جایزه جهانی «نوبل» و شرح‌حال بانی آن آلفرد نوبل

آلفرد برنهارد نوبل در سال ۱۸۴۳ در سكوئه سوئد متولد گردید. آلفرد آدم نحیف و ضعیفی بود، ولی در همان سالی متولد شد، كه پدرش امانوئل كه آدم قوی، جاه‌طلب و دانشمندی بود دچار ورشكستگی گردید. پس از شكستی كه امانوئل در استكهلم خورد به سنت پترزبورگ رفت و در آنجا یك كارگاه مهندسی تأسیس نمود.دولت روسیه به وی مأموریت داد كشتی بخاری و هم‌چنین زیردریایی بسازد و نوبل بیش از حد تصور خود با موفقیت مواجه شد، اما چون زیاده‌روی نمود و كارهای خود راب یش از حد توسعه داد پس از پایان جنگ‌های كریمه برای بار دوم ورشكست شد. آلفرد نوبل تا ۱۶ سالگی به‌طور خصوصی تحصیل كرد و قبل از رسیدن به سن بیست سالگی یك شیمی‌دان باتجربه و یك زبان‌دان قابل شده بود و با زبان‌های آلمانی، فرانسوی، روسی و سوئدی آشنایی داشت.آلفرد نوبل مسافرت‌های زیادی نمود و بیشتر توجه خود را صرف تحقیقات درباره مواد منفجره نیتروگلیسرین كرد. نوبل كشف نمود كه استفاده از این مواد اگ ربا یك ماده غیرفعال و جذب‌كننده مانند گیسلگوهر همراه باشد آسان‌تر و بی‌خطرتر است. وی اختراع خود را در سال ۱۸۶۷ تحت نام دینامیت به ثبت رسانید. سپس نیتروگلیسرین را با یك ماده منفجره فعال دیگر یعنی باروت مخلوط نمود و یك ماده ژله مانند شفافی به دست آورد، كه قدرت انفجار آن از دینامیت هم بیشتر بود. ژلاتین منفجره یعنی اختراع دوم وی در سال ۱۸۷۵ به ثبت رسید. بعد نوبل موفق به اختراع بالیستیت شد كه اولین باروت بی‌دود نیتروگلیسرین بود و بعدها برای ساختن كوردیت یعنی باروت بی‌دود به كار رفت.با ساختن دینامیت و ساختن مواد منفجره و با استخراج معادن نفت باكو نوبل به كمك یارانش موفق به جمع‌آوری ثروت هنگفتی گردید. اختراعات نوبل سبب شد كه در رشته معادن و جاده‌سازی و حفر تونل تحولی به وجود آمد.
نوبل در سال ۱۸۹۶ درگذشت. در تاریخ ۲۷ نوامبر ۱۸۹۵ یعنی یكسال قبل از مرگش نوبل وصیتنامه معروف خود را امضاء كرد. این وصیتنامه می‌بایستی نقشه‌های وی را مربوط به پاداش زحماتش یعنی همان افكاری كه بیشتر زندگی او را به خود مشغول كرده بود عملی سازد.او در وصیتنامه خود ذكر كرده بود كه بیش از ۳۱ میلیون كرون سوئد كه ثروت وی را تشكیل می‌داد بایستی به صورت وجه نقد درآید و به عنوان سرمایه به كار برود و درآمد حاصله از آن هرساله به صورت جوایزی میان آنهایی كه در سال قبل منشاء بزرگترین فایده برای بشر بوده‌اند تقسیم گردد. رشته‌هایی كه نوبل مایل بود باعث پیشرفت آنها شود عبارت بودند از: فیزیك، شیمی، فیزیولوژی یا طب، ادبیات و صلح. در خاتمه وصیتنامه خاطرنشان شده بود كه این جوایز به شایسته‌ترین افراد چه اهل اسكاندیناو و چه اهل سایر كشورها داده شود و امر توزیع جوای زرا به سه مؤسسه سوئدی و یك كمیته مخصوص كه توسط پارلمان نروژ تعیین می‌شود واگذار نمود.انجام این كار به عهده نمایندگان ایالات پادشاهی سوئد و نروژ كه در آن زمان كشور واحدی محسوب می‌شدند محول گردید.
