مروری بر دستگاه تولید مثلی گاو ماده

دستگاه تولید مثلی گاو ماده پایین تر از ركتوم واقع شده است و تا بخش روده بزرگ ادامه یافته است . بیشتر قسمت های دستگاه تولید مثلی گاو ماده می تواند به طور غیر مستقیم امتحان شود موقعی كه دست را برای عمل تلقیح مصنوعی وارد واژن می كنیم . ( موقع لمس كردن قسمت های زیر مشخص است ) :
۱) گردنه رحم كه در موقع تلقیح مصنوعی با دست می توان آن را لمس كرد .
۲) تنه رحم كه می تواند معین كننده هویت تخمدان می باشد .
۳) پیشگاه كه به وسیله رشد رویان در رحم كه می تواند نمایان شود.
رحم ، تخمدان و لوله رحمی در حفره شكمی بوسیله یك لیگامنت پهن آویزان هستند. موقعیت این لیگامنت به رحم اجازه می دهد یك جنین را برای رشد آماده كند .
● واژن :
واژن یك مجرا است كه پهن شده است . در حالت نرمال چیزی حدود ۳۰ سانتی متر طول دارد ، كه آن محل عبور منی می باشد و واژن یك گذرگاه است برای عبور آلت تلقیح مصنوعی و عبور گوساله ای كه می خواهد متولد شود .
● گردن رحم :
گردن رحم یك بافت ماهیچه ای قوی است كه در حدود ۱۰ سانتی متر طول دارد و در حدود ۵/۲ تا ۵ سانتی متر قطر داردو بوسیله كانال باریك به مركز رحم می رسد . ( شكل شماره ۱) . این كانال معمولاَ بسته است ( در موقع آبستنی بسته است ) مگر در موقع فحلی و زایمان .
كنترل این دریچه خیلی برای پیش گیری كردن از ورود هر ماده بیگانه خارجی كه به سمت رحم هجوم می آورند تاثیر گذار است و این اثر رحم را از محیط بیرون مجزا می كند.
● رحم :
رحم قسمتی از دستگاه تولید مثلی حیوان ماده است كه در موقعی كه حیوان حامله است گسترش پیدا می كند . در مواقعی غیر از حالت حاملگی اندازه بدنه رحم كم است و طول آن در حدود ۵ سانتی متر است و دارار دو تا انحنای هم شكل می باشد كه به سمت چپ و راست ادامه یافته اند . رحم یك اندام ماهیچه ای است كه كه این توانای را دارد كه مطابق با رشد گوساله توسعه و گسترش یابد . در پایان حاملگی رحم گوساله چیزی در حدود ۳۵ تا ۴۰ كیلوگرم وزن دارد ، كه ۲۰ تا ۳۰ كیلوگرم آن مایع نرم و آبكی است و ۵ كیلوگرم مربوط به بافت جفت می باشد ( پس از زایش ) . پس از ۴۰ روز كه عمل زایش صورت پذیرفت رحم و دیگر قسمت های دستگاه تولید مثلی به اندازه ای كه قبل از آبستنی بودند بر می گردند.
● لوله رحمی :
لوله رحمی دارای دو لوله به هم تابیده است ، كه هر یك از آنها به یك طرف از رحم متصل شده اند كه در یك گاو دوتخمدان وجود دارد . این لوله های رحمی چیزی در حدود ۲۰ سانتی متر طول و فقط ۶/۰ سانتی متر قطر دارند . انتهای هر لوله رحمی به یك ساختاری كه به شكل قیف در آمده باز می شود. این ساختار تخم های كه در دوره فحلی از تخمدان خارج شده اند را جمع می كند . لقاح یا تركیب شدن تخم و اسپرم در تخمدان صورت می گیرد . جنین یا رویان برای مدت ۳ تا ۴ روز در تخمدان باقی می ماند قبل از اینكه به طرف رحم حركت كند ، این دوره زمانی برای رحم لازم است تا برای رشد یك جنین آماده شود.
● تخمدان :
در حالتی غیر از حاملگی گاو ، تخمدان ها تخم مرغی شكل هستند ، در حدود ۴ تا ۶ سانتی متر قطر دارند . وظیفه های مهم تخمدان عبارتند از :
۱) ارائه دادن تخم یا تخمك های بالغ هر ۲۱ روز موقعی كه گاو یك سیكل فحلی طبیعی دارد .
