تحولات دیپلماسی در عصر اطلاعات

در قرون وسطی، طی ده قرن حاکمیت کلیسا بر اروپا، واحدهای سیاسی زیر نظر کلیسا همچون بخش های مختلف یک مملکت محسوب می شدند. بنا بر این، دیپلماسی محدود و تحت کنترل کلیسا بود.
بر اثر عواملی چند،‌ از جمله ظهور ایالات متحده آمریکا و ورود ژاپن و چین به جرگه کشورهای قدرتمند، انقلاب۱۹۱۷ روسیه و اشاعه شعار برابری و استقلال دولت ها، دو جنگ جهانی، استقلال شماری از کشورهای تحت سلطه در آسیا و آفریقا،‌ پیوستن کشورهایی نظیر ایران به جامعه ملل، خروج دیپلماسی از انحصار دولت های اروپایی و بالاخره، پیشرفت تکنولوژی ارتباطات، دیپلماسی کلاسیک به تدریج عرصه روابط بین الملل را ترک کرد و می رود تا به پرده سینماها واگذار شود.
دیپلماسی نوین ابتدا از مرزهای سازمانی وزارت امور خارجه ها فراتر رفت و در قالب هایی نظیر،‌ دیپلماسی نفت، ‌دیپلماسی سازمان های بین المللی، دیپلماسی هسته ای و غیره خودنمایی نمود و می رود تا به تجربه نوینی در عصر اطلاعات مواجه گردد که موضوع تحت این سخن است و اما عصر اطلاعات را حاصل سومین انقلاب اجتماعی پس از انقلاب کشاورزی و صنعتی دانسته اند. انقلاب کشاورزی با مقدار غذای قابل تولید برای تغذیه سر و کار داشت. محرکه انقلاب اقتصادی حجم و سرعت انتقال سرمایه بود و منشاء‌ تحولات جهان امروز، افزایش شگفت انگیز مقدار و سرعت انتقال اطلاعات است.
در دهه ۱۹۹۰، " الوین تافلر" ظهور عصر اطلاعات را اعلام کرد. قبل از وی "دانیل بل" از عصر پساصنعت گرایی سخن گفته بود. "دیوید هاروی" عنوان پسافوردگرایی را برگزید و "ژان فرانسوا لیوتار" عنوان پسامدرن گرایی ‌را مطرح ساخت.
در حوزه روابط بین الملل نیز، "مارک زاچر" از ارکان رو به نابودی معبد "وستفالی" خبر داد. "جان روگی"، نظریه پرداز روابط بین الملل از تغییری نه تنها در بازی سیاسی بلکه در میدان شکل گیری بازی سخن می گوید. "جیمز روزنا"‌ عصر حاضر را در بردارنده نقطه عطفی به سوی سیاست پساروابط بین الملل می شمارد.
رشته متصل کننده همه این انگاره ها و تحلیل ها، این است که روابط بین الملل در روند فراگیر انقلاب اطلاعات، آبستن دگرگونی وسیعی است.
پویایی و شفافیت در عرصه روابط خارجی، از مشخصه های بارز دیپلماسی در عصر اطلاعات است. مرزها و نظام سنتی در هم شکسته می شوند. چرخش اطلاعات، در ابعاد گوناگون فضایی وسیع تر از مرزهای جغرافیایی و فراتر از قلمرو قراردادی قدرت و حوزه سنتی مدیریت سیاسی، فراهم می آورد. مشخصه های عصر اطلاعات تنها منبع برون زای تاثیر گذاری نبوده است بلکه تار و پود زمینه ای که فعالیت های بشر در آن شکل می گیرد را نیز متحول می سازد.
انقلاب اطلاعات، زمان و فاصله را به شدت کوتاه و با فراهم آوردن فرصت ایفای نقش،‌ برای هر کس و در هر کجا در راستای سرنوشت خویش،‌ توازن قدرت را به هم ریخته است. افراد عادی همزمان با سیاستمداران و تصمیم سازان از طریق ماهواره ها در جریان اخبار و رویدادهای مورد علاقه خویش و تحلیل های موافق و مخالف قرار می گیرند و نظریات و تحلیل های خود درباره هر جریان و موضوعی را بدون امکان سانسور یا ممانعتی از طریق رایانه های شخصی به سراسر جهان ارسال می نمایند.
ورود بازیگران جدید به عرصه روابط بین الملل موضوع دیگر مورد مواجهه دیپلماسی در عصر اطلاعات است. کاهش قابل ملاحظه هزینه ارتباطات دسترسی وسیع اقشار گوناگون به انواع اطلاعات را ممکن ساخته ضمن آن که از اهمیت اطلاعات محرمانه نزد دیپلمات ها کاسته و نقش ابزاری آن، به ویژه در راستای فریب افکار عمومی، را ناکارآمد ساخته است. مردم قادرند واسطه ی سنتی کنترل کننده اطلاعات، از جمله دولت ها،‌ مجامع دیپلماتیک، شرکت های فراملی و سازمان های اطلاع رسانی را پشت سر گذارند.
در مواجهه با موضوع های نوظهور در روابط بین الملل، دستور کار دیپلماسی تغییر می یابد. عناوینی چون حقوق بشر، مبارزه با تروریسم، مساله فقر و بی عدالتی، محیط سالم زیست، موضوع آوارگان و پناهندگان، گسترش دامنه دموکراسی، اقتصاد آزاد، حاکمیت بر اینترنت (فضای مجازی) و غیره،‌ بر برخی موضوع های ملی ارجحیت می یابد.
در چنین فضایی،‌ دیپلماسی از حوزه خصوصی بین دولت ها خارج می شود و به صورتی روزافزون با عموم جامعه ارتباط پیدا می کند و رابطه متقابل آن با پدیده رو به توسعه ای به نام افکار عمومی، چه در سطح ملی و چه فراملی، هر روز با اهمیت تر و حساس تر می گردد. دیپلماسی عمومی از محدوده تنگ بخش تبلیغاتی سفارتخانه ها خارج می شود و در فعالیت های اساسی دیپلماتیک محوریت می یابد.
قدرت های مسلط و برخوردار از امکانات ارتباطات الکترونیکی برآنند تا قبل از مذاکرات رسمی و گفتگوهای دیپلماتیک، خواسته های خود را با زمینه سازی و تاثیرگذاری بر ذهنیت اتباع کشور هدف محقق سازند.
دنیای نوظهور شبکه، ‌خود حکایت از سازمانی دارد که در قالب شبکه های اجتماعی، الکترونیکی،‌ رسانه ای و غیره، نماد ساختاری ائتلاف و همگرایی در جهان امروز است. دشمنان و رقبای دیروز، همکاران و متحدان امروز هستند.
در چنین فضایی، دیپلماسی،‌ هر چه بیشتر، از دو جانبه بودن فاصله می گیرد و ماهیت چند جانبه تری پیدا می کند. بنابراین، ائتلاف و همگرایی دیگر مشخصه بارز عصراطلاعات است و فرهنگ همکاری جایگزین سنت پنهانکاری می گردد.

منبع : خبرگزاری جمهوری اسلامی ـ ایرنا