جایزه نوبل چگونه توزیع می‌گردد
هیأت‌هایی كه تحت اساسنامه بنیاد نوبل فعالیت می‌كنند عبارتند از: چهار هیأت مخصوص اعطاء جایزه یعنی آكادمی علوم سلطنتی (برای شیمی و فیزیك) مؤسسه طبی سلطنتی كارولین (برای طب) آكادمی سلطنتی سوئد (برای ادبیات) و كمیته نروژی نوبل وابسته به پارلمان نروژ (برای جایزه صلح).ضمناً پنج كمیته نوبل هم وجود دار دكه هریك برای توزیع یكی از جوایز مطالعه می‌كنند (ازجمله كمیته نروژی برای جایزه صلح). به علاوه چهار انستیتو یا مؤسسه نوبل هم وجود دارد كه هریك برای یكی از چهار جایزه فوق‌الذكر فعالیت می‌كنند.كمیته‌های ۵ گانه نوبل هریك سه تا پنج عضو دارند كه توسط هیأت مربوطه تعیین می‌شوند. هیچ‌كس نمی‌تواند شخصاً خود را نامزد دریافت جایزه نوبل كند. كسانی كه می‌‌توانند معرف نامزدهای جوایز نوبل باشند از برندگان سابق جوایز نوبل (در رشته مخصوص خود) ـ اعضاء هیأت اعطاء جوایز و اعضاء كمیته‌های نوبل (در رشته مخصوص خود) پروفسورهای برجسته دانشگاه و آنهایی كه توسط اعطاءكنندگان جوایز انتخاب می‌شوند. رئیس بنگاه نشریاتی كه اثر كاندیدا را چاپ نموده (در مورد ادبیات) اعضاء پاره‌ای از سازمان‌های پارلمان یا حقوقی بین‌المللی (برای جایزه صلح) اعضاء پارلمان‌ها و كابینه‌ها (برای صلح).
كشورهایی كه برنده نوبل شده‌اند.بد نیست بدانید كه تا سال ۱۹۶۰ از كلیه كشورهای جهان فقط ۳۰ كشور برنده جایزه نوبل شده‌اند. از كلیه كشورهای آمریكا بیش از سایرین برنده جایزه داشته است. به‌طوری كه از ۳۲۵ جایزه كه تا این سال داده شده است ۷۴ جایزه نصیب آمریكایی‌ها شده است. پس از آمریكا به ترتیب انگلستان ۵۰ جایزه نوبل و آلمان ۴۹ جایزه نوبل، فرانسه ۳۴ جایزه و سوئد كه بانی جایزه نوبل است ۱۵ جایزه ربوده‌اند.در سال‌های ۱۹۴۰ و ۱۹۴۲ جوایز صلح و ادبیات توزیع نگردید. در بعضی سال‌ها بعضی جوایز توزیع نشده و برای سال بعد گذاشته شده.بعضی اوقات یك جایزه نوبل به دو نفر دانشمند كه یك امر مشتركی پدید آورده‌اند، نیز داده می‌شود.جوائز ادبیات نوبل از سال ۱۹۰۱ تا امروز عبارتند از :
سال نام برنده جایزه کشور
۱۹۰۱ سالی پرودوم prudhomme فرانسه
۱۹۰۲ تئودور مومسن Mommsen آلمان
۱۹۰۳ بیورنسترن بیورنسون Bjornson نروژ
۱۹۰۴ ۱- فردریک میسترال Mistral فرانسه ۲- ژوزه آچه گاری Echegaray اسپانیا
۱۹۰۵ هنریک زینکویچ Sienkiewicz لهستان
۱۹۰۶ گیوسوئه کاردوچی Carducci ایتالیا
۱۹۰۷ رادیارکیپلینگ Kipling انگلیس
۱۹۰۸ رودلف کریستوف ایوکن Eucken آلمان
۱۹۰۹ سلما لاگرلف Lagerlof سوئد
۱۹۱۰ پل یوهان لودویک هایسه Heyse آلمان
۱۹۱۱ موریس مترلینگ Maeterlinck بلژیک
۱۹۱۲ گرهارت هوپتمان Hauptmann آلمان
۱۹۱۳ رابیند رانات تا گور Tagore هند
۱۹۱۴ برای سال بعد محفوظ شد - -
۱۹۱۵ رومن رولان Rolland فرانسه
۱۹۱۶ ورنر فون هایدنستام Heidenstam سوئد ۱- ک . آ گیلروپ Gjellcrup دانمارک
۱۹۱۷ ۲- هنریک پونتو پیدان Pontoppidan دانمارک
۱۹۱۸ برای سال بعد محفوظ شد -
۱۹۱۹ جایزه سال قبل که توزیع نشده بود به صندوق ویژه صلح ریخته شد و جایزه این سال برای سال بعد محفوظ ماند.
