ایران در صحنه اوپک

ایران و چهار کشور دیگر تولید کننده نفت در سال ۱۹۶۰ سازمان اوپک را تأسیس کردند. هدف از ایجاد اوپک، اعمال حاکمیت ملی بر منابع نفت پس از ملی کردن صنایع نفت، تأمین دراز مدت عرضه نفت به بازار بین المللی و حفظ منافع تولیدکنندگان از طریق به كارگیری سیاست های واحد و در نتیجه کاهش رقابت میان اعضا بود. به دلیل نقش مؤثر ایران در تأسیس این سازمان، نخستین دبیرکل آن از ایران انتخاب شد.
با توجه به رقابت میان اعضای اوپک (اجماع) قابل اجرا خواهند بود. در همین حال، هر چه عضوی قدرت تولید نفت بیشتر و ظرفیت خالی افزون تر داشته باشد، بر تصمیم های اوپک بیشتر تأثیر گذار است. برای تضمین امنیت عرضه نفت باید برای تولید نفت به میزان کافی سرمایه گذاری بشود تا بازار با کمبود عرضه روبه رو نشود؛ از این رو قیمت نفت باید در سطحی باشد که درآمد کافی برای کشورهای عضو اوپک ایجاد کند، به گونه ای که آنها علاوه بر توان اجرای پروژه های اولویت دار زیربنایی، سرمایه لازم برای توسعه میدان های نفتی را نیز در اختیار داشته باشند. درآمد بهینه برای اعضای اوپک به دو عامل قیمت نفت و سهم بازار مرتبط است. افزایش هم زمان هر دو مطلوب ترین حالت است.از آغاز تأسیس اوپک، آمریکا و بیشتر کشورهای غربی به مخالفت با آن پرداختند و در همین حال، به دلیل نفوذ در نظام حکومتی بعضی از اعضای قدرتمند اوپک، نظرهای خود را در مورد پایین نگه داشتن قیمت نفت از طریق آنها القا کردند. از سوی دیگر، وجود بازیگران متعدد در صحنه بین المللی بازار نفت، آمار تولید و مصرف غلط یا ناقص تولید کنندگان یا مصرف کنندگان، پیش بینی های متناقض سازمان های مختلف، نگاه سیاسی- امنیتی به موضوع و سرانجام نفوذ سیاسی قدرت های بزرگ سبب شدند تا اوپک در زمینه حفظ منافع اعضای خود توفیقی نداشته باشد. کشورهای صنعتی با تهدید جانشینی انرژی های نوین، در صورت افزایش قیمت نفت، سال ها سیاست محافظه کارانه ای را بر اوپک حاکم کردند، حتی تا چندی قبل که قیمت نفت حدود ۱۰ تا ۱۲ دلار بود، آنها ادعا می کردند چنانچه قیمت نفت یک دلار اضافه شود، رشد اقتصاد جهانی حدود ۳/۰ درصد کاهش خواهد یافت و در نتیجه تقاضا برای نفت کم می شود و سهم اوپک در بازار جهانی نفت كاهش می یابد. به عکس، پیش تر این کشورها اعلام کرده اند که اقتصاد جهانی قابلیت تحمل قیمت نفت تا ۵۰ دلار را دارد.به هر حال، با آن که وجود اوپک قطعاً بهتر از نبود آن بوده است، ولی به دلایل ذکر شده، متأسفانه تاکنون جز در دوران کوتاه مدت اخیر، بیشتر اوقات در دستیابی به هدف های خود موفق نبوده است. با وجود این، هیچ گاه غربی ها از تبلیغ برضد اوپک دست برنداشته و همواره آن را به عنوان کارتلی که برای کسب سود بیشتر اعضای خود و علیه منافع جامعه جهانی تلاش می کند، معرفی کرده اند.در راستای سیاست فوق، دولت نو محافظه کار آمریکا برنامه هایی را برای اضمحلال، تضعیف و بی اثرسازی اوپک، همچنین ایجاد بی ثباتی در بعضی کشورهای عضور آن تدارک دیده است. نوشته ها و سخنان نظریه پردازان و نویسندگان نومحافظه کار، پر از اتهام ها به اوپک است تا با ساختن چهره ای مخوف از آن در سطح بین المللی، به خصوص در زمان افزایش قیمت نفت، زمینه را برای از هم پاشیدن اوپک آماده کنند. برای مثال آنها اوپک را سازمان مفسدی معرفی می کنند که در پی افزایش قیمت نفت است تا درآمد اعضای خود را که بیشتر حامی تروریست ها هستند، بالا ببرد! با این چهره سازی از اوپک، نومحافظه کاران، زمینه را برای اجرای برنامه های از پیش طراحی شده ای، چون حمله نظامی به برخی کشورها و اشغال میدان های نفتی آنها و یا ایجاد بی ثباتی در کشورهای نفت خیز برای پیاده کردن دموکراسی مورد نظرشان فراهم می کنند.