بمباران اطلاعات

سیر تحول و پیشرفت علوم و فنون در عصر حاضر شتابی روزافزون یافته است. امروزه فناوری های نوین بیشتر از گذشته زندگی انسان ها را تغییر داده و آنها را وابسته به خود می كنند. اوج پیشرفت این فناوری ها در زمینه انفورماتیك و فناوری های ارتباطی و اطلاعاتی قابل مشاهده است. تكنولوژی های اطلاعاتی هر روزه با ابداعی نوین اطلاعات بیشتر و بیشتری را در اختیار مخاطبان قرار می دهد.
بنابراین بی مناسبت نیست كه از دوران حاضر با نام «عصر اطلاعات» یاد می كنند. توانمندی فناوری های اطلاعاتی در جمع آوری و تجزیه و تحلیل داده ها و اطلاعات، به قدری گسترش یافته كه حتی صحبت از «انفجار اطلاعات»، یا «سرریزی اطلاعات» است. اینها مباحث جدیدی هستند كه این روزها در عرصه فناوری های ارتباطی و اطلاعاتی مطرح اند. در این گفتار به دقت در پیرامون موضوعات مورد اشاره خواهیم پرداخت.
● عصر وفور اطلاعات
از دیرباز اطلاعات نقش مهم و حیاتی در زندگی انسان ها ایفا كرده است. در همین راستا در طول زمان امكانات ارتباطی زیادی ایجاد شد، تا كار جمع آوری، ذخیره و توزیع اطلاعات را به نحو مطلوب تری انجام دهد. ارسال پیام به وسیله كبوتران نامه بر، ایجاد چاپار پستی و پیك برای توزیع سریع اطلاعات در بین مناطق مختلف نمونه هایی از تلاش های بشر برای گردش اطلاعات در زمان های دور است اما در دهه های اخیر شیوه های گردآوری، تولید و توزیع اطلاعات تغییرات اساسی یافته اند.
از لحاظ تاریخی، ابداع تلگراف در بیش از ۱۵۰ سال قبل برجسته ترین گام برای كاهش فاصله های زمانی ـ مكانی انتقال و توزیع اطلاعات بوده است. تلگراف موجب شد كه زمان انتقال اطلاعات بر فراز اقیانوس ها از هفته ها و حتی ماه ها به چند دقیقه كاهش یابد. اختراع تلفن در دهه ۱۸۷۰ و تنها یك دهه پس از ورود آن به زندگی بشر، آن رابه جزء اصلی فعالیت های تجاری در سراسر جهان تبدیل كرد.
فنا وری های نوین، توزیع اطلاعات را به قدری آسان ساخته اند كه افراد در هر كجا كه باشند در كمترین زمان و ممكن به اطلاعات مورد نیاز خود از اقصی نقاط دنیا دست می یابند.
● انفجار اطلاعات و پس لرزه های آن
سیر پرشتاب تحولات در عرصه فناوری اطلاعات، تأثیرات فراوانی را بر افراد و جوامع می گذارد. گاهی به نظر می رسد انسان ها نتوانند خود را با این تحولات سریع، مطابق و هماهنگ سازند. تأثیراتی كه عصر اطلاعات و شتاب فزاینده تكنولوژی های اطلاعاتی بر افراد می گذارند از ابعاد گوناگون قابل طرح و بررسی است. از جمله عوارض رشد سریع فناوری های اطلاعاتی، نیاز به آموزش دائمی برای تطابق با این فناوری هاست.
در عصر اطلاعات، فناوری های جدید برای روز بعد معمولی و كهنه تلقی می شوند. چرا كه فناوری جدیدی جایگزین آنها می شود. پس برای هماهنگ شدن با این تحولات باید مدام آموزش های لازم ارائه شود. اما از آنجایی كه آموزش مداوم بنا به دلایل فراوان برای همه افراد امكانپذیر نیست جامعه شاهد مشكلات بی شماری خواهد شد.
بیكاری یك نمونه از این مشكلات است، چرا كه افرادی كه توانایی به روز شدن داشته باشند مشاغل را كه آنها هم به تبع این فناوری ها تغییر می كنند را تصاحب خواهند كرد اما برخی از افراد در این زمینه از دیگران عقب خواهند ماند. به دنبال این تحولات است كه جامعه شاهد ایجاد و افزایش فاصله طبقاتی خواهد شد. اكنون فاصله طبقاتی بین داراها و ندارها تنها از جنبه اطلاعات است.
