت بشری منتشر شده در این دائرهٔ المعارف معرفی و تحلیل شده است.
ویژگی سری كتابها از نظر محتوایی این است كه ادیتور و یا سرپرست بخش در تولید كتابهای سری هم نقش دارد. به این معنی كه در شكل گیری خود مجموعه نقش ندارند در واقع در جذب و گزینش آثار و در كنار هم قرار دادن آن نقش دارند.
او تأكید می كند: این شیوه تولید كتاب از نظر اقتصادی هم مزایایی دارد. وقتی كتاب به این شكل تولید می شود در تبلیغ، بسته بندی و ارسال، كار ناشر را راحت تر می كند و كتاب های سری و مجموعه ای تكلیف ناشر را مشخص می كند. در امر تولید ناشر می داند كه كاغذ مورد نیاز او، سلفون، مقوا، قطع و دیگر موارد فنی مربوط به تولید كتاب چگونه است.
●ناشران چرا به مجموعه سازی روی می آورند؟
جدا از جنبه اقتصادی و توجه ناشران به این بخش از كار كه در جای خود انگیزه قوی نیز محسوب می شود از سوی خوانندگان هم اقبال زیادی به سوی خرید مجموعه ها وجود دارد. این انگیزه طیف وسیعی از كسانی كه به دنبال كتابخانه های كادویی و همچنین كتابهای لوكس و چند جلدی هستند را شامل می شود.
معمولا ناشران بعد از به پایان رسیدن مجموعه های موفق خود كه بر چندین جلد بالغ می شود اقدام به چاپ آنها با شیوه ای لوكس و نفیس می كنند. از سوی دیگر كتاب های مجموعه ای این حس را برای خواننده بوجود می آورد كه ناشر به جای او اندیشیده و زحمتی را متحمل شده است. مانند اینكه اگر ناشری اعلام كند كه ۳۰ رمان برتر جهان را در ۳۰۰ سال اخیر در مجموعه ای گرد آوری كرده است برای خوانندگانی كه تخصص بالایی در ادبیات ندارند شیوه ای برای مطالعه و تهیه سیری مطالعاتی است و ناشر با این كار خواننده را از اینكه برود ۵۰۰ كتاب بخواند و از میان آنها ۳۰ عنوان برتر را انتخاب كند بی نیاز كرده است.
●نگاهی به پیشینه مجموعه سازی در ایران
به گفته ایرج باباحاجی مجموعه سازی در ایران با انتشار كتابهای جیبی آغاز شد، اولین ناشری كه اقدام به انتشار اولین مجموعه كتابها كرد بنگاه چاپ و نشر بریانی در سال ۱۳۲۵ اطراف میدان فردوسی نزدیك به كلوپ حزب توده بود. بعد از شهریور۰۲۳۱فضای سیاسی و فرهنگی كشور به نسبت دو دهه قبل كمی بازتر شده بود.
ایرج افشار در خاطرات خود می نویسد: انتشارات حزب توده یكی از فعال ترین ناشران آن سالها بود كه بیشترین كتاب هایش ترجمه بود.
وی ادامه می دهد هر كس با توجه به زبانی كه می دانست اقدام به ترجمه كتابی می كرد و این كتابها به مرور چاپ می شد. البته این كتابها ویرایش نمی شد. منشورات و نشریات بنگاه نشریات و مطبوعات بریانی در دكه ای به فروش می رفت و در این دكه انواع مجموعه های پلیسی مانند داستان های شرلوك هلمز و ماجراهای آرسن لوپن و... به صورت مجموعه (سری) كتاب منتشر می شد. این ماجرا دو سال ادامه داشت یعنی تا سال ۷۲۳۱ و بعد از آن فعالیت بنگاه مطبوعاتی بریانی كمرنگ تر شد.
از دیگر موسسات فعال در انتشار مجموعه كتابها انتشارات آسیا بود كه در دهه ۴۰ و بعد از آن در دهه ۵۰ اقدام به انتشار سری كتابهای پلیسی كرد كه اغلب شخصیت های آنان ذهنی بود و به قلم پرویز قاضی سعید منتشر می شد. بعد از آن ر. اعتمادی پاورقی های خود را به صورت سری كتاب وارد بازار كرد.