در چنین شرایطی، نقش دبیرکل اوپک می تواند تعیین کننده باشد. براساس اساسنامه اوپک، دبیرکل اداره کننده دبیرخانه اوپک، سخنگو و رابط میان کشورهاست. ولی در شرایط امروز، برای نجات اوپک، دبیرکل باید شناخت سیاسی و اقتصادی داشته باشد و بتواند با شجاعت با خطرهایی که اوپک و کشورهای عضو آن را تهدید می کند، مقابله و با دیدگاه روشن نسبت به آینده اوپک طرح های لازم را برای حفظ اوپک از تهدیدهای احتمالی و هدایت آن به سوی وضعیت مطلوب ارائه کند. او باید بتواند با دیپلماسی قوی وفعال، چهره غیرواقعی ترسیم شده از اوپک در سطح جهانی را اصلاح و افکار عمومی جهان را نسبت به نقش واقعی اوپک آشنا سازد و امکانات سازمانی اوپک را برای بیان ضرورت وجود این سازمان برای تضمین امنیت عرضه انرژی به میزان مورد نیاز، بسیج کند. اوپک باید در این شرایط حساس از جو ضد جنگ و نگرانی فزاینده جهان در مورد امنیت انرژی، استفاده و به دفاع از جایگاه خود به عنوان نهادی مسئول و پاسخگو در مقابل نگرانی مصرف کننده در بحث امنیت انرژی اقدام کند. تقویت صندوق اوپک به منظور کمک به کشورهای ضعیفی که در اثر بالا رفتن قیمت نفت صدمه جدی می بینند، از جمله اقدام های بشر دوستانه ای است که می تواند به ترسیم چهره ای مثبت تر از اوپک در سطح جهانی کمک کند.در مورد انتخاب دبیرکل، اطلاعاتی که از سوابق کاری نامزد کویت منتشر شده، نشان می دهد که وی قبل از شروع کار در دبیرخانه اوپک، اصولاً تجربه کار در صنعت نفت را نداشته است، در حالی که اساسنامه اوپک حداقل ده سال سابقه کار در صنعت نفت را از شرط های لازم برای نامزدهای دبیرکلی عنوان کرده است.بهانه بعضی اعضای اوپک در رأی ندادن به نامزد پیشنهادی جمهوری اسلامی ایران این است که اوپک سازمانی اقتصادی است و نباید آن را «سیاسی» کرد، از این رو با توجه به مناسبات جمهوری اسلامی ایران و ایالات متحده آمریکا، انتخاب نماینده ای از ایران به عنوان دبیرکل، سازمان را سیاسی و با آمریکا درگیرخواهد کرد. اعلام مواضع یا بهانه هایی این چنین محافظه کارانه و انفعالی سبب تأسف است. در شرایطی که همه دنیا اوپک را سیاسی ترین سازمان اقتصادی جهان می دانند و رویارویی سیاسی غرب و به ویژه نومحافظه کاران آمریکایی با آن کاملاً عیان و قصد آنها بر از هم پاشی و یا بی اثرسازی آن کاملاً آشکار است، به كارگیری چنین مواضعی، خالی کردن میدان برای مخالفان و به عبارتی «خودکشی از ترس مرگ» است.انتخاب نكردن دبیرکل از ایران، موضوعی سیاسی است و کشورهایی خاص در این باره موضع مخالف دارند. حل این مشکل تنها از مجاری دیپلماتیک شدنی است که اطلاعی از این نوع اقدام ها نداریم. تحرک دیپلماتیک نداشتن ایران در حمایت از نامزدهایش برای دبیرکلی، در حدی بوده که حتی نمایندگان سایر کشورهای عضو، فکر می کنند خود مسئولان عالی رتبه ایرانی هم علاقه مند به موفقیت نامزدهایشان نیستند! هنگامی که عربستان در سال گذشته نامزدش برای دبیرکلی را به عنوان نامزد ریاست صندوق اوپک معرفی کرد و خواستار حمایت ایران شد، از مسئولان محترم خواسته شد تا موافقت ایران با این تقاضا را به موافقت عربستان با دبیرکلی نامزد ایران منوط کنند. اگر چه از نظر مقررات رأی عربستان در این زمینه تعیین کننده نبود، ولی نفوذ آن کشور بر سایر کشورهای عرب عضو اوپک می توانست تعیین کننده باشد، با این حال درظاهر این موضوع جز در یک جلسه و آن هم به طور شفاهی، جای دیگری با مقامات عربستان مطرح نشد.دولت جدید جمهوری اسلامی ایران، قبل از معرفی نامزد دبیرکلی از طرف ایران، باید بر روی تعیین سازکار انتخاب دبیرکل پافشاری کند و بر احیای حق ضایع شده ایران در این باره و یا پذیرش سیستم چرخشی به ترتیب حروف الفبا اصرار کند و تا زمانی که یکی از این دو پیشنهاد تصویب نشود، به هیچ نامزد دیگری رأی ندهد و نامزدی هم از طرف ایران معرفی نکند.
