«توت‌فرنگی‌های روی دیوار»

مجموعه داستان کوتاه «توت‌فرنگی‌های روی دیوار» اثر محمد سرشار، از کوششی حکایت می‌کند که در چند دهه اخیر، برای آفریدن ادبیات دینی به کار رفته است؛ و می‌رود. کوششهایی از این دست، پیشینه‌ای دیرینه سال دارد.
[...] در سالهای اخیر ـ تا آن‌جا که من می‌دانم ـ نخستین بار «جلال آل احمد» بود که قسم جدیدی از این گونه داستانها را به وجود آورد.
[...] زمانی که این قسم داستانها، اندیشه خاص، و واحدی را بپرورد، «قصه عقاید» نامیده می‌شود.
[...] در بین این قسم داستانها، البته داستانهای «مزرعه حیوانات» جرج ارول یکی از موفق‌ترین نمونه‌های «قصه عقاید» است. و اندیشه اصلی آن، مبارزه با «حاکمیت مسلّط و فراگیر» و البته، داستانی است با نثر و طنزی نیرومند که خواننده را به شدت مجذوب می‌کند. اما روی هم رفته نوشتن «قصه عقاید» به منزله راه رفتن بر لبه تیز تیغ و کار بسیار دشواری است.
[...] مجموعه «توت‌فرنگیهای روی دیوار» در بردارنده نه قطعه و یک پیشگفتار است. آنچه در این قطعه‌ها آمده، غالباً همان مطالبی است که در سی سال اخیر به صورتهای گوناگون، در آثار داستانی نویسندگان متعهد دینی انعکاس یافته است: استقبال از شهادت، مبارزه با ساواک، ایثار و دلاوری در جبهه‌های جنگ و قسمی رابطه عرفانی یا فرامحسوس، و همچنین انتقاد از کار دولتهای دوره سازندگی و دوره اصلاح‌طلبی، که به نظر نویسنده جوان ما انحراف از اهداف انقلاب بوده است. بیشتر قصه‌های این مجموعه، به شیوه واقعگرایی نوشته شده و در واقع، گزارشهایی است؛ از رویدادهای انقلاب و جنگ.
قصه‌های گلهای فراموشی، آخرین چهارشنبه زرد و سرخ و مردی که خوابهایش را در جیبش گذاشته بود، همان مطالب را به شیوه‌ای فرا واقعی و تصویری، باز نمایش می‌دهد.
قصه «سپیده خوابهای سیاه» تا حدودی با قصه‌های دیگر کتاب، تفاوت دارد و با تک گفتار راننده‌ای خطاب به مسافری، سامان یافته است.
[...] قصه «مردی که خوابهایش را ...» به شیوه جدید، نوشته شده است.
[...] این قصه به شیوه «گروتسک» (هزل آمیز، معمائی و خنده آور) نوشته شده است.
از لحاظ ساختاری قطعه‌های «گلهای فراموشی»، «آخرین چهارشنبه ...»، «گاهی باید رفت» و «مردی که خوابهایش را در جیبش گذاشته بود» جنبه داستانی دارد و بقیه قطعه‌ها بیشتر، گزارش وقایع روز است.
در بیشتر قصه‌ها، راوی «دانای کل» است و رویدادها و گفتگوها را به سوی تفسیری که از قضایا دارد، پیش می‌برد. انتقادهای او از کار دولتها و مردم در برخی از زمینه‌ها درست است اما بهتر بود این انتقادها به شیوه‌ای پنهان و نامستقیم بیان می‌شد.
[...] در چند جای کتاب نیز لحن بیان، تهدیدآمیز می‌شود.
[...] گمان می‌رود در این گونه بیانها، نظریه‌ای تهدیدآمیز، پنهان شده باشد؛ که گاهی زمزمه‌اش بلند می‌شود. آزمایشهای تاریخی نشان داده است که مهربانی و ارشاد، روشهای کارآمدتری است.
[...] نویسنده به بعضی کسان و برخی از کردارها اعتراض دارد و این حق اوست که اعتراض خود را بیان کند. اما اگر چنین اعتراضی، همان طور که در قصه «آخرین چهارشنبه» آمده به صورت نامستقیم و به صورت نمایشی و تجسمی ارائه می‌شد؛ بی‌تردید عناصر داستانی خود را بهتر حفظ می‌کرد.
[...] اکنون با نظری کلی به مجموعه «توت‌فرنگی‌های روی دیوار» باید بگوئیم که نویسنده در فضاسازی و پردازش گفتگوها، دستی دارد و به ویژه صحنه‌های داستان «آخرین چهارشنبه» خوب ساخته شده است و در برخی موارد، جنبه نمادین نیز دارد.
[...] تصویرهای مؤثر اما فراواقعی داستان «گلهای فراموشی» در خور توجه است. نویسنده، اهل مطایبه نیز هست و این مطایبه در دو داستان «ژستهای خنده‌دار» و «مردی که خوابها...» به خوبی بازتاب یافته است. البته، در داستان اخیر «مطایبه» از مرز عادی می‌گذرد و به مرتبه هزل و باز نمایش مشمئز کننده و هجو می‌رسد؛ اما به همین صورت تازگی دارد. گمان می‌کنم نویسنده در این زمینه، مهارتی دارد و می‌تواند در انتقاد اجتماعی داستانهائی همطراز آن، و حتی بهتر از آن بنویسد.
نثر نویسنده، غالباً روان و خواندنی است و از نوشته او پیداست که با ظرائف سخن پارسی، آشنائی نزدیکی دارد.

منبع : تردید