تا پیش از سال ۱۳۲۸ و ترور شاه - كه فعالیت حزب توده در ایران ممنوع شد - بخش عمده ای از سری كتابها توسط ناشران مرتبط با حزب توده منتشر می شد و حتی فضای ادبی كشور هم به شدت متاثر از فعالیت این حزب بود. پس از آن و در سالهای بعد مهم ترین ناشرانی كه اقدام به انتشار سری كتاب می كردند نشر گوتنبرگ و ابن سینا بودند.
با ایجاد بنگاه ترجمه و نشر كتاب(۲) ( ۳۳۳۱) وضعیت نشر كتاب در ایران شكل دیگری به خود گرفت و نشر ایران پس از آن دچار تغییرات محتوایی شد. درست از این تاریخ به بعد سازمان تحریریه در نشر ایران راه اندازی شد و مجموعه سازی در دستور كار موسسات نشر ایران قرار گرفت.باباحاجی تصریح می كند: تا پیش از بنگاه ترجمه و نشر كتاب در ایران انتشار مجموعه كتابها را شاهد نیستیم و بیشتر ناشران اقدام به انتشار سری كتابها می كردند. پس از آن موسسه انتشارات امیركبیر به مدیریت عبدالرحیم جعفری و فرزند او در مجموعه ای با عنوان كتابهای طلایی دست به انتشاركتابهای مجموعه ای زدند و با استقرار یك تحریریه حرفه ای این مجموعه ها را منتشر می كردند. در كمتر از دو دهه بعد نشر حرفه ای و ناشران جدی شیوه نامه ای را تدوین كردند و از این پس انتشار مجموعه ها جدی تر شد. در اواخر دهه چهل موسسه فرانكلین به همت همایون صنعتی زاده، راه اندازی شد. در این موسسه انتشار كتاب صورت دیگری به خود گرفت زیرا كتابهایی را كه فرانكلین چاپ می كرد با هدف و برنامه مشخص و بر اساس شیوه نامه و رژیمی خاص بود.
تا پیش از این ناشران منتظر می ماندند كه نویسنده و یا مترجم كتابی را به آنها سفارش دهد و اقدام به چاپ آن می كردند اما از این پس تولید كتاب معنی دیگری پیدا كرد و ناشر دیگر خود سفارش دهنده بود و در حقیقت نقش تحریریه در تولید كتاب پررنگتر شد.
از مهمترین مجموعه هایی كه در این دهه به چاپ رسید می توان به این موارد اشاره كرد: از نیما تا یوش، از استرآباد تا آستارا، مجموعه ایرانشناسی بنگاه ترجمه و نشر كتاب كه انتشار آن تا سال ۱۳۵۷ ادامه داشت و كسانی مانند دكتر محمد معین، دكتر محسن صبا، ذبیح الله صفا، محمد علی موحد، رضا زاده شفق و دیگران در ترجمه و تالیف این مجموعه دخیل بودند. گردونه تاریخ مجموعه كتابهایی بودند كه انتشارات نیل و گوتنبرگ با هم منتشر می كردند. مجموعه كتابهای زمرد انتشارات معراجی و مجموعه ایرانشناسی بنگاه ترجمه و نشر كتاب به ۲۰ جلد می رسد و هم اكنون هم به عنوان یك منبع مهم و مورد اعتماد در زمینه مطالعات ایرانی و اسلام شناسی در داخل و خارج از ایران مورد استناد است. (۳)
●●●
پیش از انقلاب مجموعه های موفقی منتشر شد كه از آن میان می توان به مجموعه ای با عنوان آثار ملی ایران اشاره كرد كه در هر مجلد از آن یكی از مهمترین آثار ملی ایران معرفی و بررسی شده است. انتشار این مجموعه تا سال ۱۳۵۸ ادامه داشت و پس از آن مجلد دیگری به مجموعه افزوده نشد.