قیمت نفت و موضع اوپک
اگر چه اصولاً قیمت نفت هم مانند هر کالای دیگری باید بر اساس شرایط بازار و عرضه و تقاضا تعیین شود، به دلایل متعدد از جمله کنترل هایی که بر عرضه و تقاضای نفت در سطح جهانی اعمال می شود، تا حدود دو سال پیش قیمت ها به نحوی غیرواقعی، پایین نگه داشته شده بودند که از دلایل مربوط می توان به تولید نفت بیش از میزان تقاضا ازسوی اوپک در اثر فشار آمریکا و بسیاری از کشورهای غربی و یا کاهش تقاضا برای نفت از طریق وضع مالیات و عوارض سنگین ازسوی دولت های مصرف کننده اشاره کرد. با بهبود نسبی روابط ایران و عربستان و تحولات نسبی در سیاست خارجی آن کشور، فشار بر اوپک برای پایین نگه داشتن قیمت نفت فروکش کرد و قیمت نفت به تدریج افزایش یافت تا این که از حدود یک سال پیش، مشکل افزایش تقاضا بر عرضه نفت به تدریج نمایان شد و با وقوع تحولات جدید سیاسی و اتفاقات مختلف در گوشه و کنار جهان این مسئله تشدید شد، تا جایی که امروزه به قیمت بی سابقه بالای ۶۰ دلار هر بشکه رسیده و ممكن است به ۷۰ دلار هم برسد. در شرایط كنونی محدودیت ظرفیت تولید اوپک و بالارفتن تقاضا برای نفت، توان اوپک را برای کنترل قیمت ها کاهش داده است و در نتیجه اوپک نقش چندانی در تعیین قیمت نفت ندارد و با وجود بازیگران متعدد در بازار جهانی نفت، به طورعمده عرضه و تقاضا، قیمت نفت را تعیین می کند.بالا رفتن قیمت نفت، زمینه را برای تولید انرژی های نو وکاهش مصرف انرژی های فسیلی فراهم کرده است و به ویژه انرژی هسته ای در این میان نقش عمده ای می یابد. البته انرژی های نو جانشین همه زمینه های مصرفی انرژی فسیلی نیستند. از این رو هزینه تولید، موارد مصرف و تأثیر آنها در تعیین قیمت رقابتی نفت وگاز، قابل برآورد دقیق نیست. درضمن سیاست های مالی مصرف کنندگان مانند گرفتن مالیات سنگین از مصرف کننده سوخت فسیلی و صرف آن به منظور حمایت از انرژی های نو بر قیمت تأثیر گذار است. از این رو منطقی به نظر می رسد در شرایط كنونی که اوپک نقش چندانی در کنترل قیمت ها ندارد، در اعلام مواضع خود، بر لزوم سرمایه گذاری برای تولید بیشتر تأکید کند و خواستار کمک مصرف کنندگان به کاهش تقاضا شود. اگر چه با توجه به افزایش قیمت نفت و پیش بینی بالاتر رفتن آن، اکثر تولید کنندگان چه در درون اوپک یا خارج از آن، علاقه ای به افزایش زیاد ظرفیت تولید خود ندارند، ولی حمایت اوپک در صحنه بین المللی از قیمت های بالاتر نفت، تصمیم بر توسعه انرژی های نو و به خصوص انرژی اتمی را ترغیب می کند. توجه به این نکته نیز ضروری است که کمتر از بیست کشور صادرکننده نفت با جمعیتی چند صد میلیونی از افزایش بهای نفت خرسند و حدود ۱۸۰ کشور جهان با جمعیتی چند میلیاردی از این وضعیت نگرانند. این امر می تواند زمینه ای برای تحقق توطئه های تدوین شده از جانب آمریکا و از جمله به کنترل درآوردن چاه های نفت کشورهای خاورمیانه به وجود آورد.

منبع : شبکه اطلاع رسانی شانا