از آنجایی كه در عصر اطلاعات مهم ترین سرمایه اطلاعات محسوب می شود، كسانی كه فناوری های لازم برای جمع آوری و تجزیه و تحلیل اطلاعات را دارند سود و منفعتی بیشتر از دیگران كسب می كنند. گسترش این مسأله موجب ایجاد و ازدیاد فاصله طبقاتی در جامعه می شود. این شكاف طبقاتی از اندازه یك جامعه نیز فراتر رفته و اندازه های جهانی به خود می گیرد. به گونه ای كه ما شاهد شكاف دیجیتالی در سطح دنیا خواهیم شد. به این صورت كه كشورهای دارای فناور های جدید با به انحصار درآوردن فناوری های این عرصه، از نظر اقتصادی موقعیت ممتازی كسب می كنند و دیگر كشورها كه از این فناوری ها برخوردار نیستند نیازمند و محتاج آنان خواهند بود.
از نظر روانی نیز رشد سریع تحولات حوزه فناوری اطلاعات و ارتباطات، تأثیرات بسیاری را بر افراد می گذارد. انسان های جامعه اطلاعاتی به سختی توان هماهنگ سازی، درك و درونی سازی تحولات پرشتاب این حوزه را خواهند داشت. همان گونه كه انسان ها در برابر حوادث پی در پی زندگی تاب و تحمل خود را از دست می دهند، تحولات پرشتاب فناوری های ارتباطی نیز انسان ها را زیر فشار می گذارد و از لحاظ روحی آنان را دچار مشكل می كند. نتیجه چنین فشارهایی بروز اختلالات جسمی و روانی خواهدشد كه از آن باعنوان «سندرم شوك آینده» نام برده می شود. از عوارض چنین شوكی می توان به بروز گیجی، ترس از نفهمیدن و فشارهای روحی روانی و اضطراب اشاره كرد.
انفجار اطلاعات ازنظر اعتقادی و فكری نیز تأثیرات بسیاری را بر جوامع و فرهنگ ها باقی می گذارد. فناوری های اطلاعاتی و ارتباطی به طور مستمر و مداوم در هر دقیقه از شبانه روز و از طرق گوناگون حجم بالایی از اطلاعات، اخبار و مطالب را به افراد ارائه می دهند.
بسیاری از این اطلاعات خارج از چارچوب و نظام اعتقادی، ارزشی و فكری افراد جامعه بوده و مربوط به دیگر نظام های اعتقادی و فكری در دنیاست.
بنابراین افراد نوعی درگیری ذهنی با داده ها و اطلاعات جدید و بیگانه پیدا می كنند و دچار دوگانگی فكری می شوند. در این میان چنانچه افراد درچالش با اطلاعات این چنینی قدرت مقابله صحیح با آن را نداشته باشند، به طور یقین دچار دوگانگی فكری، اعتقادی و فرهنگی می شوند.
از این رو آمادگی فكری و سلامت اعتقادی افراد خواهدتوانست آنان را در برابر سیل بنیان كن اطلاعاتی كه سرازیر می شود، محافظت كند. اما افرادی كه نظام عقیدتی و فكری آنان سست باشد، تاب مقاومت نداشته و احساس ناامنی و بی اطمینانی می كنند و سرانجام گرفتار سیلاب دیگر نظام های فكری و مسلكی خواهندشد.
ازدیگر عوارض رشد بی رویه نظام های اطلاعاتی، ایجاد «خستگی اطلاعات» در افراد است. افراد در هر دقیقه از شبانه روز در برابر پیام ها و اطلاعات قرار می گیرند و این باران اطلاعاتی منجر به خسته شدن فرد و از دست دادن تحمل وی می شود. برخلاف گذشته كه به دلیل محدود بودن فناوری های اطلاعاتی فقط اطلاعات مهم امكان بروز و انتشار می یافتند، اینك همه اطلاعات حتی اطلاعات پیش پا افتاده و محدود به یك منطقه یا گروه نیز امكان بروز و نشر یافته اند و این مسأله موجب می شود كه فرد برابر پیام های مهم و غیرمهم به طور یكسان قرارگرفته و امكان تشخیص اهمیت وضرورت آنها را از دست بدهد. نتیجه آن كه فرد از اطلاعات ارائه شده اشباع شده و خسته می شود به نظر می رسد اكنون باید به فكر محدود كردن اطلاعات بود تا بدین وسیله از ارائه اطلاعات غیر ضرور و كم اهمیت كاسته شود.