همچنین در دوره شكوفایی نشر كتاب در ایران انتشارات بنیاد فرهنگ ایران كه از سال ۱۳۴۵ تا ۱۳۵۷ فعالیت می كرد بیش از ۲۰ مجلد كتاب را در یك مجموعه گرد آورد. این كتابها در زمینه ایرانشناسی و حوزه های مختلف، فرهنگ عامه، ادبیات كهن و فرهنگ ایرانزمین به قلم افرادی مانند آرین پور، ایرج افشار، ابراهیم شكورزاده، شفیعی كدكنی، عبد المحمد آیتی، ابوالفضل طباطبایی و حسین خدیو جم تصحیح، تالیف و ترجمه شده است. در این زمان دائره المعارف ها و فرهنگ های مهمی آغاز به كار كرد و مجموعه های مهمی منتشر شدند كه بررسی آنها در حوصله این مقال نمی گنجد و نیاز به فرصتی دیگر دارد.
●مصائب مجموعه سازی
یكی از مجموعه هایی كه از سال ۱۳۵۷ تاكنون در ایران منتشر شده از طرف نشر توس صورت گرفته است. یونانیان و بربرها مجموعه ای پانزده جلدی است كه انتشار آن از سه سال قبل آغاز شد و با كش و قوس هایی كه داشت هم اكنون مجلدات آخرین آن در چاپخانه و صحافی قرار دارد.
نخستین مجموعه ای كه نشر توس اقدام به انتشار آن كرد تاریخ و فرهنگ ایران بود كه در ۶ جلد به چاپ رسید. انتشار این كتاب در دهه هفتاد اتفاق افتاد. پس از آن مجموعه های كتاب هزاره های گمشده، سده های گمشده ، مجموعه آثار سیمون دوبووار، و آنتوان پابلویچ چخوف - به عنوان نخستین بار مجموعه كامل آثار یك نویسنده غیر ایرانی- از دیگر فعالیت های این مؤسسه در مجموعه سازی بوده است.
مدیر این مركز انتشاراتی در مورد مخاطبان مجموعه كتابها و كتابهای سری می گوید: مجموعه ها را بیشتر كتابخانه ها، كلكسیوندارها و علاقه مندان به تاریخ و فرهنگ خریداری می كنند اما بیشترین مشتریان این مجموعه ها همان دو گروه اول هستند. زیرا اهل فرهنگ و اساتید دانشگاه پول چندانی در بساط ندارند. اخیرا اینگونه كتابها در خارج از ایران هم خیلی طرفدار پیدا كرده است.
با این حال، ناشران ایرانی تمایل كمتری به چاپ این گونه كارها دارند. وی درباره دلایل این امر می گوید: ناشران اغلب به دنبال كتابهایی هستند كه سریع به پول تبدیل شود و كمتر كسی پیدا می شود كه سرمایه اش را برای مدت طولانی معطل انتشار یك كتاب چندین جلدی كند. دردسر چاپ كتابهای مجموعه ای و چند جلدی زیاد است. جمع آوری چندین مترجم و ویراستار دشوار است و ناشران كمتر ریسك می كنند و سراغ چنین كتابهایی می روند. مترجم و مولف بدقولی می كند و اگر طبق قرارداد قرار است كتاب را سه ماهه تحویل بدهد اگر تاخیر كند كار كل مجموعه مختل می شود.
استقبال مردم از این كتابها قابل پیش بینی نیست. مدیر نشر توس می گوید: مردم كتابهای مجموعه ای را كه به مرور منتشر می شود، دنبال نمی كنند. درباره مجموعه خمسه نظامی مردم از دو جلد اول استقبال كردند و شمارگان كتاب را زیاد زدیم و مجلدات بعدی را با همان تیراژ نخریدند و سالهاست كه در انبار موجود است. تجربه به ما نشان داده است كه باید كتابهای مجموعه ای را پیش فروش كنیم و درمورد یونانیان و بربرها ۵۰۰ نسخه از ۳ هزار نسخه را پیش فروش كردیم و بقیه هم به خوبی به فروش رسید.
●مجموعه سازی در نشر ایران پس از انقلاب
در تحولات پس از انقلاب ناشران كمابیش به كار مجموعه سازی مشغول شدند. از مهمترین مجموعه های منتشره در ایران كه دهه ۶۰ سال آغازین فعالیت و انتشار آن بود می توان به مجموعه موفق و مشهوری مانند فرهنگ جبهه اشاره كرد.