۲) هورمون های كه آن ترشح می كند :
▪ رشد سلول های تخم را در درون تخمدان كنترل می كنند .
▪ آمادگی دستگاه تولی مثلی برای آبستنی اگر میسر باشد .
یك یا دو ساختمان نفوذ قاطع بر سطح تخمدان دارند . هر یك از فولیكول ها دارای تخمك های بالغ یا جسم زرد كه از باقیمانده فولیكول پس ازاینكه تخم از آن خارج شده است رشد كرده اند .
● تخم یا تخمك :
در مقایسه كردن آنها با دیگر سلول های بدن ، هر سلول تخم فقط دارای یك كپی از اطلاعات ژنتیكی در ارتباط با كروموزوم ها ست . تخم ها قبل از پیدایش در تخمدان قالب ریزی شده اند. اما سلول تخم با بلوغ جنسی شروع بالغ شدن می كند و از سن بلوغ ( ۱۲ تا ۱۴ ماهگی ) یك سیكل فحلی را شروع می كنند .
● سیكل فحلی :
یك سیكل فحلی مدت زمان آن ۲۱ روز است كه بین دوسیكل قرار دارد . ( شكل شماره ۲ ) . یك مرحله فحلی یا مرحله تحریكات جنسی ۶ تا ۳۰ ساعت به طول می انجامد و یك دوره ای است كه قدرت پذیرش جنسی وجود دارد ( یك روز از یك سیكل ) .
● فاز فولیكولی :
نزدیك به پایان سیكل فحلی موقعی كه تخمك ها به بلوغ رسیده ، آنها بوسیله یك سری سلول های پوششی پوشیده شده ا ند و بوسیله جسم مغذی احاطه شده اند . تمام این تركیب فولیكول نامیده شده و آنها استروژن ترشح می كنند ، یك هورمونی كه رفتارهای گاو را در طی دوره فحلی تغییر می دهند . آن فقط در طی دوره فحلی برای اینكه یك یك گاونر یا گاوهای دیگر برای سوار شدن گاو بپذیرد ترشح می شود . در طول سیكل فحلی تخم و فولیكول به مرحله نهایی از رشد می رسند .
در نتیجه تخمك گذاری ( ۱۲ ساعت پس از پایان دوره فحلی ) ، فولیكول منبسط شده و می تركد و تخم را در مجرای رحم آزاد می كند و بقیه سلول های باقیمانده در تخمدان یك ساختار جدیدی را بوجود می آورند كه جسم زرد نامیده می شود . جسم زرد هورمون های ترشح می كند كه پروژسترون نامیده می شود كه از رشد فولیكول ها جلوگیری می كند و برای بقای آبستنی لازم است .
● مرحله جسم زرد :
نمو جسم زرد پس از ۳ روز كامل می شود ( كه این سیكل بین ۲ تا ۵ روز طول می كشد ) . اگر چه بیشتر فولیكول ها رشد خود را پس ۱ روز از سیكل آغاز می كنند ، پروژسترون ترشح شده به وسیله جسم زرد فعال از بلوغ آنها جلوگیری می كند و باعث پس روی آنها می شود . در روز ۱۶ تا ۱۸ از سیكل ، اگر جنین نمایان نشود یك سیگنال هورمونی ( پروستاگلاندین ) فرستاده می شود كه این سیگنال باعث پس روی جسم زرد می شود . این پس رفت باعث منع بروز احساسات در پایان فاز رشد فولیكول می شود و به فولیكول های برجسته این اجازه را می دهد تا رشد كنند تا بالغ شوند . این كارها باعث می شود تا یك فحلی جدید بروز كند و در گاو یك سیكل جدید آغاز شود . در حالت آبستنی ، رحم و جنین هورمون های را می فرستند كه به بلوغ جسم زرد كمك می كند و اینكه آبستی آغاز شده است .
● مروری بر دستگاه تولید مثلی گاو نر
بیضه های گاو نر سلول های جنسی نریا اسپرم را تولید می كنند كه همانند تخمك می باشد و فقط دارای یك كپی از اطالعات ژنتیكی لازم برای تشكیل یك سلول تخم می باشد . با اینكه اندام جنسی جنس نر هورمون های را قبل از زایش تولید می كند ، اما تولید اسپرم فقط از سن بلوغ شروع می شود ( ۷ تا ۱۲ ماهگی ) .