۱۹۲۰ جایزه سال قبل در این سال توزیع شد. ۱- (۱۹۱۹ ) ک . ف . ج اسپیتلر Spitteler سویس ۲-(۱۹۲۰ ) کنوت هامسون Hamsun نروژ
۱۹۲۱ آناتال فرانس France فرانسه
۱۹۲۲ ژاسینتوبناونته Benavente اسپانیا
۱۹۲۳ ویلیام باتلر یتز Yeats ایرلند
۱۹۲۴ ل . س . ریمونت Reymont لهستان
۱۹۲۵ برای سال بعد نگاه داشته شد.
۱۹۲۶ جایزه سال ۱۹۲۵ ذر این سال توزیع شد.
۱- ( ۱۹۲۵) برنارد شاو Shaw انگلیس
۲- ( ۱۹۲۶) برای سال بعد محفوظ ماند . - -
۱۹۲۷ جایزه سال قبل در این سال داده شد . - - خانم گرازیا دلدا ( جایزه سال ۲۶ ) Deledda ایتالیا وجایزه سال ۱۹۲۷ برای سال بعد محفوظ شد .
۱۹۲۸ جایزه سال ۱۹۲۷ در این سال داده شد . - - (۱۹۲۷) - هانری برگسون Bergson فرانسه (۱۹۲۸) - زیگرید آندست Undest نروژ
۱۹۲۹ توماس مان Mann آلمان
۱۹۳۰ سینکلرلیوئیس Lewis امریکا
۱۹۳۱ اریک اکسل کارلفلت Karlfeldt سوئد
۱۹۳۲ جان گالزورثی Galsworthy انگلیس
۱۹۳۳ ایوان الکسیویچ بونین Bunin فرانسه
۱۹۳۴ لوئیجی پیراندلو Pirandello ایتالیا
۱۹۳۵ جایزه این سال برای سال بعد نگاه داشته شد.
۱۹۳۶ جایزه سال قبل که توزیع نشده بود به صندوق عمده و دو سوم آن به صندوق مخصوص جایزه ادبیات ریخته شد. (۱۹۳۶) یوجین او- نیل o- Neill امریکا
۱۹۳۷ روژه مارتن دوکار du Gard فرانسه
۱۹۳۸ خانم پرل س . باک Buck امریکا
۱۹۳۹ فرانس ایمیل سیلانپیه Sillanpaa فنلاند
۱۹۴۰ یک سوم جایزه این سال به صندوق کل و دو سوم آن به صندوق ویژه جایزه صلح ریخته شد .
۱۹۴۱ جایزه در این سال داده نشد و مبلغ آن یک سوم به صندوق کل و دو سوم آن به صندوق ویژه جایزه صلح ریخته شد .
۱۹۴۲ جایزه در این سال داده نشد و مبلغ آن یک سوم به صندوق کل و دو سوم آن به صندوق ویژه جایزه صلح ریخته شد .
۱۹۴۳ جایزه در این سال داده نشد و مبلغ آن یک سوم به صندوق کل و دو سوم آن به صندوق ویژه جایزه صلح ریخته شد .
۱۹۴۴ یوهانس ویلهم ینسن Jensen دانمارک
۱۹۴۵ خانم گابریلا میسترال Mistral شیلی
۱۹۴۶ هرمان هسه Hesse سوئیس
۱۹۴۷ اندره ژید Gide فرانسه
۱۹۴۸ ت . س . الیوت Eliot انگلیس۱۹۴۹ برای سال بعد محفوظ شد.