مهرآبادی از اولین كسانی است كه در كار تالیف این مجموعه دخیل بود. روایت او درباره كتابهای فرهنگ جبهه اینگونه است: ما ابتدا فكر نمی كردیم این كار مجموعه ای شود و اگر پیش بینی آن وجود داشت فكر می كردیم نهایتا این كار یك كتاب یكی دو جلدی خواهد شد. و اگر خیلی طولانی شود از چند جلد فرا تر نخواهد رفت. اما با گردآوری اطلاعات برای این مجموعه دیدیم دامنه كار گسترش پیدا كرد و از سه موضوع ابتدایی كار به هفت موضوع گسترش پیدا كرد و آن هفت موضوع به ۱۶ گسترش پیدا كرد و كم كم به ۲۲ موضوع رسید و در نهایت باز هم گسترش یافت.
این گسترش موضوعات ناشی از تخصصی تر شدن بحث بود كه مولفان را مجبور می كرد كه در موضوعات قبلی انشعاب ایجاد كنند. این ناشر در ادامه تصریح می كند: ما در ابتدا فكر می كردیم كه در سه عرصه نوشتاری، گفتاری و رفتاری این فرهنگ را جمع آوری كردیم. بعد از آن موضوعات نوشتاری را تقسیم كردیم به كارهایی از قبیل اصطلاحات و تعبیرات، دیوارنوشته ها، تابلونوشته ها، نامه ها، یادگارنوشته ها و به همین ترتیب، موضوعات جدیدی به آن اضافه شد در حالی كه قبلا ما هر دو سه موضوع را تحت یك عنوان می گنجاندیم. اولین جلد از این مجموعه را سپاه چاپ كرد با همین عنوان فرهنگ جبهه، البته در آن زمان مباحث محدود و نگاه ها هم غیر تخصصی بود. وی اینگونه ادامه می دهد: كلید این كار در زمان جنگ و از سال ۱۳۶۵ زده شد، مشكلات زیادی داشتیم و برای اینكه فرماندهان را درمورد این كار فرهنگی توجیه كنیم وقت زیادی صرف می شد. این كار در دل مجموعه سپاه شكل گرفت و اگر می خواستیم این كار را به صورت خصوصی دنبال كنیم توفیقی نمی یافتیم.
او همچنین به صراحت می گوید: از ابتدا به این فكر نمی كردیم كه این كار باید به صورت كلكسیونی منتشر شود و آن زمان به این مسائل توجه نداشتیم. شاید یكی از دلایل آن این بود كه ما با بودجه دولتی این كار را منتشر می كردیم و بعد كه خودمان انتشار این مجموعه را برعهده گرفتیم توجه به این مسائل مورد توجه ما قرار گرفت.
اما نقش شیوه نامه در فرهنگ جبهه بسیار جدی است: این مجموعه از ابتدا شیوه نامه مشخصی نداشت اما طرحی اجمالی و یك صفحه ای در روزنامه اطلاعات در سال ۱۳۶۸ منتشر كردیم كه شیوه تدوین كار را توضیح می داد. ما اعتقاد داشتیم كه اگر این كار را انجام ندهیم هیچ كس دیگری آن را انجام نخواهد داد. در سال ۱۳۷۳ این طرح با توصیه وزارت ارشاد به صورت همكاری مشترك با انتشارات سروش به چاپ رسید. تا این تاریخ ۲۳ جلد از كتابها را به صورت خشتی منتشر كرده بودیم.
فرهنگ جبهه، سالها پس از شكل گیری فكر اولیه، وضعیت دیگری پیدا كرد. ما تصمیم گرفتیم خودمان ناشر این آثار باشیم در این مرحله باید اطمینان می یافتیم كه كتابهای ما اینقدر خریدار دارد كه در بیرون هم مخاطب داشته باشد. چون تا این تاریخ عمده خریداران فرهنگ جبهه، دولت بود. تصور این بود كه مردم برای خریدن كتابهای جنگی هزینه شخصی نمی پردازند. این كاملا برای ما روشن بود. ما برای اینكه كتابها مشكل توزیع پیدا نكند ناشر دومی را پیدا كردیم كه با همكاری آنها كار را منتشر كنیم و از این طریق نیمی از شمارگان كتاب از طریق ناشر دوم توزیع شود. به این شكل با سروش وارد مذاكره شدیم و با آنها قرارداد مشاركت در تولید بستیم.