در این ارتباط مفهوم دیگری كه در عرصه اطلاعات مطرح است، موضوع «اضطراب اطلاعاتی» است. اضطراب اطلاعاتی احساسی است كه براثر ناتوانی در یافتن اطلاعات موردنیاز، تشخیص ندادن اطلاعات صحیح، نفهمیدن اطلاعات موجود و یا پیدانكردن راه به دست آوردن اطلاعات موردنیاز فرد در وی به وجود می آید.
این مسأله موجب بروز اضطراب اطلاعاتی در فرد می شود. در این باره مدیریت صحیح افراد در مواجهه با اطلاعات بدون گرفتار شدن در آن و دریافت اطلاعات ضروری، لازم و مفید ولو اندك، می تواند به كاهش اضطراب ناشی از سیل اطلاعاتی كمك كند.
از دیگر موارد مطرح در دنیای اطلاعات وجود اشتباهات، تناقضات و اطلاعات بیهوده است. حجم عظیم اطلاعاتی كه به وسیله فناوری های اطلاعاتی و ارتباطی درحال تولید و انتشار است در درون خود اطلاعات نادرست، متناقض و در بسیاری موارد بیهوده و سوخته را به همراه دارد.
به طور نمونه به هنگام كار با موتورهای جست وجوگر اینترنتی درباره موضوعی خاص، با حجم بالایی از اطلاعاتی برخورد می كنیم كه ارتباط كمی به موضوع مورد جست وجوی ما دارد و یا به هنگام بازكردن پست الكترونیكی خود شاهد شمار بسیاری از ایمیل های ناخواسته و بیهوده هستیم.
همچنین در بسیاری موارد، اطلاعاتی وجوددارد كه زمان آنها منقضی شده و اطلاعات سوخته هستند. اطلاعاتی مفیدند كه در زمان خود عرضه شوند. در غیر این صورت با گذشت زمان و سوختن اطلاعات، ارزش خود را از دست داده و حتی ممكن است گمراه كننده نیز باشند. دراین باره موارد دیگری نیز قابل طرح است. ازجمله این كه نسخه های متناقض و متفاوتی درمورد یك متن مشاهده می شود. این ها همه از مشكلات موجود در اطلاعات عرضه شده در فناوری های ارتباطی و اطلاعاتی است.
عصر اطلاعات ابعاد دیگری نیز دارد. یك بعد دیگر آن با عرصه سیاست مرتبط است. فعالیت های صورت گرفته در عرصه فناوری های اطلاعاتی از قبیل تولید، ذخیره سازی و پردازش اطلاعات، مستلزم سرمایه گذاری سنگینی است كه این امر به نوبه خود به تمركز شدید امكانات در شمار كمی از كشورهای دارنده این فناوری ها منجر می شود.
درنتیجه تولید و توزیع اطلاعات دراختیار چند كشور مسلط متمركز شده و آنها جریان اطلاعات را در سطح دنیا كنترل می كنند. كشورهای مسلط در این زمینه، همراه با توزیع اطلاعات، ارزش ها و ایدئولوژی های خود را نیز به همه دنیا عرضه می كنند. تداوم این روند منجر به نوعی وابستگی كشورها به كشورهای مسلط در حوزه فناوری های اطلاعات هم از نظر فناوری و هم از نظر مسلكی و ایدئولوژیكی خواهدشد. چرا كه به مرور زمان ایدئولوژی كشورهای مسلط درامر اطلاعات در كشورهای وابسته به این فناوری ها رسوخ كرده و زمینه های وابستگی ایدئولوژیكی آنان را نیز فراهم می آورد.
موارد بیان شده در این مقاله تنها بخشی از تأثیر جریان اطلاعات در عصر حاضر را نشان می دهد، درحالی كه بسیاری از زوایا و تأثیرات آن هنوز ناشناخته باقی مانده و نیازمند تحقیق و بررسی بیشتر محققان و اندیشمندان است.

علی محمدنژاد
كارشناس ارشد علوم ارتباطات اجتماعی

منبع : روزنامه ایران