۱۹۵۰ جایزه سال قبل که توزیع نشده بود ، نیز در این سال توزیع شد. ۱- (۱۹۴۹) ویلیام فاکنر Faulkner امریکا ۲- (۱۹۵۰) برتراندراسل Russell انگلیس
۱۹۵۱ پ . ف . لاگرکویست Lagerkvist سوئد
۱۹۵۲ فرانسوا موریاک Mauriac فرانسه
۱۹۵۳ سروینستون چرچیل Churchill انگلیس
۱۹۵۴ ارنست همینگوی Hemingway امریکا
۱۹۵۵ هالدرو ف . لاکسنس Laxness ایسلند
۱۹۵۶ ژوآن رامون جیمنز Jimenez اسپانیا
۱۹۵۷ آلبرکامو Camus فرانسه
۱۹۵۸ بوریس پاسترناک Pasternak روسیه
۱۹۵۹ سالواتور کو آسیمودو Quasimodo ایتالیا
۱۹۶۰ سن ژان پرس ( لژر) Porse - Leger فرانسه
۱۹۶۱ ایوا آندرانیک Andirc یوگسلاوی
۱۹۶۲ جان اشتاین بک Steinbeck امریکا
۱۹۶۳ گیور گوس سفر یاجیس یونان
۱۹۶۴ ژان پل سارتر( جایزه را نپذیرفت ) Sartre فرانسه
۱۹۶۵ میخائیل شولوخف Sholokhov روسیه
۱۹۶۶ ۱- نلی ساش سوئد ۲- ساموئل آگنون Agnon اسرائیل
۱۹۶۷ میگوئیل آنجل آستوریاس Asturias گواتمالا
۱۹۶۸ یاسوناری کاواباتا Yasunari kawabata ژاپن
۱۹۶۹ ساموئل بکت S . Beckett ایرلند
۱۹۷۰ الکساندرسولژنیتسین A . Slzhenitsyn شوروی
۱۹۷۱ پابلو نرودا P . Neruda شیلی
۱۹۷۲ هانریش بول Heinrich Boll آلمان
۱۹۷۳ پاتریک وایت Patrick White استرالیا
۱۹۷۴ ایویند جانسن Eyvind Johnson سوئد ادموند مارتینسون E . Martinson سوئد
۱۹۷۵ اویجنیو مونتل Eugenio Montate ایتالیا
۱۹۷۶ سائول پلو Saul Bellow امریکا
۱۹۷۷ ویسنت الیکساندر Vicente Aleixandre اسپانیا
۱۹۷۸ اسحق بشویش Isaqe Bashevis امریکا (متولد لهستان )
۱۹۷۹ ادیسه الیتی Odysseus Elytis یونان
۱۹۸۰ چسلاو میلوژ Czeslaw Milosz امریکا ( متولد لهستان )
۱۹۸۱ الیاس سنتی Elias Cenetti انگلیس (بلغاری الاصل )
۱۹۸۲ گابریل گارسیا ماركز Gabriel Garcia Marques مکزیک ( کلمبیایی الاصل )
۱۹۸۳ ویلیام گلدینگ William Golding انگلیس
۱۹۸۴ یاروسلاف سایفرت Jaroslav Seifert چکسلواکی
۱۹۸۵ کلود سیمون Claude simon فرانسه
۱۹۸۶ ول سوینکا Wole Soy inka نیجریه
۱۹۸۷ ژوزف برادسكی JOSEPH BRODSKY روس
۱۹۸۸ نجیب محفوظ NAGUIB MAHFOUZ مصر
۱۹۸۹ كاملیو خوزه سلا CAMILO JOSe CELA اسپانیا
۱۹۹۰ اوكتاویو پاز OCTAVIO PAZ مكزیك
۱۹۹۱ نادین گوردیمر NADINE GORDIMER
۱۹۹۲ درك والكوت DEREK WALCOTT هند غربی
۱۹۹۳ تونی موریسون TONI MORRISON امریكا
۱۹۹۴ كنزا بورو اوئه KENZABURO OE ژاپن
۱۹۹۵ سیموس هینی SEAMUS HEANEY ایرلند
۱۹۹۶ وسیلاوا ژیمبورسكا WISLAWA SZYMBORSKA
۱۹۹۷ داریو فو DARIO FO
۱۹۹۸ خوزه ساراماگو JOSE SARAMAGO پرتغال
۱۹۹۹ گونتر گراس GUNTER GRASS آلمان
۲۰۰۰ گائو ژینگ جیان GAO XINGJIAN چین
۲۰۰۱ و . س . نایپل V. S. NAIPAUL
۲۰۰۲ امره كرتیش IMRE KERTESZ مجارستان
۲۰۰۳ جان مکس ول کوئتزی John Maxwell Quenzi آفریقای جنوبی
۲۰۰۴ الفریده یلینك اتریش
۲۰۰۵ هارولد پینتر انگلستان

منبع : آی کتاب