به مرور كه كار جلوتر رفت، مجموعه كتب فرهنگ جبهه تحریریه ای هم پیدا كرد و سازوكار اقتصادی كتاب به مرور حرفه ای تر شد، تاكنون كه چرخه اقتصادی در تولید این كتابها حرفه ای شده است. از ابتدا می دانستیم كه این كار ۵۰ جلد خواهد بود و بنای ما هم بر این بود و قرارداد مشاركت با سروش هم بر این اساس بود. هم اكنون ۴۳ جلد منتشر شده، هفت جلد دیگر كه به این مجموعه افزوده شود كار فرهنگ جبهه به پایان خواهد رسید و پس از آن تعلیقات فرهنگ جبهه منتشر می شود.
●ترجمه مجموعه های موفق در ایران
به دلیل اینكه در كشور مجموعه هایی در حوزه های مختلف تالیف نكرده ایم، نیاز داریم كه این مجموعه ها را از زبان های دیگر ترجمه كنیم. زمانی كه قرار است، دست به گزینش بزنیم باید بسیار دقت كنیم كه گزینش ما از روی منابع دست اول و با ارزش باشد.
خیلی از مجموعه ها شروع شدند كه ناقص و ناتمام ماندند كه همان مجموعه ناقص هم چندان چنگی به دل نمی زد. به این علت كه از قبل توان آزمایی نكرده بودند كه با كدام نیروی انسانی و كدام توانایی قرار است این مجموعه به پایان برسد.
مجموعه فرهنگ آثار یكی از مجموعه های موفق است كه در سالهای پس از انقلاب به چاپ رسیده است. این اثر كتابی است ۶ جلدی كه به سرپرستی رضا سید حسینی و با همكاری گروهی از زبده ترین مترجمان در مدت ده سال ترجمه و منتشر شد.
احمد سمیعی گیلانی درباره این مجموعه می گوید: انتشار این كتاب یك كار عادی نبود بلكه یك حادثه مهم محسوب می شود كه ترجمه آن بیش از ده سال به طول انجامید. این كتاب دریایی از معارف است و آثار همه ملل از ایرانی و یونانی، شامل مقالاتی در معرفی كتاب های مهم ادبی، فلسفی، دینی و علمی جهان كه در زمینه های علمی و در رشته های گوناگون معرفت بشری منتشر شده در این دائره المعارف معرفی و تحلیل شده است.
فرهنگ آثار دائره المعارفی به زبان فرانسه است كه حاوی قریب به پانزده هزار مقاله در معرفی متون مكتوب ملل جهان و تحلیل آنهاست. این مقالات توسط متخصصان رشته های گوناگون ادبی نگاشته شده است. آندره موروا در مقدمه این كتاب نوشته است: گرچه هركسی با معدودی از كتاب ها بسیار آشنا زندگی می كند، باید از كتاب هایی كه هرگز نخوانده است، لااقل آگاهی مختصری داشته باشد. این آگاهی در وهله نخست به قصد برگزیدن كتاب های دیگری است كه باید خواند؛ اینجاست كه پای فرهنگ آثار به میان می آید .(۴)
در مجموعه فرهنگ آثار حدود ۲۰۰مقاله به معرفی فرهنگ آثار ایرانی و اسلامی پرداخته شده به دلیل اینكه این دویست اثر در مقابل آنچه كه در ایران و جهان اسلام تالیف شده عدد بسیار ناچیزی است، پروژه دیگری در انتشارات سروش تعریف شده كه احمد سمیعی، متصدی آن است و كارهای مقدماتی برای گردآوری و انتشار فرهنگ آثار ایرانی اسلامی در حال انجام است.

مسعود لواسانی
پی نوشت ها:
۱. به نقل از اطلاعات مندرج در تارنمای این ناشر .
۲. این موسسه پس از انقلاب با عنوان انتشارات انقلاب اسلامی نامگذاری شد.
۳. این مجموعه در خارج از ایران و توسط ناشران اروپایی به چاپ رسیده است. بهای هر مجلد از آن بین ۱۵ تا ۲۶ یورو مشخص شده و دو ناشر آلمانی و فرانسوی آنها را به چاپ می رسانند.
۴. فرهنگ آثار، مجلد اول، صفحه ۲۰، تهران سروش، ۱۳۷۸.

منبع : روزنامه همشهری