انرژی، منبع امید روسیه

روسیه برای بازار انرژی جهان مهم است. این کشور بزرگ‌ترین ذخایر گاز طبیعی، دومین ذخایر زغال‌سنگ و هشتمین ذخایر نفت جهان را داراست. همچنین این کشور بزرگ‌ترین صادرکننده گاز طبیعی و دومین صادرکننده نفت است.
هم‌اکنون اقتصاد روسیه در بهترین وضعیت خود پس از فروپاشی اتحادشوروی قرار دارد. رشد اقتصادی روسیه در سال‌های اخیر از کاهش شدید برابری روبل با دلار در رنج بود. در سال ۱۹۹۸ و در پی بحران مالی فراگیر در آسیای جنوب‌شرقی افزایش قابلیت‌های رقابتی صادرات روسیه آغاز گردید. هم‌اکنون نیز با افزایش درخور توجه بهای نفت و به موازات افزایش ثبات سیاسی با روی کار آمدن دولت ولادیمیر پوتین، به‌عنوان رئیس‌جمهور، روسیه بیشترین رشد اقصادی را از زمان فروپاشی شوروی تجربه می‌کند. پوتین تا به‌حال کوشیده است تا تولید ناخالص ملی را در سطح قابل‌قبولی نگاه دارد. البته در این کار نیز موفق بوده است، به‌گونه‌ای که رشد تولید ناخالص ملی روسیه از سال ۲۰۰۰ معادل ۳/۸ درصد بوده است.
جرج بوش، رئیس‌جمهور آمریکا، و ولادیمیر پوتین، سه سال پیش با امضاء قراردادهائی به عرصه مناسبات استراتژیک تازه پا گذاشتند و بدین ترتیب امید به گسترش مناسبات اقتصادی میان دو کشور افزایش یافت. وضع به‌گونه‌ای است که رهبران دو کشور برای نشان دادن صمیمیت میان خود، یکدیگر را با نام کوچک مخاطب قرار می‌دهند و با شوخی و مزاح در برابر دوربین‌های رسانه‌ای جهان ظاهر می‌شوند. گرچه برخی صاحب‌نظران نسبت به آینده این روند خوشبین نیستندو بر این اعتقادند که تحولات بین‌المللی هر لحظه می‌تواند این روابط صمیمانه را تخریب کند.
در چنین فضائی آنها قول داده‌اند عصر تازه‌ای در زمینه مناسبات میان دو کشور آغاز شود؛ وعده‌ای که بازتاب آن را می‌توان اینک در اقتصاد روسیه مشاهده کرد. البته این در حالی است که پوتین در داخل روسیه با مخالفت شدید منتقدانش روبه‌روست. در واقع آنچه وی ”چشم‌انداز همکاری بیشتر با واشنگتن“ می‌خواند منتقدانش ”دخالت“ آمریکا می‌نامند. به‌هر روی اطرافیان پوتین، همانند وی، معتقدند که روسیه برای ارتقاء صنعت نفت و گاز خود، با هدف افزایش صادرات، به سرمایه‌گذاری خارجی نیازمند است.
گرچه پوتین قادر نیست تمام منتقدان خود را راضی نگهدارد، اما اگر بتواند در تداوم بخشیدن به رشد اقتصادی روسیه موفق می‌شود، می‌تواند انتقادها را نادیده بگیرد. این امر هم‌اکنون نیز تا حدودی محقق شده است.
روسیه از مزیت خود به‌عنوان یک منبع قابل اتکای نفتی برای جلب‌نظر آمریکا استفاده می‌کند. کارشناسان می‌گویند تلاش پوتین برای انتقال روسیه از یک نظام اجتماعی عقب‌مانده و راکد به یک اقتصاد بازارجهانی به تلاش‌های ”دنگ شیائوپینگ“ بی‌شباهت نیست.
روسیه تا قبل از فروپاشی اتحادشوروی یکی از جمهوری‌های عضو آن کشور بود. اکنون حدود دودهه از زمانی می‌گذرد که میخائیل گورباچف آخرین رهبر شوروی سابق اعلام کرد که این کشور شدیداً به اصلاحات نیاز دارد. او در رسیدن به اهداف خود شکست خورد. اتحادجماهیر شوروی فرو پاشید و حدود ۳۰۰ میلیون نفر سرنوشتی نامعلوم پیدا کردند. از آن‌زمان شوروی به ۱۵ کشور مختلف تجزیه شد که هر کدام با چالش‌های خاص خود روبه‌رویند.
گزارش جدید شورای ملی اطلاعات آمریکا حاکی است که روسیه شاید بتواند تا سال ۲۰۲۰ میلادی از لحاظ سرعت رشد اقتصادی به پای کشورهائی مانند برزیل، آفریقای‌جنوبی و مالزی برسد، اما همچنان از چین و آمریکا، که دو قدرت اقتصادی جهانی به‌شمار می‌روند، عقب خواهد بود.
برخی کارشناسان بر این باورند که روسیه، به‌دلیل فاصله گرفتن از اصلاحات دموکراتیک و ناتوانی در مقابله با مشکلات اجتماعی متعدد در کوتاه‌مدت، قادر نخواهد بود حتی در سطح منطقه به یک نیروی محرک اقتصادی تبدیل شود. در مقابل شمار دیگری از صاحب‌نظران معتقدند که روسیه می‌تواند با اتکا به منابع گسترده انرژی این وضعیت را بهبود بخشد. به اعتقاد آنان صادرات انرژی می‌تواند به اهرم مهمی در سیاست‌های خارجی آن کشور تبدیل شود.
براساس برآوردها روسیه می‌تواند به‌طور بالقوه تا یک‌سوم انرژی موردنیاز اروپا را تأمین کند. برای رسیدن به همین هدف است که روسیه به استراتژی فعلی خود مبنی بر تلاش برای ایجاد مناسبات بهتر با اروپا و آمریکا ادامه می‌دهد. شورای ملی اطلاعات آمریکا اندکی نسبت به آینده روسیه خوشبین است، اما کارشناسان پیش‌بینی می‌کنند که به‌دلیل عقب گرد نسبی این کشور از روند دموکراتیک، طبقه متوسط در روسیه به معنای واقعی توسعه نخواهد یافت. طبقه‌ای که تأمین رفاه آن یکی از معیارهای توسعه‌یافتگی محسوب می‌شود.

منبع : مجله روند اقتصادی