● كیسه بیضه :
در واقع اسكروتوم یك كیسه است كه در خارج حفره شكمی واقع شده است كه محتوی بیضه ها می باشد . بویسله آن فاصله بین بدن و بیضه ها تنظیم می شود . كیسه بیضه دمای بیضه ها را تنظیم می كند . این كار لازم است زیرا تشكیل اسپرم تابع دمای بهتر كه ۲ تا ۴ درجه پایین تر از دمای بدن دام در حالت نرمال می باشد ، قرار دارد.
تعداد اندكی از گاوهای نر فقط یك بیضه در كیسه بیضه دارند . این بیضه كه وجود دارد كارایی شایسته ای از خود بروز می دهد اما بیضه دیگر كه در حفره بدن باقی مانده كارایی خوبی ندارند . این شرایط در اثر یك خطای موروثی صورت پذیرفته و از این گاوهای نر نباید برای تكثیر از آنها استفاده كرد و از این نقص باید دوری كرد .
● بیضه ها :
بیضه دو كار اصلی را انجام می دهند :
۱) تولید محیطی مناسب برای رشد و باروری اسپرم ها
۲) تولید هورمون های جنسی
هر بیضه در قسمت خودش پوشیده شده است و هر یك از آنها كامل و هر قسمت خود مستقل هستند .
بیضه ها اولیه از یك لوله كوچك ساخته شده اند ( لوله منی ساز ) كه اسپرم ها ی تولید شده در این مكان قرار می گیرند . بیشتر سلول ها اختصاصی شده در سراسر بافت بیضه ها پراكنده هستند و تستسترون تولید می كنند ، كه هورمون جنسی حیوان نر می باشد .
● این هورمون مهم است :
۱) برای تشكیل و رشد طبیعی اسپرم ها .
۲) برای تعیین كردن سواری كردن در گاو نر ( شور جنسی ، تحریك شهوانی ) .
۳) نگهداری طبیعی اندام های جنسی ثانویه ( پروستات ، سمینال وزیكال و .. ) .
در زمان بلوغ قبل از انزال اسپرم ، اسپرم ها با ترشحات غنی از مواد غذایی كه از اندام جنسی ثانویه ترشح می شوند مخلوط می شوند .
● آرایش اسپرم ها :
برای آرایش اسپرم ها در ۶۴ تا ۷۴ روز زمان لازم است و ۱۴ تا ۱۸ روز برای اسپرم لازم است تا به طور كامل به لوله خورج منی منتقل شود . ( محل جمع آوری و رشد نهایی اسپرم ) . بنابراین ممكن است ۵/۲ تا ۳ ماه بعد از فرایند شكل گیری كه اسپرم معیوب شده است نشانه بی باری رخ دهد . در كل ، تشكیل اسپرم با وزن و قطر بیضه ها افزایش می یابد . بنابراین گاو نر بزرگتر و پیر تر ( كه معمولاَ بیضه های بزرگتری دارند ) معمولاَ مقدار اسپرم بیشتری را نسبت به گاوهای نر جوان تر و لاغرتر تولید می كنند . ترشح معین غده ها در به طور متوسط ۸۰% از كل حجم منی دفع شده همكاری و كمك می كند .در یك گاو نر جوان مقدار كم چیزی در حدود ۱ تا ۲ میلی لیتر منی از كل انزال صورت گرفته وجود داشته باشد البته با درنظر گرفتن اینكه در گاونر بالغ ممكن است ۱۰ تا ۱۵ میلی لیتر منی از كل انزال صورت گرفته وجود داشته باشد . در یك گاو نر كه برای بار دوم مورد استفاده قرار می گیرد ، یا برای بار سومی به طور متوالی ، حجم انزال كاهش نمی یابد ، اما مقدار اسپرم ها كاهش می یابد . تكرار انزال معمولاَ بر روری باروری گاوهای نر بالغ اثر نمی گذارد اما یگ گاو نر جوان با دقت بیشتری باید مورد استفاده قرار گیرد .

منبع : سایت دام‌آوران